คือ ปะปนโดยเหตุเพียงเที่ยวไปร่วมกัน. บทว่า วิทิตฺวา ปชหาติ ปาปกํ
ความว่า ผู้รู้คือทราบโดยภาวะที่ถึงเวทนั้น ย่อมละสิ่งชั่ว คือ สิ่งไม่เจริญ
ได้แก่สิ่งที่นำทุกข์มาให้ตน หรือละคนชั่ว คือคนไม่ดีงาม. เปรียบเหมือน
อะไร ? เปรียบเหมือนนกกระเรียน ดื่มแต่น้ำนมเว้นน้ำ อธิบายว่า นก
กระเรียน เมื่อเขานำน้ำนมที่เจือด้วยน้ำเข้าไป ชื่อว่า ดื่มแต่น้ำนม เพราะ
เว้นน้ำ ดื่มแต่น้ำนมเท่านั้น ย่อมละคือเว้นน้ำ กล่าวคือแม่น้ำอันไหล
ไปสู่ที่ลุ่มฉันใด ได้ยินว่า บัณฑิตก็ฉันนั้น แม้อยู่ร่วมกับคนทรามปัญญา
ในอิริยาบถมีการยืนและการนั่งเป็นต้น ก็ละบุคคลผู้ทรามปัญญานั้น โดย
เอื้อเฟื้อ คือแม้ในกาลบางคราวก็ไม่ยอมปะปนกับพวกเขา.
จบอรรถกถาทวิธาปถสูตรที่ 7

8. วิสาขาสูตร

ว่าด้วยรักมีเท่าไรทุกข์ก็มีเท่านั้น

[176] ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้ :-
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ บุพพารามปราสาทของ
นางวิสาขามิคารมารดา ใกล้พระนครสาวัตถี ก็สมัยนั้นแล หลานของนาง
วิสาขามิคารมารดาเป็นที่รักที่พอใจ ทำกาละลง ครั้งนั้น นางวิสาขา
มารดามีผ้าเปียก ผมเปียก เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับในเวลา
เที่ยง ถวายบังคมแล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าได้
ตรัสกะนางวิสาขามิคารมารดาว่า เชิญเถิดนางวิสาขา ท่านมาแต่ไหนหนอ
มีผ้าเปียก มีผมเปียก เข้ามา ณ ที่นี้ในเวลาเที่ยง หางวิสาขากราบทูลว่า
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ หลานของหม่อมฉัน เป็นที่รักที่พอใจ ทำกาละ

เสียแล้ว เพราะฉะนั้น หม่อมฉันจึงมีผ้าเปียก มีผมเปียก เข้ามา ณ ที่นี้ใน
เวลาเที่ยง เจ้าค่ะ.
พ. ดูก่อนนางวิสาขา ท่านพึงปรารถนาบุตรและหลานเท่ามนุษย์
ในพระนครสาวัตถีหรือ.
วิ. ข้าแต่พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เจริญ หม่อมฉันพึงปรารถนาบุตร
และหลานเท่ามนุษย์ในพระนครสาวัตถี เจ้าค่ะ.
พ. ดูก่อนนางวิสาขา มนุษย์ในพระนครสาวัตถีมากเพียงไร ทำ
กาละอยู่ทุกวัน ๆ.
วิ. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มนุษย์ในพระนครสาวัสถี 10 คนบ้าง
9 คนบ้าง 8 คนบ้าง 7 คนบ้าง 6 คนบ้าง 5 คนบ้าง 4 คนบ้าง 3 คน
บ้าง 2 คนบ้าง 1 คนบ้าง ทำกาละอยู่ทุกวัน ๆ พระนครสาวัตถีไม่ว่าง
เว้นคนทำกาละ เจ้าค่ะ.
พ. ดูก่อนนางวิสาขา ท่านจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน ท่านพึง
เป็นผู้มีผ้าเปียกหรือมีผมเปียกเป็นบางครั้งบ้างคราวหรือหนอ.
วิ. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ไม่ใช่อย่างนั้น เจ้าค่ะ พอเพียงแล้วด้วย
บุตรและหลานมากเพียงนั้นแก่หม่อมฉัน.
พ. ดูก่อนนางวิสาขา ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 100 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 100 ผู้ใด
มีสิ่งที่รัก 90 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 90 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 80 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 80 ผู้ใด
มีสิ่งที่รัก 70 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 70 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 60 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 60 ผู้ใด
มีสิ่งที่รัก 50 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 50 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 40 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 40 ผู้ใด
มีสิ่งที่รัก 30 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 30 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 20 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 20 ผู้ใด
มีสิ่งที่รัก 10 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 10 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 9 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 9 ผู้ใดมีสิ่งที่

รัก 8 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 8 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 7 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 7 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 6
ผู้นั้นก็มีทุกข์ 6 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 5 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 5 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 4 ผู้นั้นก็
มีทุกข์ 4 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 3 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 3 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 2 ผู้นั้นก็มี
ทุกข์ 2 ผู้ใดมีสิ่งที่รัก 1 ผู้นั้นก็มีทุกข์ 1 ผู้ใดไม่มีสิ่งที่รัก ผู้นั้นก็ไม่มีทุกข์
เรากล่าวว่า ผู้นั้นไม่มีความโศก ปราศจากกิเลสดุจธุลี ไม่มีอุปายาส.
ลำดับนั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบเนื้อความนี้แล้ว จึง
ทรงเปล่งอุทานนี้ในเวลานั้นว่า
ความโศกก็ดี ความร่ำไรก็ดี ความทุกข์ก็ดี
มากมายหลายอย่างนี้มีอยู่ในโลก เพราะอาศัยสัตว์
หรือสังขารอันเป็นที่รัก เมื่อไม่มีสัตว์หรือสังขารอัน
เป็นที่รัก ความโศก ความร่ำไร และความทุกข์
เหล่านี้ย่อมไม่มี เพราะเหตุนั้นแล ผู้ใดไม่มีสัตว์
หรือสังขารอันเป็นที่รักในโลกไหน ๆ ผู้นั้นเป็นผู้มี
ความสุข ปราศจากความโศก เพราะเหตุนั้น ผู้
ปรารถนาความไม่โศก อันปราศจากกิเลสดุจธุลี ไม่
พึงทำสัตว์หรือสังขารให้เป็นที่รัก ในโลกไหน ๆ.
จบวิสาขาสูตรที่ 8

อรรถกถาวิสาขาสูตร

มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :-
บทว่า วิสาขาย มิคารมาตุยา นตฺตา กาลกตา โหติ ได้แก่
เด็กหญิงผู้เป็นธิดาของบุตรแห่งมหาอุบาสิกา ชื่อว่า วิสาขา ถึงแก่กรรม.