‘‘‘อุโภปิ เนตฺตา นยนา, อนฺธา อุปหตา มม;

เอกํ เม นยนํ เทหิ, ตฺวมฺปิ เอเกน ยาปย’ฯ

[60]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, หฏฺโฐ สํวิคฺคมานโส;

กตญฺชลี เวทชาโต, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

[61]

‘‘‘อิทานาหํ จินฺตยิตฺวาน, ปาสาทโต อิธาคโต;

ตฺวํ มม จิตฺตมญฺญาย, เนตฺตํ ยาจิตุมาคโตฯ

[62]

‘‘‘อโห เม มานสํ สิทฺธํ, สงฺกปฺโป ปริปูริโต;

อทินฺนปุพฺพํ ทานวรํ, อชฺช ทสฺสามิ ยาจเกฯ

[63]

‘‘‘เอหิ สิวก อุฏฺเฐหิ, มา ทนฺธยิ มา ปเวธยิ;

อุโภปิ นยนํ เทหิ, อุปฺปาเฏตฺวา วณิพฺพเก’ฯ

[64]

‘‘ตโต โส โจทิโต มยฺหํ, สิวโก วจนํ กโร;

อุทฺธริตฺวาน ปาทาสิ, ตาลมิญฺชํว ยาจเกฯ

[65]

‘‘ททมานสฺส เทนฺตสฺส, ทินฺนทานสฺส เม สโต;

จิตฺตสฺส อญฺญถา นตฺถิ, โพธิยาเยว การณาฯ

[66]

‘‘น เม เทสฺสา อุโภ จกฺขู, อตฺตา น เม น เทสฺสิโย;

สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ, ตสฺมา จกฺขุํ อทาสห’’นฺติฯ

สิวิราชจริยํ อฏฺฐมํฯ

9. เวสฺสนฺตรจริยา

[67]

‘‘ยา เม อโหสิ ชนิกา, ผุสฺสตี [ผุสตี (สี.)] นาม ขตฺติยา;

สา อตีตาสุ ชาตีสุ, สกฺกสฺส มเหสี ปิยาฯ

[68]

‘‘ตสฺสา อายุกฺขยํ ญตฺวา, เทวินฺโท เอตทพฺรวิ;

‘ททามิ เต ทส วเร, วรภทฺเท ยทิจฺฉสิ’ฯ

[69]

‘‘เอวํ วุตฺตา จ สา เทวี, สกฺกํ ปุนิทมพฺรวิ;

‘กิํ นุ เม อปราธตฺถิ, กิํ นุ เทสฺสา อหํ ตว;

รมฺมา จาเวสิ มํ ฐานา, วาโตว ธรณีรุหํ’ฯ

[70]

‘‘เอวํ วุตฺโต จ โส สกฺโก, ปุน ตสฺสิทมพฺรวิ;

‘น เจว เต กตํ ปาปํ, น จ เม ตฺวํสิ อปฺปิยาฯ

[71]

‘‘‘เอตฺตกํเยว เต อายุ, จวนกาโล ภวิสฺสติ;

ปฏิคฺคณฺห มยา ทินฺเน, วเร ทส วรุตฺตเม’ฯ

[72]

‘‘สกฺเกน สา ทินฺนวรา, ตุฏฺฐหฏฺฐา ปโมทิตา;

มมํ อพฺภนฺตรํ กตฺวา, ผุสฺสตี ทส วเร วรีฯ

[73]

‘‘ตโต จุตา สา ผุสฺสตี, ขตฺติเย อุปปชฺชถ;

เชตุตฺตรมฺหิ นคเร, สญฺชเยน สมาคมิฯ

[74]

‘‘ยทาหํ ผุสฺสติยา กุจฺฉิํ, โอกฺกนฺโต ปิยมาตุยา;

มม เตเชน เม มาตา, สทา ทานรตา อหุฯ

[75]

‘‘อธเน อาตุเร ชิณฺเณ, ยาจเก อทฺธิเก [ปถิเก (ก.)] ชเน;

สมเณ พฺราหฺมเณ ขีเณ, เทติ ทานํ อกิญฺจเนฯ

[76]

‘‘ทส มาเส ธารยิตฺวาน, กโรนฺเต ปุรํ ปทกฺขิณํ;

เวสฺสานํ วีถิยา มชฺเฌ, ชเนสิ ผุสฺสตี มมํฯ

[77]

‘‘น มยฺหํ มตฺติกํ นามํ, นปิ เปตฺติกสมฺภวํ;

