มาตุคามนี้ มิใช่ผูกพันเพียงเท่านี้ แม้บวม
ขึ้น ตายไปแล้วก็ยังผูกพันชายได้ กามคุณ
5 นี้ คือ รูป เสียง กลิ่น รส และ
โผฏฐัพพะ อันเป็นที่รื่นรมย์ใจ ย่อม
ปรากฏในรูปหญิง เหล่าชนผู้ถูกห้วงกาม
พัด ไม่กำหนดรู้กาม มุ่งคติในกาลและ
ภพน้อยภพใหญ่ในสงสาร ส่วนชน
เหล่าใดกำหนดรู้กาม ไม่มีภัยแต่ที่ไหน ๆ
เที่ยวไป ชนเหล่านั้นบรรลุถึงความสิ้น
อาสวะ ย่อมเข้าฝั่งสงสารในโลกได้.
จบมาตุปุตติกสูตรที่ 5

อรรถกถามาตุปุตติกสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในมาตุปุตติกสูตรที่ 5 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า ปริยาทาย ติฏฺฐติ ความว่า ย่อมคราอบงำคือยึดเอา ได้แก่
ให้ส่ายไปตั้งอยู่. บทว่า อุคฺฆานิตา ได้แก่ พองขึ้น.
บทว่า อสิหตฺเถน ความว่า แม้กับผู้ถือเอาดาบมา หมายตัดศีรษะ.
บทว่า ปิสาเจน ความว่าแม้กับยักษ์ที่มาหมายจะกิน. บทว่า อาสทฺเท แปลว่า
พึงแตะต้อง. บทว่า มญฺชุนา แปลว่า อับอ่อนโยน. บทว่า กาโมฆวุฒฺหานํ
คือ อันโอฆะคือกามพัดพาไปคร่าไป. บทว่า กาลํ คตึ ภวาภวํ คือ ซึ่งคติ
และการมีบ่อย ๆ ตลอดกาลแห่งวัฏฏะ. บทว่า ปุรกฺขตา คือให้เที่ยวไป

ข้างหน้า ได้แก่กระทำไว้เบื้องหน้า. บทว่า เย จ กาเม ปริญฺญาย ความว่า
ชนเหล่าใดเป็นบัณฑิตกำหนดรู้กามแม้ทั้งสองอย่าง ด้วยปริญญา 3. บทว่า
จรนฺติ อกุโตภยา ความว่า ขึ้นชื่อว่าความมีภัยแต่ที่ไหน ๆ ไม่มีแก่พระ-
ขีณาสพทั้งหลาย เพราะฉะนั้น พระขีณาสพเหล่านั้น จึงหาภัยมิได้แต่ที่ไหนๆ
เที่ยวไป. บทว่า ปารคตา ความว่า นิพพานท่านเรียกว่าฝั่ง. อธิบายว่า
เข้าถึงนิพพานนั้น คือการทำให้แจ้งแล้วดำรงอยู่. บทว่า อาสวกฺขยํ ได้แก่
พระอรหัต. ในสูตรนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสวัฏฏะเท่านั้น ในคาถาทั้งหลาย
ตรัสทั้งวัฏฏะและวิวัฏฏะ.
จบอรรถกถามาตุปุตติกสูตรที่ 5

6. อุปัชฌายสูตร

ว่าด้วยผู้ที่นิวรณ์ครอบงำจิตไม่ได้

[56] ครั้งนั้นแล ภิกษุรูปหนึ่งเข้าไปหาอุปัชฌาย์ของตนถึงที่อยู่
ครั้นแล้ว ได้กล่าวว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ บัดนี้ กายของผมหนักขึ้น ทิศ-
ทั้งหลายย่อมไม่ปรากฏแก่ผม ธรรมทั้งหลายย่อมไม่แจ่มแจ้งแก่ผม ถีนมิทธะ
ย่อมครอบงำจิตของผม ผมได้ยินดีประพฤติพรหมจรรย์ และผมมีความสงสัย
ในธรรมทั้งหลาย ครั้งนั้น ภิกษุนั้นพาภิกษุสัทธิวิหาริกนั้นเข้าไปเฝ้าพระผู้มี-
พระภาคเจ้าถึงที่ประทับถวายบังคมแล้ว นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ครั้นแล้ว
กราบทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ภิกษุนี้กล่าวอย่างนี้ว่า บัดนี้ กายของผม
หนักขึ้น ทิศทั้งหลายย่อมไม่ปรากฏแก่ผม ธรรมทั้งหลายย่อมไม่แจ่มแจ้ง