‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ ? ‘‘โก โส, อาวุโส, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลาย ฉายาย วีติวตฺตาย, วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต – อิทานิ คามนฺตรํ คมิสฺสามีติ – ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ โภชนํ ภุญฺชิตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาวาสา สมานสีมา นานุโปสถํ กาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส , กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ , ภนฺเต, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, วคฺเคน สงฺเฆน กมฺมํ กาตุํ – อาคเต ภิกฺขู อนุมาเนสฺสามา’’ติ [อนุชานิสฺสามาติ, อนุชาเนสฺสามาติ, อนุมติํ อาเนสฺสามาติ (ก.)]? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อิทํ เม อุปชฺฌาเยน อชฺฌาจิณฺณํ, อิทํ เม อาจริเยน อชฺฌาจิณฺณํ, ตํ อชฺฌาจริตุ’’นฺติ? ‘‘อาจิณฺณกปฺโป โข, อาวุโส, เอกจฺโจ กปฺปติ, เอกจฺโจ น กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยํ ตํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ, อสมฺปตฺตํ ทธิภาวํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชโฬคิํ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘กา สา, อาวุโส, ชโฬคี’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยา สา สุรา อาสุตา, อสมฺปตฺตา มชฺชภาวํ, สา ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อทสกํ นิสีทน’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชาตรูปรชต’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ ‘‘อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติฯ หนฺท มยํ, ภนฺเต, อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสามฯ ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี’’ติฯ ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

ปฐมภาณวาโร นิฏฺฐิโตฯ

2. ทุติยภาณวาโร

[453] อสฺโสสุํ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู – ‘‘ยโส กิร กากณฺฑกปุตฺโต อิทํ อธิกรณํ อาทิยิตุกาโม ปกฺขํ ปริเยสติ, ลภติ จ กิร ปกฺข’’นฺติฯ อถ โข เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อิทํ โข อธิกรณํ กกฺขฬญฺจ วาฬญฺจฯ กํ นุ โข มยํ ปกฺขํ ลเภยฺยาม, เยน มยํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา’’ติฯ

อถ โข เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อายสฺมา เรวโต พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโมฯ สเจ มยํ อายสฺมนฺตํ เรวตํ ปกฺขํ ลเภยฺยาม, เอวํ มยํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา’’ติฯ

อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ปหูตํ สามณกํ ปริกฺขารํ ปฏิยาเทสุํ – ปตฺตมฺปิ, จีวรมฺปิ, นิสีทนมฺปิ, สูจิฆรมฺปิ, กายพนฺธนมฺปิ, ปริสฺสาวนมฺปิ, ธมฺมกรณมฺปิฯ อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตํ สามณกํ ปริกฺขารํ อาทาย นาวาย สหชาติํ อุชฺชวิํสุ; นาวาย ปจฺโจโรหิตฺวา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรนฺติฯ อถ โข อายสฺมโต สาฬฺหสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘เก นุ โข ธมฺมวาทิโน – ปาจีนกา วา ภิกฺขู, ปาเวยฺยกา วา’’ติ? อถ โข อายสฺมโต สาฬฺหสฺส, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ เจตสา ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส, เอตทโหสิ – ‘‘อธมฺมวาทิโน ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาทิโน ปาเวยฺยกา [ปาเฐยฺยกา (สฺยา.)] ภิกฺขู’’ติฯ

อถ โข อญฺญตรา สุทฺธาวาสกายิกา เทวตา อายสฺมโต สาฬฺหสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมฺมิญฺเชยฺย, เอวเมว สุทฺธาวาเสสุ เทเวสุ อนฺตรหิตา – อายสฺมโต สาฬฺหสฺส สมฺมุเข ปาตุรโหสิฯ อถ โข สา เทวตา อายสฺมนฺตํ สาฬฺหํ เอตทโวจ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต สาฬฺห, อธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขูฯ เตน หิ, ภนฺเต สาฬฺห, ยถาธมฺโม ตถา ติฏฺฐาหี’’ติฯ