ชาเตตฺถ เวสฺสวีถิยา, ตสฺมา เวสฺสนฺตโร อหุฯ

[78]

‘‘ยทาหํ ทารโก โหมิ, ชาติยา อฏฺฐวสฺสิโก;

ตทา นิสชฺช ปาสาเท, ทานํ ทาตุํ วิจินฺตยิํฯ

[79]

‘‘‘หทยํ ทเทยฺยํ จกฺขุํ, มํสมฺปิ รุธิรมฺปิ จ;

ทเทยฺยํ กายํ สาเวตฺวา, ยทิ โกจิ ยาจเย มมํ’ฯ

[80]

‘‘สภาวํ จินฺตยนฺตสฺส, อกมฺปิตมสณฺฐิตํ;

อกมฺปิ ตตฺถ ปถวี, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[81]

‘‘อนฺวทฺธมาเส ปนฺนรเส, ปุณฺณมาเส อุโปสเถ;

ปจฺจยํ นาคมารุยฺห, ทานํ ทาตุํ อุปาคมิํฯ

[82]

‘‘กลิงฺครฏฺฐวิสยา , พฺราหฺมณา อุปคญฺฉุ มํ;

อยาจุํ มํ หตฺถินาคํ, ธญฺญํ มงฺคลสมฺมตํฯ

[83]

‘‘อวุฏฺฐิโก ชนปโท, ทุพฺภิกฺโข ฉาตโก มหา;

ททาหิ ปวรํ นาคํ, สพฺพเสตํ คชุตฺตมํฯ

[84]

‘‘ททามิ น วิกมฺปามิ, ยํ มํ ยาจนฺติ พฺราหฺมณา;

สนฺตํ นปฺปติคูหามิ [นปฺปติคุยฺหามิ (สี. ก.)], ทาเน เม รมเต มโนฯ

[85]

‘‘น เม ยาจกมนุปฺปตฺเต, ปฏิกฺเขโป อนุจฺฉโว;

‘มา เม ภิชฺชิ สมาทานํ, ทสฺสามิ วิปุลํ คชํ’ฯ

[86]

‘‘นาคํ คเหตฺวา โสณฺฑาย, ภิงฺคาเร รตนามเย;

ชลํ หตฺเถ อากิริตฺวา, พฺราหฺมณานํ อทํ คชํฯ

[87]

‘‘ปุนาปรํ ททนฺตสฺส, สพฺพเสตํ คชุตฺตมํ;

ตทาปิ ปถวี กมฺปิ, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[88]

‘‘ตสฺส นาคสฺส ทาเนน, สิวโย กุทฺธา สมาคตา;

ปพฺพาเชสุํ สกา รฏฺฐา, ‘วงฺกํ คจฺฉตุ ปพฺพตํ’ฯ

[89]

‘‘เตสํ นิจฺฉุภมานานํ, อกมฺปิตฺถมสณฺฐิตํ;

มหาทานํ ปวตฺเตตุํ, เอกํ วรมยาจิสํฯ

[90]

‘‘ยาจิตา สิวโย สพฺเพ, เอกํ วรมทํสุ เม;

สาวยิตฺวา กณฺณเภริํ, มหาทานํ ททามหํฯ

[91]

‘‘อเถตฺถ วตฺตตี สทฺโท, ตุมุโล เภรโว มหา;

ทาเนนิมํ นีหรนฺติ, ปุน ทานํ ททาตยํฯ

[92]

‘‘หตฺถิํ อสฺเส รเถ ทตฺวา, ทาสิํ ทาสํ ควํ ธนํ;

มหาทานํ ททิตฺวาน, นครา นิกฺขมิํ ตทาฯ

[93]

‘‘นิกฺขมิตฺวาน นครา, นิวตฺติตฺวา วิโลกิเต;

ตทาปิ ปถวี กมฺปิ, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[94]

‘‘จตุวาหิํ รถํ ทตฺวา, ฐตฺวา จาตุมฺมหาปเถ;

เอกากิโย อทุติโย, มทฺทิเทวิํ อิทมพฺรวิํฯ

[95]

‘‘‘ตฺวํ มทฺทิ กณฺหํ คณฺหาหิ, ลหุกา เอสา กนิฏฺฐิกา;

อหํ ชาลิํ คเหสฺสามิ, ครุโก ภาติโก หิ โส’ฯ

[96]

