ให้ทำการโฆษณาว่า ' ขอทวยราษฎร์จง (จัด) ทำมหรสพใน (ย่าน)
ถนนแห่งคนรับจ้างอยู่, ก็คนใด ไม่จัดทำมหรสพในเรือน, สินไหมชื่อ
ประมาณเท่านี้ ย่อมมีแก่คนนั้น."
พระราชารับสั่งให้ทำอย่างนั้น. คราวนั้น แม่ยายพูดกะเขาว่า
" พ่อเอ๋ย เราจำต้องจัดทำมหรสพในถนนแห่งคนรับจ้างตามพระราชาณัติ,¹
เราจะทำอย่างไร ?"
กุมภโฆสก. แม่ ฉันแม้ทำการรับจ้างอยู่ ก็แทบจะไม่สามารถเป็น
อยู่ได้ จักจัดทำมหรสพอย่างไรได้เล่า ?
แม่ยาย. พ่อเอ๋ย ธรรมดาบุคคลผู้อยู่ครองเรือนทั้งหลาย ย่อม
รับเอา²แม้หนี้ไว้, พระเจ้าอยู่หัวทรงบังคับ จะไม่ทำ ( ตาม) ไม่ได้,
อันเราอาจพ้นจากหนี้ได้ด้วยอุบายอย่างใดอย่างหนึ่ง, ไปเถิดพ่อ จงนำ
กหาปณะ 1 หรือ 2 กหาปณะ แต่ที่ไหน ๆ ก็ได้.

นางสนมส่งทรัพย์ของกุมภโฆสกไปถวายพระราชา

เขาตำหนิติเตียนพลางไปนำกหาปณะมาเพียง 1 กหาปณะ แต่ที่ฝั่ง
ทรัพย์ 40 โกฏิ นางก็ส่งกหาปณะไป (ถวาย) แด่พระราชาแล้ว (จัด )
ทำมหรสพด้วยกหาปณะของตน, โดยกาลล่วงไป 2-3 วัน ก็ส่งข่าวไป
(ถวาย) อย่างนั้นนั่นแลอีก.
พระราชาก็ทรงบังคับอีกว่า " ทวยราษฎร์จงจัดทำมหรสพ เมื่อ
ใครไม่ทำ มีสินไหมประมาณเท่านี้" กุมภโฆสกนั้น ถูกแม่ยายกล่าวรบเร้า
อยู่เหมือนครั้งก่อนนั่นแล จึงไปนำกหาปณะมา 1 กหาปณะ แม้อีก

1. การบังคับของพระพระราชา. /2. ต้องเป็นหนี้พระราชา.

นางก็ส่งกหาปณะแม้เหล่านั้นไป (ถวาย) แด่พระราชา, โดยกาลล่วง
ไป 2-3 วัน ก็ส่งข่าวไป (ถวาย) อีกว่า ' บัดนี้ขอฝ่าละอองธุลี
พระบาท ทรงส่งบุรุษมา ' รับสั่งให้เรียกกุมภโฆสกนี้ไป (เฝ้า)."
พระราชาทรงส่งบุรุษไปแล้ว.

กุมภโฆสกถูกฉุดตัวไปเฝ้าพระเจ้าอยู่หัว

พวกบุรุษไปยังถนนที่คนรับจ้างนั้นอยู่แล้ว ถามหาว่า " คนไหน
ชื่อกุมภโฆสก" เที่ยวตามหาพบเขาแล้ว บอกว่า " มาเถิด พ่อมหา-
จำเริญ พระเจ้าอยู่หัวรับสั่งให้หาพ่อ (ไปเฝ้า)."
เขากลัวแล้ว พูดคำแก้ตัวเป็นต้นว่า " พระเจ้าอยู่หัวไม่ทรงรู้จัก
ตัวฉัน " แล้วไม่ปรารถนาจะไป. ทีนั้น พวกบุรุษ จึงจับเขาที่อวัยวะ
ทั้งหลาย มีมือเป็นต้น ฉุดมาด้วยพลการ.¹
หญิงนั้น เห็นบุรุษเหล่านั้นแล้ว จึง ( ทำที) ขู่ตะคอกว่า "เฮ้ย
เจ้าพวกหัวดื้อ พวกเจ้าไม่สมควรจับลูกเขยของข้าที่อวัยวะทั้งหลายมีมือ
เป็นต้น " แล้วปลอบว่า " มาเถิด พ่อ อย่ากลัวเลย, ฉันเฝ้าพระเจ้า
อยู่หัวแล้ว จักทูลให้ตัดมือของพวกที่จับอวัยวะมีมือเป็นต้นของเจ้าทีเดียว"
แล้วพาบุตรีไปก่อน ถึงพระราชมณเฑียรแล้วเปลี่ยนเพศแต่งเครื่องประ-
ดับพร้อมสรรพ ได้ยืนเฝ้าอยู่ ณ ส่วนข้างหนึ่ง. ฝ่ายกุมภโฆสก ถูกเขา
ฉุดคร่านำมา ( ถวาย) จนได้.

พระราชาทรงซักถามกุมภโฆสก

ขณะนั้น พระราชา ตรัสกะเขาผู้ถวายบังคมแล้วยืนเฝ้าอยู่ว่า "เจ้า

1. ทำด้วยกำลัง คือทำตามชอบใจ.