‘‘ปุพฺเพปิ จาหํ, เทวเต, เอตรหิ จ ยถาธมฺโม ตถา ฐิโต ; อปิ จาหํ น ตาว ทิฏฺฐิํ อาวิ กโรมิ, อปฺเปว นาม มํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ สมฺมนฺเนยฺยา’’ติฯ

[454] อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตํ สามณกํ ปริกฺขารํ อาทาย เยนายสฺมา เรวโต เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต, เถโร สามณกํ ปริกฺขารํ – ปตฺตมฺปิ, จีวรมฺปิ, นิสีทนมฺปิ, สูจิฆรมฺปิ, กายพนฺธนมฺปิ, ปริสฺสาวนมฺปิ, ธมฺมกรณมฺปี’’ติฯ ‘‘อลํ, อาวุโส, ปริปุณฺณํ เม ปตฺตจีวร’’นฺติ น อิจฺฉิ ปฏิคฺคเหตุํฯ

เตน โข ปน สมเยน อุตฺตโร นาม ภิกฺขุ วีสติวสฺโส อายสฺมโต เรวตสฺส อุปฏฺฐาโก โหติฯ อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เยนายสฺมา อุตฺตโร เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อุตฺตรํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา อุตฺตโร สามณกํ ปริกฺขารํ – ปตฺตมฺปิ, จีวรมฺปิ, นิสีทนมฺปิ, สูจิฆรมฺปิ, กายพนฺธนมฺปิ, ปริสฺสาวนมฺปิ, ธมฺมกรณมฺปี’’ติฯ ‘‘อลํ, อาวุโส, ปริปุณฺณํ เม ปตฺตจีวร’’นฺติ น อิจฺฉิ ปฏิคฺคเหตุํฯ ‘‘มนุสฺสา โข, อาวุโส อุตฺตร, ภควโต สามณกํ ปริกฺขารํ อุปนาเมนฺติฯ สเจ ภควา ปฏิคฺคณฺหาติ, เตเนว เต อตฺตมนา โหนฺติฯ โน เจ ภควา ปฏิคฺคณฺหาติ, อายสฺมโต [อายสฺมโต จ (สฺยา.)] อานนฺทสฺส อุปนาเมนฺติ – ปฏิคฺคณฺหาตุ, ภนฺเต, เถโร สามณกํ ปริกฺขารํฯ ยถา ภควตา ปฏิคฺคหิโต, เอวเมว โส ภวิสฺสตีติฯ ปฏิคฺคณฺหาตุ อายสฺมา อุตฺตโร สามณกํ ปริกฺขารํฯ ยถา เถเรน ปฏิคฺคหิโต, เอวเมว โส ภวิสฺสตี’’ติฯ อถ โข อายสฺมา อุตฺตโร เวสาลิเกหิ วชฺชิปุตฺเตหิ ภิกฺขูหิ นิปฺปีฬิยมาโน เอกํ จีวรํ อคฺคเหสิฯ ‘‘วเทยฺยาถ, อาวุโส, เยน อตฺโถ’’ติฯ ‘‘เอตฺตกํ อายสฺมา อุตฺตโร เถรํ วเทตุ; เอตฺตกญฺจ, ภนฺเต, เถโร สงฺฆมชฺเฌ วเทตุ – ‘ปุรตฺถิเมสุ ชนปเทสุ พุทฺธา ภควนฺโต อุปฺปชฺชนฺติฯ ธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, อธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขู’’’ติฯ

‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา อุตฺตโร เวสาลิกานํ วชฺชิปุตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา เรวโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจ – ‘‘เอตฺตกํ, ภนฺเต, เถโร สงฺฆมชฺเฌ วเทตุ – ‘ปุรตฺถิเมสุ ชนปเทสุ พุทฺธา ภควนฺโต อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, อธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขู’’’ติฯ ‘‘อธมฺเม มํ ตฺวํ, ภิกฺขุ, นิโยเชสี’’ติ เถโร อายสฺมนฺตํ อุตฺตรํ ปณาเมสิฯ

อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุตฺตรํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิํ, อาวุโส อุตฺตร, เถโร อาหา’’ติ? ‘‘ปาปิกํ โน, อาวุโส, กตํฯ ‘อธมฺเม มํ ตฺวํ, ภิกฺขุ, นิโยเชสี’’’ติ เถโร มํ ปณาเมสีติฯ ‘‘นนุ ตฺวํ, อาวุโส [อาวุโส อุตฺตร (สฺยา. กํ.)], วุฑฺโฒ วีสติวสฺโสสี’’ติ? ‘‘อามาวุโส, อปิ จ มยํ ครุนิสฺสยํ คณฺหามา’’ติฯ

[455] อถ โข สงฺโฆ ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกาโม สนฺนิปติฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ ญาเปสิ –

‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆฯ สเจ มยํ อิมํ อธิกรณํ อิธ วูปสเมสฺสาม, สิยาปิ มูลาทายกา [มูลทายกา (สี.)] ภิกฺขู ปุนกมฺมาย อุกฺโกเฏยฺยุํฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, ยตฺเถวิมํ อธิกรณํ สมุปฺปนฺนํ, สงฺโฆ ตตฺเถวิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยา’’ติฯ

อถ โข เถรา ภิกฺขู เวสาลิํ อคมํสุ – ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกามาฯ

เตน โข ปน สมเยน สพฺพกามี นาม ปถพฺยา สงฺฆตฺเถโร วีสวสฺสสติโก อุปสมฺปทาย, อายสฺมโต อานนฺทสฺส สทฺธิวิหาริโก, เวสาลิยํ ปฏิวสติฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมนฺตํ สมฺภูตํ สาณวาสิํ เอตทโวจ – ‘‘อหํ, อาวุโส, ยสฺมิํ วิหาเร สพฺพกามี เถโร วิหรติ, ตํ วิหารํ อุปคจฺฉามิฯ โส ตฺวํ กาลสฺเสว อายสฺมนฺตํ สพฺพกามิํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺเฉยฺยาสี’’ติฯ

‘‘เอวํ ภนฺเต’’ติ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมโต เรวตสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต, ยสฺมิํ วิหาเร สพฺพกามี เถโร วิหรติ, ตํ วิหารํ อุปคจฺฉิฯ คพฺเภ อายสฺมโต สพฺพกามิสฺส เสนาสนํ ปญฺญตฺตํ โหติ, คพฺภปฺปมุเข อายสฺมโต เรวตสฺสฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต – อยํ เถโร มหลฺลโก น นิปชฺชตีติ – น เสยฺยํ กปฺเปสิฯ อายสฺมา สพฺพกามี – อยํ ภิกฺขุ อาคนฺตุโก กิลนฺโต น นิปชฺชตีติ – น เสยฺยํ กปฺเปสิฯ

