ราชวรรคที่ 4

1. จักกสูตร

ว่าด้วยองค์คุณของพระพุทธเจ้าและพระเจ้าจักรพรรดิ

[131] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระเจ้าจักรพรรดิทรงประกอบด้วยองค์
5 ประการ ย่อมทรงยังจักรให้เป็นไปโดยธรรมทีเดียว จักรนั้นย่อมเป็นจักร
อันมนุษย์ผู้เป็นข้าศึกใด ๆ จะต้านทานมิได้ องค์ 5 ประการเป็นไฉน คือ
พระเจ้าจักรพรรดิในโลกนี้ เป็นผู้ทรงรู้ผล 1 ทรงรู้เหตุ 1 ทรงรู้ประมาณ
1 ทรงรู้จักกาล 1 ทรงรู้จักบริษัท 1 ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระเจ้า-
จักรพรรดิทรงประกอบด้วยองค์ 5 ประการนี้แล ย่อมทรงยังจักรให้เป็นไป
โดยธรรมทีเดียว จักรนั้นย่อมเป็นจักรอันมนุษย์ผู้เป็นข้าศึกใด ๆ จะต้านทาน
มิได้.
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกอบ
ด้วยธรรม 5 ประการ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมทรงยังธรรมจักรชั้นเยี่ยมให้
เป็นไปโดยธรรมทีเดียว ธรรมจักรนั้นย่อมเป็นจักรอันสมณะ พราหมณ์
เทวดา มาร พรหม หรือใคร ๆ ในโลก จะคัดค้านไม่ได้ ธรรม 5 ประการ
เป็นไฉน คือ พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าในโลกนี้ ทรงรู้จักผล 1
ทรงรู้จักเหตุ 1 ทรงรู้จักประมาณ 1 ทรงรู้จักกาล 1 ทรงรู้จักบริษัท 1
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกอบด้วย
ธรรม 5 ประการนี้แล ย่อมทรงยังธรรมจักรชั้นเยี่ยมให้เป็นไปโดยธรรมทีเดียว
ธรรมจักรนั้นย่อมเป็นจักรอันสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม หรือ
ใคร ๆ ในโลก จะคัดค้านไม่ได้
จบจักกสูตรที่ 1

ราชวรรควรรณนาที่ 4

อรรถกถาจักกสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในจักกสูตรที่ 1 แห่งวรรคที่ 4 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า ธมฺเมน ได้แก่ โดยกุศลธรรม 10. บทว่า จกฺกํ ได้แก่
อาณาจักร. บทว่า อตฺถญฺญู ได้แก่ รู้ประโยชน์แห่งราชสมบัติ. บทว่า
ธมฺมญฺญู ได้แก่ รู้ธรรมคือประเพณี. บทว่า มตฺตญฺญู ได้แก่ รู้ประมาณ
ในการลงราชอาชญาหรือในการเก็บภาษีอากร. บทว่า กาลญฺญู ได้แก่ รู้เวลา
เสวยสุขในราชสมบัติ เวลากระทำการวินิจฉัย และเวลาเสด็จจาริกไปในชนบท.
บทว่า ปริสญฺญู ได้แก่ รู้ว่า นี้ชุมนุมกษัตริย์ นี้ชุมนุมพราหมณ์ นี้ชุมนุม
แพศย์ นี้ชุมนุมศูทร นี้ชุมนุมสมณะ.
ในตถาคตวาร พึงทราบเนื้อความดังนี้. บทว่า อตฺถญฺญู ได้แก่
รู้อรรถ 5. บทว่า ธมฺมญฺญู ได้แก่ รู้ธรรม 4. บทว่า มตฺตญฺญู ได้แก่
รู้ประมาณในการรับและบริโภคปัจจัย 4. บทว่า กาลญญู ได้แก่ รู้กาล
อย่างนี้ว่า นี้เวลาหลีกเร้น นี้เวลาเข้าสมาบัติ นี้เวลาแสดงธรรม นี้เวลาจาริก
ไปในชนบท. บทว่า ปริสญฺญู ได้แก่ รู้ว่า นี้บริษัทกษัตริย์ ฯลฯ นี้บริษัท-
สมณะ. บทว่า อนุตฺตรํ ได้แก่ ยอดเยี่ยมโดยโลกุตรธรรม 9. บทว่า
ธมฺมจกฺกํ ได้แก่ จักรอันประเสริฐที่สุด.
จบอรรถกถาจักกสูตรที่ 1