ในธรรม ผู้ถึงฝั่งแห่งเวท คือ สัจจะ 4
ย่อมไม่เข้าถึงการนับว่าเป็นมนุษย์และ
เทวดา.
เนื้อความแม้นี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้า
ได้สดับมาแล้ว ฉะนี้แล.
จบอัทธาสูตรที่ 4

อรรถกถาอัทธาสูตร

ในอัทธาสูตรที่ 4 พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :-
กาล (เวลา) ชื่อว่า อัทธา. ในคำว่า อตีโต อทฺธา เป็นต้น
มีบรรยายไว้ 2 อย่าง คือบรรยายตามพระสูตร 1 บรรยายตามพระอภิธรรม 1.
ในบรรยาย 2 อย่างนั้น โดยการบรรยายตามพระสูตร เวลาก่อนแต่ปฏิสนธิกาล
ชื่อว่า อดีตอัทธา. เวลาหลังจากจุติ ชื่อว่า อนาคตอัทธา. เวลาในระหว่าง
แห่งปฏิสนธิกับจุติ รวมทั้งจุติและปฏิสนธิ ชื่อว่า ปัจจุบันนัทธา. โดยการ
บรรยายตามพระอภิธรรม เวลาที่ดับไปแล้วตามธรรมดา เพราะผ่านขณะทั้ง 3
เหล่านี้ คือ อุปปาทักขณะ ฐิติขณะ ภังคขณะไป ชื่อว่า อตีตอัทธา.
เวลาที่ยังไม่ถึงขณะแม้ทั้ง 3 ชื่อว่า อนาคตอัทธา. เวลาที่พรั่งพร้อมไปด้วย
ขณะทั้ง 3 ชื่อว่า ปัจจุบันนัทธา.
อีกนัยหนึ่ง ก็การจำแนกกาล มีอดีตเป็นต้นนี้ พึงทราบว่า มี 4 อย่าง
ด้วยสามารถแห่งอัทธา 1 สันตติ 1 สมัย 1 ขณะ 1. บรรดา 4 อย่าง
นั้น การจำแนกโดยอัทธาได้กล่าวมาแล้ว ด้วยอำนาจแห่งสันตติ รูป