อถ โข อายสฺมา สพฺพกามี รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจ – ‘‘กตเมน ตฺวํ ภูมิ วิหาเรน เอตรหิ พหุลํ วิหรสี’’ติ? ‘‘เมตฺตาวิหาเรน โข อหํ , ภนฺเต, เอตรหิ พหุลํ วิหรามี’’ติฯ ‘‘กุลฺลกวิหาเรน กิร ตฺวํ ภูมิ เอตรหิ พหุลํ วิหรสิ ฯ กุลฺลกวิหาโร เอโส [เหโส (สฺยา.)] ภูมิ ยทิทํ เมตฺตา’’ติฯ ‘‘ปุพฺเพปิ เม, ภนฺเต, คิหิภูตสฺส อาจิณฺณา เมตฺตาฯ เตนาหํ เอตรหิปิ เมตฺตาวิหาเรน พหุลํ วิหรามิ, อปิ จ โข มยา จิรปฺปตฺตํ อรหตฺต’’นฺติฯ ‘‘เถโร ปน, ภนฺเต, กตเมน วิหาเรน เอตรหิ พหุลํ วิหรตี’’ติ? ‘‘สุญฺญตาวิหาเรน โข อหํ ภูมิ เอตรหิ พหุลํ วิหรามี’’ติฯ ‘‘มหาปุริสวิหาเรน กิร, ภนฺเต, เถโร เอตรหิ พหุลํ วิหรติฯ มหาปุริสวิหาโร เอโส, ภนฺเต, ยทิทํ สุญฺญตา’’ติฯ ‘‘ปุพฺเพปิ เม ภูมิ คิหิภูตสฺส อาจิณฺณา สุญฺญตาฯ เตนาหํ เอตรหิปิ สุญฺญตาวิหาเรน พหุลํ วิหรามิ, อปิ จ มยา จิรปฺปตฺตํ อรหตฺต’’นฺติฯ อยญฺจรหิ เถรานํ ภิกฺขูนํ อนฺตรากถา วิปฺปกตา, อถายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี ตสฺมิํ อนุปฺปตฺโต โหติฯ อถ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี เยนายสฺมา สพฺพกามี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สพฺพกามิํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมนฺตํ สพฺพกามิํ เอตทโวจ – ‘‘อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ – กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺโป, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อมถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคิํ , ปาตุํ กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติฯ เถเรน, ภนฺเต, อุปชฺฌายสฺส มูเล พหุธมฺโม จ วินโย จ ปริยตฺโตฯ เถรสฺส ภนฺเต, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส กถํ โหติ? เก นุ โข ธมฺมวาทิโน – ปาจีนกา วา ภิกฺขู, ปาเวยฺยกา วา’’ติ? ‘‘ตยาปิ โข, อาวุโส, อุปชฺฌายสฺส มูเล พหุ ธมฺโม จ วินโย จ ปริยตฺโตฯ

ตุยฺหํ ปน, อาวุโส, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส กถํ โหติ? เก นุ โข ธมฺมวาทิโน – ปาจีนกา วา ภิกฺขู, ปาเวยฺยกา วา’’ติ? ‘‘มยฺหํ โข, ภนฺเต, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เอวํ โหติ – อธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขูติ; อปิ จาหํ น ตาว ทิฏฺฐิํ อาวิ กโรมิ, อปฺเปว นาม มํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ สมฺมนฺเนยฺยา’’ติฯ ‘‘มยฺหมฺปิ โข, อาวุโส, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส เอวํ โหติ – อธมฺมวาที ปาจีนกา ภิกฺขู, ธมฺมวาที ปาเวยฺยกา ภิกฺขูติ; อปิ จาหํ น ตาว ทิฏฺฐิํ อาวิ กโรมิ, อปฺเปว นาม มํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ สมฺมนฺเนยฺยา’’ติฯ

[456] อถ โข สงฺโฆ ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกาโม สนฺนิปติฯ ตสฺมิํ โข ปน อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิญฺญายติฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ ญาเปสิ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อมฺหากํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิญฺญายติฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ อธิกรณํ อุพฺพาหิกาย วูปสเมยฺยา’’ติฯ สงฺโฆ จตฺตาโร ปาจีนเก ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยเก ภิกฺขู อุจฺจินิฯ ปาจีนกานํ ภิกฺขูนํ – อายสฺมนฺตญฺจ สพฺพกามิํ, อายสฺมนฺตญฺจ สาฬฺหํ, อายสฺมนฺตญฺจ ขุชฺชโสภิตํ, อายสฺมนฺตญฺจ วาสภคามิกํ; ปาเวยฺยกานํ ภิกฺขูนํ – อายสฺมนฺตญฺจ เรวตํ, อายสฺมนฺตญฺจ สมฺภูตํ สาณวาสิํ, อายสฺมนฺตญฺจ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ, อายสฺมนฺตญฺจ สุมนนฺติฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ ญาเปสิ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อมฺหากํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิญฺญายติฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ จตฺตาโร ปาจีนเก ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยเก ภิกฺขู สมฺมนฺเนยฺย อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํฯ เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อมฺหากํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ วินิจฺฉิยมาเน อนคฺคานิ เจว ภสฺสานิ ชายนฺติ, น เจกสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ วิญฺญายติฯ สงฺโฆ จตฺตาโร ปาจีนเก ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยเก ภิกฺขู สมฺมนฺนติ อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํฯ ยสฺสายสฺมโต ขมติ จตุนฺนํ ปาจีนกานํ ภิกฺขูนํ, จตุนฺนํ ปาเวยฺยกานํ ภิกฺขูนํ สมฺมุติ, อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํ , โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ

