พอให้ระลึกถึงกันแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ครั้นแล้ว ได้ถาม
ท่านพระอานนท์ว่า ท่านอานนท์ ที่เรียกว่า อพรหมจรรย์ ๆ ดังนี้ อพรหม-
จรรย์เป็นไฉนหนอ. ท่านพระอานนท์ตอบว่า ดีละๆ ท่านภัททะ ท่านช่างคิด
ช่างแสวงหาปัญหา ช่างไต่ถาม ก็ท่านถามอย่างนี้หรือว่า ท่านอานนท์ ที่เรียก
ว่า อพรหมจรรย์ ๆ ดังนี้ อพรหมจรรย์เป็นไฉนหนอ.
ภ. อย่างนั้น ท่านผู้มีอายุ.
อา. มิจฉามรรคอันประกอบด้วยองค์ 8 คือ มิจฉาทิฏฐิ ฯลฯ
มิจฉาสมาธิ นี้แลเป็นอพรหมจรรย์.
จบปฐมกุกกุฏารามสูตรที่ 8

อรรถกถาปฐมกุกกุฏาราม

พึงทราบวินิจฉัยในกุกกุฏารามสูตรที่ 8
บทว่า อุมฺมงฺโค ได้แก่ พิจารณาปัญหา ด้วยปัญหา คือ แสวง
หาปัญหา. บทว่า เอวํ หิ ตฺวํ อาวุโส นี้ พระอานนท์กล่าวแล้ว เพื่อ
ต้องการให้ท่านภัททะตั้งคำถาม.
จบอรรถกถากุกกุฏารามสูตรที่ 8

9. ทุตยกุกกุฏารามสูตร

อริยมรรค ชื่อว่า พรหมจรรย์

[57] ปาฏลิปุตตนิทาน. พระภัททะถามว่า ท่านอานนท์ ที่เรียกว่า
พรหมจรรย์ ๆ ดังนี้ พรหมจรรย์เป็นไฉนหนอ ที่สุดของพรหมจรรย์เป็นไฉน.
พระอานนทเถระตอบว่า ดีละ ๆ ท่านภัททะ ท่านช่างคิด ช่าง
แสวงหาปัญหา ช่างไต่ถาม ก็ท่านถามอย่างนี้หรือว่า ท่านอานนท์ ที่เรียกว่า
พรหมจรรย์ ๆ ดังนี้ พรหมจรรย์เป็นไฉนหนอ ที่สุดของพรหมจรรย์เป็นไฉน.
ภ. อย่างนั้น ท่านผู้มีอายุ.
อา. อริยมรรคอันประกอบด้วยองค์ 8 คือ สัมมาทิฏฐิ ฯลฯ สัมมา-
สมาธิ นี้แลเป็นพรหมจรรย์ ความสิ้นราคะ โทสะ โมหะ นี้เป็นที่สุดของ
พรหมจรรย์.
จบทุติยกุกกุฏารามสูตรที่ 9

10. ตติยกุกกุฏารามสูตร

ว่าด้วยพรหมจรรย์ พรหมจารี

[58] ปาฏลิปุตตนิทาน. พระภัททะถามว่า ท่านอานนท์ ที่เรียกว่า
พรหมจรรย์ ๆ ดังนี้ พรหมจรรย์เป็นไฉนหนอ พรหมจารีเป็นไฉน ที่สุด
ของพรหมจรรย์เป็นไฉน.
พระอานนทเถระตอบว่า ดีละ ๆ ท่านภัททะ ท่านช่างคิด ช่างแสวง
หาปัญหา ช่างไต่ถาม ก็ท่านถามอย่างนี้หรือว่า ท่านอานนท์ ที่เรียกว่า
พรหมจรรย์ ๆ ดังนี้ พรหมจรรย์เป็นไฉนหนอ พรหมจารีเป็นไฉน ที่สุด
ของพรหมจรรย์เป็นไฉน.