2. ชีวิตินทริยสูตร

ว่าด้วยอินทรีย์ 3

[897] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อินทรีย์ 3 ประการนี้ 3 ประการ
เป็นไฉน คือ อิตถินทรีย์ 1 ปุริสินทรีย์ 1 ชีวิตินทรีย์ 1 อินทรีย์ 3
ประการนี้แล.
จบชีวิตินทริยสูตรที่ 2

ฉฬินทริยวรรควรรณนาที่ 3

อรรถกถาชีวิตินทริยสูตร

ในคำเป็นต้นว่า อิตถินทรีย์ พึงทราบวิเคราะห์ดัง
ต่อไปนี้. ที่ชื่อว่า อิตถินทรีย์ เพราะย่อมกระทำอรรถว่าใหญ่ในความเป็น
หญิง. ที่ชื่อว่า ปุริสินทรีย์ เพราะย่อมกระทำอรรถว่าใหญ่ในความเป็นชาย.
ที่ชื่อว่า ชีวิตินทรีย์ เพราะย่อมกระทำอรรถว่าใหญ่ในความเป็นอยู่. เล่ากัน
มาว่า พระสูตรนี้มีเหตุเกิดแห่งเนื้อความว่า ก็แลในท่ามกลางสงฆ์ เกิดถ้อยคำ
ว่า อินทรีย์ที่เป็นวัฏฏะมีเท่าไรหนอแล. ลำดับนั้น เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าทรง
เห็นอินทรีย์ที่เป็นวัฏฏะอยู่จึงตรัสคำเป็นต้นว่าภิกษุทั้งหลาย อินทรีย์สามเหล่านี้.
จบอรรถกถาชีวิตินทริยสูตรที่ 2

3. อัญญาตาวินทริยสูตร

อินทรีย์ 3 อีกอย่างหนึ่ง

[898] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อินทรีย์ 3 ประการนี้ 3 ประการเป็น
ไฉน คือ อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ 1 อัญญินทรีย์ 1 อัญญาตาวินทรีย์ 1
อินทรีย์ 3 ประการนี้แล.
จบอัญญาตาวินทริยสูตรที่ 3

อรรถกถาอัญญาตาวินทริยสูตร

อินทรีย์ที่เกิดขึ้นในขณะแห่งโสดาปัตติมรรคของผู้
ปฏิบัติ ที่คิดว่า เราจักรู้สิ่งที่ยังไม่เคยรู้ในสงสารที่มีที่สุดเบื้องต้นอันไม่มีใครรู้
ได้ ชื่อว่า อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์. อินทรีย์ที่เกิดขึ้นในฐานะทั้ง 6
มีโสดาปัตติผลเป็นต้น ด้วยอาการคือรู้สิ่งที่รู้ทั่วถึงแล้วเหล่านั้นแหละ ชื่อว่า
อัญญินทรีย์. ที่ชื่อว่า อัญญาตาวินทรีย์ ได้แก่ อินทรีย์ที่เกิดขึ้นใน
ธรรมทั้งหลาย ในอรหัตผล ที่รู้ทั่วถึงแล้วเป็นต้น. คำว่า อินทรีย์ นี้
เป็นชื่อของญาณที่เกิดขึ้นด้วยอาการนั้น ๆ ในมรรคผลนั้น ๆ แม้สูตรนี้ ก็มี
เหตุเกิดขึ้นแห่งเนื้อความเหมือนกัน คือในท่ามกลางสงฆ์เกิดถ้อยคำขึ้นว่า
อินทรีย์ที่เป็นโลกุตระ มีเท่าไรหนอแล. ลำดับนั้น เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าจะ
ทรงแสดงอินทรีย์เหล่านั้น จึงตรัสคำเป็นต้นว่า ภิกษุทั้งหลาย อินทรีย์ 3
อย่างเหล่านี้ ดังนี้.
จบอรรถกถาอัญญาตาวินทริยสูตรที่ 3