‘‘ปทุมํ ปุณฺฑรีกํว, มทฺที กณฺหาชินคฺคหี;

อหํ สุวณฺณพิมฺพํว, ชาลิํ ขตฺติยมคฺคหิํฯ

[97]

‘‘อภิชาตา สุขุมาลา, ขตฺติยา จตุโร ชนา;

วิสมํ สมํ อกฺกมนฺตา, วงฺกํ คจฺฉาม ปพฺพตํฯ

[98]

‘‘เย เกจิ มนุชา เอนฺติ, อนุมคฺเค ปฏิปฺปเถ;

มคฺคนฺเต ปฏิปุจฺฉาม, ‘กุหิํ วงฺกนฺต [วงฺกต (สี.)] ปพฺพโต’ฯ

[99]

‘‘เต ตตฺถ อมฺเห ปสฺสิตฺวา, กรุณํ คิรมุทีรยุํ;

ทุกฺขํ เต ปฏิเวเทนฺติ, ทูเร วงฺกนฺตปพฺพโตฯ

[100]

‘‘ยทิ ปสฺสนฺติ ปวเน, ทารกา ผลิเน ทุเม;

เตสํ ผลานํ เหตุมฺหิ, อุปโรทนฺติ ทารกาฯ

[101]

‘‘โรทนฺเต ทารเก ทิสฺวา, อุพฺพิทฺธา [อุพฺพิคฺคา (สฺยา. กํ.)] วิปุลา ทุมา;

สยเมโวณมิตฺวาน, อุปคจฺฉนฺติ ทารเกฯ

[102]

‘‘อิทํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

สาหุการํ [สาธุการํ (สพฺพตฺถ)] ปวตฺเตสิ, มทฺที สพฺพงฺคโสภนาฯ

[103]

‘‘อจฺเฉรํ วต โลกสฺมิํ, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

เวสฺสนฺตรสฺส เตเชน, สยเมโวณตา ทุมาฯ

[104]

‘‘สงฺขิปิํสุ ปถํ ยกฺขา, อนุกมฺปาย ทารเก;

นิกฺขนฺตทิวเสเนว [นิกฺขนฺตทิวเสเยว (สี.)], เจตรฏฺฐมุปาคมุํฯ

[105]

‘‘สฏฺฐิราชสหสฺสานิ, ตทา วสนฺติ มาตุเล;

สพฺเพ ปญฺชลิกา หุตฺวา, โรทมานา อุปาคมุํฯ

[106]

‘‘ตตฺถ วตฺเตตฺวา สลฺลาปํ, เจเตหิ เจตปุตฺเตหิ;

เต ตโต นิกฺขมิตฺวาน, วงฺกํ อคมุ ปพฺพตํฯ

[107]

‘‘อามนฺตยิตฺวา เทวินฺโท, วิสฺสกมฺมํ [วิสุกมฺมํ (ก.)] มหิทฺธิกํ;

อสฺสมํ สุกตํ รมฺมํ, ปณฺณสาลํ สุมาปยฯ

[108]

‘‘สกฺกสฺส วจนํ สุตฺวา, วิสฺสกมฺโม มหิทฺธิโก;

อสฺสมํ สุกตํ รมฺมํ, ปณฺณสาลํ สุมาปยิฯ

[109]

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา ปวนํ, อปฺปสทฺทํ นิรากุลํ;

จตุโร ชนา มยํ ตตฺถ, วสาม ปพฺพตนฺตเรฯ

[110]

‘‘อหญฺจ มทฺทิเทวี จ, ชาลี กณฺหาชินา จุโภ;

อญฺญมญฺญํ โสกนุทา, วสาม อสฺสเม ตทาฯ

[111]

‘‘ทารเก อนุรกฺขนฺโต, อสุญฺโญ โหมิ อสฺสเม;

มทฺที ผลํ อาหริตฺวา, โปเสติ สา ตโย ชเนฯ

[112]

‘‘ปวเน วสมานสฺส, อทฺธิโก มํ อุปาคมิ;

อายาจิ ปุตฺตเก มยฺหํ, ชาลิํ กณฺหาชินํ จุโภฯ

[113]

‘‘ยาจกํ อุปคตํ ทิสฺวา, หาโส เม อุปปชฺชถ;

อุโภ ปุตฺเต คเหตฺวาน, อทาสิํ พฺราหฺมเณ ตทาฯ

[114]

‘‘สเก ปุตฺเต จชนฺตสฺส, ชูชเก พฺราหฺมเณ ยทา;

