อรรถกถานาทสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในนารทสูตรที่ 10 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า อชฺโฌมุจฺฉิโต แปลว่า ทรงสลบแน่นิ่ง คือทรงประกอบ
ด้วยความรักอันดื่มด่ำยิ่งนัก มีสภาพกล้ำกลืนจนลมจับ. บทว่า มหจฺจราชา-
นุภาเวน มีใจความว่า ทรงมีแม่ทัพ 18 นาย ห้อมล้อมแล้วด้วยพระราชา-
นุภาพยิ่งใหญ่ เสด็จออกไปด้วยพระราชฤทธิ์อันใหญ่ยิ่ง. ศัพท์ว่า ตคฺฆ เป็น
นิบาตลงในอรรถว่า จริงโดยส่วนเดียว (แน่นอน). อธิบายว่า เป็นเครื่อง
นำออกซึ่งความโศกศัลย์โดยส่วนเดียว พระราชาทรงสดับโอวาทนี้แล้ว ทรง
ดำรงอยู่ในโอวาทนั้น ทรงครอบครองราชสมบัติโดยธรรมโดยชอบแล้ว ได้
เป็นผู้มีสวรรค์เป็นเบื้องหน้าแล้ว ด้วยประการฉะนี้.
จบอรรถกถานารทสูตรที่ 10
จบมุณฑราชวรรควรรณนาที่ 5
จบปฐมปัณณาสก์

รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้ คือ

1. อาทิยสูตร 2. สัปปุริสสูตร 3. อิฏฐสูตร 4. มนาปทายีสูตร
5. อภิสันทสูตร 6. สัมปทาสูตร 7. ธนสูตร 8. ฐานสูตร 9. โกสลสูตร
10. นารทสูตร และอรรถกถา.

ทุติยปัณณาสก์

นีวรณวรรคที่ 1

1. อาวรณสูตร

ว่าด้วยนิวรณ์ 5 อย่าง

[1] สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ใกล้พระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล พระ-
ผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุเหล่านั้น
ทูลรับสนองพระผู้มีพระภาคเจ้าแล้ว พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า ดูก่อน
ภิกษุทั้งหลาย นิวรณ์เครื่องกางกั้น 5 ประการนี้ ครอบงำจิตแล้ว ทำปัญญา
ให้ทุรพล ประการเป็นไฉน คือ นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ กามฉันทะ 1
นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ พยาบาท 1 นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ ถีนมิทธะ 1
นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ อุทธัจจกุกกุจะ 1 นิวรณ์เครื่องกางกั้น คือ วิจิกิจฉา 1
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นิวรณ์เครื่องกางกั้น 5 ประการนี้แล ครอบงำจิตแล้ว
ทำปัญญาให้ทุรพล ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุนั้นไม่ละนิวรณ์เครื่องกางกั้น
5 ประการนี้ อันครอบงำจิต ทำปัญญาให้ทุรพลแล้ว จักรู้จักประโยชน์
ของตน ประโยชน์ของผู้อื่น ประโยชน์ทั้งสองฝ่าย หรือจักทำให้แจ้งซึ่ง
ญาณทัสสนะอันวิเศษ สามารถกระทำความเป็นอริยะ ยิ่งกว่าธรรมของมนุษย์
ด้วยปัญญาที่ไม่มีกำลัง ทุรพล ข้อนี้มิใช่ฐานะที่จะมีได้ เปรียบเหมือนแม่น้ำ
ที่ไหลลงจากภูเขา ไปสู่ที่ไกล มีกระแสเชี่ยว พัดสิ่งที่จะพัดไปได้ บุรุษพึง
เปิดปากเหมืองแห่งแม่น้ำนั้นทั้งสองข้าง เมื่อเป็นเช่นนี้ กระแสน้ำในท่ามกลาง
แห่งแม่น้ำนั้น ก็ซัด ส่าย ไหลผิดทาง ไม่พึงไหลไปสู่ที่ไกล ไม่มีกระแสเชี่ยว