‘‘สมฺมตา สงฺเฆน จตฺตาโร ปาจีนกา ภิกฺขู, จตฺตาโร ปาเวยฺยกา ภิกฺขู, อุพฺพาหิกาย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมตุํฯ ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน อชิโต นาม ภิกฺขุ ทสวสฺโส สงฺฆสฺส ปาติโมกฺขุทฺเทสโก โหติฯ อถ โข สงฺโฆ อายสฺมนฺตมฺปิ อชิตํ สมฺมนฺนติ – เถรานํ ภิกฺขูนํ อาสนปญฺญาปกํฯ อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘กตฺถ นุ โข มยํ อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามา’’ติ? อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข วาลิการาโม รมณีโย อปฺปสทฺโท อปฺปนิคฺโฆโสฯ ยํนูน มยํ วาลิการาเม อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามา’’ติฯ

[457] อถ โข เถรา ภิกฺขู วาลิการามํ อคมํสุ – ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุกามาฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺฆํ ญาเปสิ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อายสฺมนฺตํ สพฺพกามิํ วินยํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ

อายสฺมา สพฺพกามี สงฺฆํ ญาเปสิ –

‘‘สุณาตุ เม, อาวุโส, สงฺโฆฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ เรวเตน วินยํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติฯ

อถ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมนฺตํ สพฺพกามิํ เอตทโวจ – ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคิโลณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, สิงฺคิโลณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคินา โลณํ ปริหริตุํ – ยตฺถ อโลณกํ ภวิสฺสติ ตตฺถ ปริภุญฺชิสฺสามา’’ติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติฯ [ปาจิ. 254 อาทโย] ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘สนฺนิธิการกโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ ปฐมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ ปฐมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, ทฺวงฺคุลกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลาย ฉายาย วีติวตฺตาย วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิตุ’’นฺติ ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. 245]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘ราชคเห, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? วิกาลโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ ทุติยํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ ทุติยํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, คามนฺตรกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต – อิทานิ คามนฺตรํ คมิสฺสามีติ – ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ โภชนํ ภุญฺชิตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. 234]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘อนติริตฺตโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ ตติยํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ ตติยํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ , ภนฺเต, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาวาสกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ ภนฺเต, สมฺพหุลา อาวาสา สมานสีมา นานุโปสถํ กาตุ’’นฺติฯ ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [มหาว. 141 อาทโย]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘ราชคเห, อุโปสถสํยุตฺเต’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘วินยาติสาเร ทุกฺกฏ’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ จตุตฺถํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ จตุตฺถํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อนุมติกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, วคฺเคน สงฺเฆน กมฺมํ กาตุํ – อาคเต ภิกฺขู อนุมาเนสฺสามา’’ติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [มหาว. 383 อาทโย]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘จมฺเปยฺยเก, วินยวตฺถุสฺมิ’’นฺติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘วินยาติสาเร ทุกฺกฏ’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ ปญฺจมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ ปญฺจมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อาจิณฺณกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต – อิทํ เม อุปชฺฌาเยน อชฺฌาจิณฺณํ, อิทํ เม อาจริเยน อชฺฌาจิณฺณํ – ตํ อชฺฌาจริตุ’’นฺติ? ‘‘อาจิณฺณกปฺโป โข, อาวุโส, เอกจฺโจ กปฺปติ, เอกจฺโจ น กปฺปตี’’ติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ ฉฏฺฐํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํ ฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ ฉฏฺฐํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ , ภนฺเต, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘โก โส, อาวุโส, อมถิตกปฺโป’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยํ ตํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ, อสมฺปตฺตํ ทธิภาวํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. 234]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘อนติริตฺตโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ สตฺตมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ สตฺตมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชโฬคิํ ปาตุ’’นฺติ? ‘‘กา สา, อาวุโส, ชโฬคี’’ติ? ‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ยา สา สุรา อาสุตา อสมฺปตฺตา มชฺชภาวํ, สา ปาตุ’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. 326]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘โกสมฺพิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติฯ ‘‘สุราเมรยปาเน ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ อฏฺฐมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ อฏฺฐมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, อทสกํ นิสีทน’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปาจิ. 531 อาทโย]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ? ‘‘สาวตฺถิยํ, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘เฉทนเก ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ นวมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ นวมํ สลากํ นิกฺขิปามิ’’ฯ

