อรรถกถาวิสาขสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในวิสาขสูตรที่ 8 ดังต่อไปนี้ :-
บทว่า ปญฺจาลิปุตฺโต คือเป็นบุตรของนางพราหมณี ชื่อปัญจาลี.
บทว่า โปริยา วาจาย คือ ด้วยวาจาที่บริบูรณ์. บทว่า วิสฺสฏฺฐาย คือ
ลิ้นไม่พัน. บทว่า อเนฬคลาย ความว่า ไม่มีโทษ ไม่ตุกุกตะกัก พยัญชนะ
ไม่เพี้ยน. บทว่า ปริยาปนฺนาย คือ ที่นับเนื่องในวิวัฏฏะ. บทว่า อนิสฺสิ-
ตาย คือ ไม่อาศัยวัฏฏะ. อธิบายว่า กล่าวถ้อยคำให้อาศัยวิวัฏฏะเท่านั้น
ไม่กล่าวถ้อยคำให้อาศัยวัฏฏ.
บทว่า นาภาสมานํ คือเมื่อไม่พูดก็ไม่มีใครรู้จัก บทว่า อมตํ ปทํ
ได้แก่ บทคือพระนิพพาน. บทว่า ภาสเย ได้แก่ พึงทำให้กระจ่าง (พูด).
บทว่า โชตเย เป็นไวพจน์ของบทว่า ภาสเย นั้นเอง. บทว่า ปคฺคณฺเห
อิสีนํ ธชํ ความว่า โลกุตรธรรม 9 อย่าง เรียกชื่อว่า ธงของพวกฤษี เพราะ
อรรถว่า ฟุ้งขจรไป. อธิบายว่า พึงยกย่องโลกุตรธรรมนั้น คือ พึงกล่าว
ยกให้สูง. พวกฤษี ชื่อว่ามีสุภาษิตเป็นธง เพราะอรรถว่า มีสุภาษิตที่แสดง
โลกุตรธรรม 9 เป็นธง. บทว่า อิสิโย ได้แก่ พระอริยะทั้งหลาย มี
พระพุทธเจ้าเป็นต้น . บทว่า ธมฺโม หิ อิสีนํ ธโช ความว่า โลกุตรธรรม
ชื่อว่า เป็นธงของพวกฤษี โดยนัยอันกล่าวแล้วในหนหลังแล.
จบอรรถกถาวิสาขสูตรที่ 8

9. วิปัลลาสสูตร

ว่าด้วยวิปลาสในธรรม 4 ประการ

[49] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สัญญาวิปลาส จิตวิปลาส ทิฏฐิวิปลาส
(ความสำคัญ คิด เห็นคลาดเคลื่อน) มี 4 ประการนี้ 4 ประการคืออะไรบ้าง
คือ สัญญาวิปลาส จิตวิปลาส ทิฏฐิวิปลาส ในสิ่งที่ไม่เที่ยงว่าเที่ยง 1 ในสิ่งที่
เป็นทุกข์ว่าเป็นสุข 1 ในสิ่งที่เป็นอนัตตาว่าเป็นอัตตา 1 ในสิ่งที่ไม่งาม
ว่างาม 1 นี้แล สัญญาวิปลาส จิตวิปลาส ทิฏฐิวิปลาส 4 ประการ
ภิกษุทั้งหลาย สัญญาไม่วิปลาส จิตไม่วิปลาส ทิฏฐิไม่วิปลาส 4 นี้
4 คืออะไรบ้าง คือ สัญญาไม่วิปลาส จิตไม่วิปลาส ทิฏฐิไม่วิปลาส ว่าไม่เที่ยง
ในสิ่งที่ไม่เที่ยง... ว่าทุกข์ในสิ่งที่เป็นทุกข์... ว่าเป็นอนัตตาในสิ่งที่เป็น
อนัตตา... ว่าไม่งามในสิ่งที่ไม่งาม นี้แล สัญญาไม่วิปลาส จิตไม่วิปลาส
ทิฏฐิไม่วิปลาส 4 ประการ.
สัตว์เหล่าใดสำคัญว่าเที่ยงในสิ่งที่
ไม่เที่ยง สำคัญว่าสุขในสิ่งที่เป็นทุกข์
สำคัญว่าเป็นอัตตาในสิ่งที่เป็นอนัตตา
และสำคัญว่างานในสิ่งที่ไม่งาม ถูกความ
เป็นผิดชักนำไปแล้ว ความคิดซัดส่ายไป
มีความสำคัญ (คิดเห็น) วิปลาส สัตว์
เหล่านั้นชื่อว่า ถูกเครื่องผูกของมารผูกไว้
แล้ว เป็นคนไม่เกษมจากโยคะ ย่อม
เวียนเกิดเวียนตายไป.