‘‘น, ภิกฺขเว, มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… มานตฺตจาริเกน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ , น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํฯ

[มหาว. 393] ‘‘มานตฺตจาริกจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ, น จ กรณีย’’นฺติฯ

[92] อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา’’ติ? ‘‘จตฺตาโร โข , อุปาลิ, มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทาฯ สหวาโส, วิปฺปวาโส, อนาโรจนา, อูเน คเณ จรณํ [จรณนฺติ (ก.)] – อิเม โข, อุปาลิ, จตฺตาโร มานตฺตจาริกสฺส ภิกฺขุโน รตฺติจฺเฉทา’’ติฯ

[93] เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ มหาภิกฺขุสงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติฯ น สกฺโกนฺติ มานตฺตจาริกา ภิกฺขู มานตฺตํ โสเธตุํฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตํ นิกฺขิปิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, นิกฺขิปิตพฺพํฯ เตน มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย – ‘มานตฺตํ นิกฺขิปามี’ติฯ นิกฺขิตฺตํ โหติ มานตฺตํฯ ‘วตฺตํ นิกฺขิปามี’ติฯ นิกฺขิตฺตํ โหติ มานตฺต’’นฺติฯ

[94] เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา ภิกฺขู ตหํ ตหํ ปกฺกมิํสุ ฯ สกฺโกนฺติ มานตฺตจาริกา ภิกฺขู มานตฺตํ โสเธตุํฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มานตฺตํ สมาทิยิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมาทิยิตพฺพํฯ เตน มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา เอกํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา, เอวมสฺส วจนีโย – ‘มานตฺตํ สมาทิยามี’ติฯ สมาทินฺนํ โหติ มานตฺตํฯ ‘วตฺตํ สมาทิยามี’ติฯ สมาทินฺนํ โหติ มานตฺต’’นฺติฯ

มานตฺตจาริกวตฺตํ นิฏฺฐิตํฯ

5. อพฺภานารหวตฺตํ

[95] เตน โข ปน สมเยน อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ…เป.… นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมํฯ เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา…เป.… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ…เป.… นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺม’’นฺติ! อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ

อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉิ – ‘‘สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ…เป.… นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมนฺติ? ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติฯ วิครหิ พุทฺโธ ภควา – ‘‘อนนุจฺฉวิกํ…เป.… กถญฺหิ นาม, ภิกฺขเว, อพฺภานารหา ภิกฺขู สาทิยิสฺสนฺติ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ…เป.… นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมํ ! เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย…เป.… วิครหิตฺวา…เป.… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สาทิตพฺพํ ปกตตฺตานํ ภิกฺขูนํ อภิวาทนํ ปจฺจุปฏฺฐานํ…เป.… นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมํฯ โย สาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อพฺภานารหานํ ภิกฺขูนํ มิถุ ยถาวุฑฺฒํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ…เป.… นหาเน ปิฏฺฐิปริกมฺมํฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อพฺภานารหานํ ภิกฺขูนํ ปญฺจ ยถาวุฑฺฒํ – อุโปสถํ, ปวารณํ, วสฺสิกสาฏิกํ, โอโณชนํ, ภตฺตํฯ เตน หิ, ภิกฺขเว, อพฺภานารหานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปญฺญาเปสฺสามิ ยถา อพฺภานารเหหิ ภิกฺขูหิ วตฺติตพฺพํฯ

[96] ‘‘อพฺภานารเหน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา สมฺมา วตฺติตพฺพํฯ ตตฺรายํ สมฺมาวตฺตนา –

น อุปสมฺปาเทตพฺพํ…เป.… (ยถา เหฏฺฐา, ตถา วิตฺถาเรตพฺพํ,) น ภิกฺขูหิ สมฺปโยเชตพฺพํฯ

‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน ปุรโต คนฺตพฺพํ, น ปุรโต นิสีทิตพฺพํฯ โย โหติ สงฺฆสฺส อาสนปริยนฺโต เสยฺยาปริยนฺโต วิหารปริยนฺโต โส ตสฺส ปทาตพฺโพฯ เตน จ โส สาทิตพฺโพฯ

‘‘น , ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา ปุเรสมเณน วา ปจฺฉาสมเณน วา กุลานิ อุปสงฺกมิตพฺพานิ; น อารญฺญิกงฺคํ สมาทาตพฺพํ; น ปิณฺฑปาติกงฺคํ สมาทาตพฺพํ; น จ ตปฺปจฺจยา ปิณฺฑปาโต นีหราเปตพฺโพ – มา มํ ชานิํสูติฯ

‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อาวาโส คนฺตพฺโพ, อญฺญตฺร ปกตตฺเตน, อญฺญตฺร อนฺตรายาฯ

‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา อภิกฺขุโก อนาวาโส คนฺตพฺโพ, อญฺญตฺร ปกตตฺเตน, อญฺญตฺร อนฺตรายา…เป.…ฯ (ยถา เหฏฺฐา, ตถา วิตฺถาเรตพฺพาฯ)

‘‘คนฺตพฺโพ , ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา สภิกฺขุกา อาวาสา…เป.… อนาวาสา…เป.… อาวาสา วา อนาวาสา วา สภิกฺขุโก อาวาโส…เป.… สภิกฺขุโก อนาวาโส…เป.… สภิกฺขุโก อาวาโส วา อนาวาโส วา, ยตฺถสฺสุ ภิกฺขู สมานสํวาสกา, ยํ ชญฺญา สกฺโกมิ อชฺเชว คนฺตุนฺติฯ

‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; ปกตตฺตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา อาสนา วุฏฺฐาตพฺพํ, ปกตตฺโต ภิกฺขุ อาสเนน นิมนฺเตตพฺโพ; น ปกตตฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํฯ

‘‘น, ภิกฺขเว, อพฺภานารเหน ภิกฺขุนา ปาริวาสิเกน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… มูลายปฏิกสฺสนารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… มานตฺตารเหน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… มานตฺตจาริเกน ภิกฺขุนา สทฺธิํ…เป.… อพฺภานารเหน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ; น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ; น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ; น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ , น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํฯ

[มหาว. 393] ‘‘อพฺภานารหจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, ปริวาสํ ทเทยฺย, มูลาย ปฏิกสฺเสยฺย, มานตฺตํ ทเทยฺย, ตํวีโส อพฺเภยฺย, อกมฺมํ, น จ กรณีย’’นฺติฯ

อพฺภานารหวตฺตํ นิฏฺฐิตํฯ

ปาริวาสิกกฺขนฺธโก ทุติโยฯ

อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู ปญฺจฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ปาริวาสิกา สาเทนฺติ, ปกตตฺตาน ภิกฺขุนํ;

อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ, อญฺชลิญฺจ สามีจิยํฯ

อาสนํ เสยฺยาภิหารํ, ปาโท ปีฐํ กถลิกํ;

ปตฺตํ นหาเน ปริกมฺมํ, อุชฺฌายนฺติ จ เปสลาฯ

ทุกฺกฏํ สาทิยนฺตสฺส, มิถุ ปญฺจ ยถาวุฑฺฒํ [ปุนาปเร (ก.)];

อุโปสถํ ปวารณํ, วสฺสิโกโณชโภชนํฯ

สมฺมา จ วตฺตนา ตตฺถ, ปกตตฺตสฺส คจฺฉนฺตํ;

โย จ โหติ ปริยนฺโต, ปุเร ปจฺฉา ตเถว จ [น ปุเร ปจฺฉาสมเณน (สี. สฺยา.)]ฯ

อารญฺญปิณฺฑนีหาโร, อาคนฺตุเก อุโปสเถ;

ปวารณาย ทูเตน, คนฺตพฺโพ จ สภิกฺขุโกฯ

เอกจฺฉนฺเน จ วุฏฺฐานํ, ตเถว จ นิมนฺตเย;

อาสเน นีเจ จงฺกเม, ฉมายํ จงฺกเมน จฯ

วุฑฺฒตเรน อกมฺมํ, รตฺติจฺเฉทา จ โสธนา;

นิกฺขิปนํ สมาทานํ, วตฺตํว ปาริวาสิเก [รตฺติ วา ปาริวาสิเก (ก.), ญาตพฺพํ ปาริวาสิกา (สี. สฺยา.)]ฯ

มูลาย มานตฺตารหา, ตถา มานตฺตจาริกา;

อพฺภานารเห นโย จาปิ, สมฺเภทํ นยโต [สมฺเภทนยโต (สฺยา.)] ปุนฯ

ปาริวาสิเกสุ ตโย, จตุ มานตฺตจาริเก;

น สเมนฺติ รตฺติจฺเฉเทสุ [รตฺติจฺเฉเท (อิติปิ), รตฺติจฺเฉทา (สฺยา.)], มานตฺเตสุ จ เทวสิ;

ทฺเว กมฺมา สทิสา เสสา, ตโย กมฺมา สมาสมาติ [สมา มตาติ (สี.)]ฯ

ปาริวาสิกกฺขนฺธกํ นิฏฺฐิตํฯ