‘‘กปฺปติ, ภนฺเต, ชาตรูปรชต’’นฺติ? ‘‘นาวุโส, กปฺปตี’’ติ [ปารา. 580 อาทโย]ฯ ‘‘กตฺถ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติฯ ‘‘ราชคเห, สุตฺตวิภงฺเค’’ติฯ ‘‘กิํ อาปชฺชตี’’ติ? ‘‘ชาตรูปรชตปฏิคฺคหเณ ปาจิตฺติย’’นฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิทํ ทสมํ วตฺถุ สงฺเฆน วินิจฺฉิตํฯ อิติปิทํ วตฺถุ อุทฺธมฺมํ, อุพฺพินยํ, อปคตสตฺถุสาสนํฯ อิทํ ทสมํ สลากํ นิกฺขิปามิฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ อิมานิ ทส วตฺถูนิ สงฺเฆน วินิจฺฉิตานิฯ อิติปิมานิ ทสวตฺถูนิ อุทฺธมฺมานิ, อุพฺพินยานิ, อปคตสตฺถุสาสนานี’’ติฯ

[458] ‘‘นิหตเมตํ, อาวุโส, อธิกรณํ, สนฺตํ วูปสนฺตํ สุวูปสนฺตํฯ อปิ จ มํ ตฺวํ, อาวุโส, สงฺฆมชฺเฌปิ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺเฉยฺยาสิ – เตสํ ภิกฺขูนํ สญฺญตฺติยา’’ติฯ อถ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมนฺตํ สพฺพกามิํ สงฺฆมชฺเฌปิ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺฉิฯ ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ อายสฺมา สพฺพกามี วิสฺสชฺเชสิฯ อิมาย โข ปน วินยสงฺคีติยา สตฺต ภิกฺขุสตานิ อนูนานิ อนธิกานิ อเหสุํ, ตสฺมายํ วินยสงฺคีติ ‘‘สตฺตสติกา’’ติ วุจฺจตีติฯ

ทุติยภาณวาโร นิฏฺฐิโตฯ

สตฺตสติกกฺขนฺธโก ทฺวาทสโมฯ

อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถู ปญฺจวีสติฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ทส วตฺถูนิ ปูเรตฺวา, กมฺมํ ทูเตน ปาวิสิ;

จตฺตาโร ปุน รูปญฺจ, โกสมฺพิ จ ปาเวยฺยโกฯ

มคฺโค โสเรยฺยํ สงฺกสฺสํ, กณฺณกุชฺชํ อุทุมฺพรํ;

สหชาติ จ มชฺเฌสิ, อสฺโสสิ กํ นุ โข มยํฯ

ปตฺตนาวาย อุชฺชวิ, รโหสิ อุปนามยํ [ทูรโตปิ อุทปาทิ (ก.)];

ครุ [ทารุณํ (สฺยา.)] สงฺโฆ จ เวสาลิํ, เมตฺตา สงฺโฆ อุพฺพาหิกาติฯ

สตฺตสติกกฺขนฺธโก นิฏฺฐิโตฯ

จูฬวคฺโค [จุลฺลวคฺโค (สี.)] นิฏฺฐิโตฯ

จูฬวคฺคปาฬิ นิฏฺฐิตาฯ