ตทาปิ ปถวี กมฺปิ, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[115]

‘‘ปุนเทว สกฺโก โอรุยฺห, หุตฺวา พฺราหฺมณสนฺนิโภ;

อายาจิ มํ มทฺทิเทวิํ, สีลวนฺติํ ปติพฺพตํฯ

[116]

‘‘มทฺทิํ หตฺเถ คเหตฺวาน, อุทกญฺชลิ ปูริย;

ปสนฺนมนสงฺกปฺโป, ตสฺส มทฺทิํ อทาสหํฯ

[117]

‘‘มทฺทิยา ทียมานาย, คคเน เทวา ปโมทิตา;

ตทาปิ ปถวี กมฺปิ, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[118]

‘‘ชาลิํ กณฺหาชินํ ธีตํ, มทฺทิเทวิํ ปติพฺพตํ;

จชมาโน น จินฺเตสิํ, โพธิยาเยว การณาฯ

[119]

‘‘น เม เทสฺสา อุโภ ปุตฺตา, มทฺทิเทวี น เทสฺสิยา;

สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหํ, ตสฺมา ปิเย อทาสหํฯ

[120]

‘‘ปุนาปรํ พฺรหารญฺเญ, มาตาปิตุสมาคเม;

กรุณํ ปริเทวนฺเต, สลฺลปนฺเต สุขํ ทุขํฯ

[121]

‘‘หิโรตฺตปฺเปน ครุนา [ครุนํ (สฺยา. ก.)], อุภินฺนํ อุปสงฺกมิ;

ตทาปิ ปถวี กมฺปิ, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[122]

‘‘ปุนาปรํ พฺรหารญฺญา, นิกฺขมิตฺวา สญาติภิ;

ปวิสามิ ปุรํ รมฺมํ, เชตุตฺตรํ ปุรุตฺตมํฯ

[123]

‘‘รตนานิ สตฺต วสฺสิํสุ, มหาเมโฆ ปวสฺสถ;

ตทาปิ ปถวี กมฺปิ, สิเนรุวนวฏํสกาฯ

[124]

‘‘อเจตนายํ ปถวี, อวิญฺญาย สุขํ ทุขํ;

สาปิ ทานพลา มยฺหํ, สตฺตกฺขตฺตุํ ปกมฺปถา’’ติฯ

เวสฺสนฺตรจริยํ นวมํฯ

10. สสปณฺฑิตจริยา

[125]

‘‘ปุนาปรํ ยทา โหมิ, สสโก ปวนจารโก;

ติณปณฺณสากผลภกฺโข, ปรเหฐนวิวชฺชิโตฯ

[126]

‘‘มกฺกโฏ จ สิงฺคาโล จ, สุตฺตโปโต จหํ ตทา;

วสาม เอกสามนฺตา, สายํ ปาโต จ ทิสฺสเร [สายํ ปาโต ปทิสฺสเร (ก.)]ฯ

[127]

‘‘อหํ เต อนุสาสามิ, กิริเย กลฺยาณปาปเก;

‘ปาปานิ ปริวชฺเชถ, กลฺยาเณ อภินิวิสฺสถ’ฯ

[128]

‘‘อุโปสถมฺหิ ทิวเส, จนฺทํ ทิสฺวาน ปูริตํ;

เอเตสํ ตตฺถ อาจิกฺขิํ, ทิวโส อชฺชุโปสโถฯ

[129]

‘‘ทานานิ ปฏิยาเทถ, ทกฺขิเณยฺยสฺส ทาตเว;

ทตฺวา ทานํ ทกฺขิเณยฺเย, อุปวสฺสถุโปสถํฯ

[130]

‘‘เต เม สาธูติ วตฺวาน, ยถาสตฺติ ยถาพลํ;

ทานานิ ปฏิยาเทตฺวา, ทกฺขิเณยฺยํ คเวสิสุํ [คเวสยฺยุํ (ก.)]ฯ

[131]

‘‘อหํ นิสชฺช จินฺเตสิํ, ทานํ ทกฺขิณนุจฺฉวํ;

‘ยทิหํ ลเภ ทกฺขิเณยฺยํ, กิํ เม ทานํ ภวิสฺสติฯ

[132]

‘‘‘น เม อตฺถิ ติลา มุคฺคา, มาสา วา ตณฺฑุลา ฆตํ;

อหํ ติเณน ยาเปมิ, น สกฺกา ติณ ทาตเวฯ

[133]