ชัมพุขาทกสังยุต

อรรถกถานิพพานปัญหาสูตรที่ 1

พึงทราบวินิจฉัยในชัมพุขาทกสังยุต ดังต่อไปนี้
บทว่า ชมฺพุขาทโก ปริพฺพาชโก ความว่า ปริพาชกผู้นุ่งผ้า
เป็นหลานของพระสารีบุตรเถระ ซึ่งมีชื่ออย่างนี้. บทว่า โย โข อาวุโส
ราคกฺขโย ความว่า ราคะย่อมสิ้นไปเพราะอาศัยนิพพาน เพราะฉะนั้น
พระสารีบุตร จึงเรียกนิพพานว่า ความสิ้นราคะดังนี้. แม้ในความสิ้น
โทสะและโมหะก็มีนัยนี้เหมือนกัน.
ส่วนผู้ใด พึงกล่าวเพียงความสิ้นกิเลสว่านิพพานด้วยสูตรนี้ ผู้นั้น
พึงถูกถามว่ากิเลสของใครนั้น ของตนหรือ หรือของคนเหล่าอื่น. เข้าจัก
ตอบว่าของตนแน่. เขาต้องถูกถามต่อไปว่าอะไร เป็นอารมณ์ของโคตรภู-
ญาณ เมื่อร้จักตอบว่านิพพาน. ถามว่า ก็กิเลสทั้งหลายสิ้นแล้ว กำลังสิ้น
จักสิ้นในขณะแห่งโคตรภูญาณหรือ ตอบว่า เขาไม่พึงตอบว่า สิ้นแล้ว
หรือกำลัง. แต่พึงตอบว่า จักสิ้นดังนี้. ก็เมื่อกิเลสทั้งหลายเหล่านั้น
ยังไม่สิ้นแล้ว. โคตรภูญาณจะทำความสิ้นแห่งกิเลสให้เป็นอารมณ์ได้หรือ
เมื่อท่านถูกถามอย่างนี้แล้ว เขาจักไม่มีคำตอบ.
แต่ในข้อนี้ พึงประกอบความสิ้นกิเลสแม้ด้วยมรรคญาณ. ด้วยว่า
กิเลสทั้งหลาย แม้ในขณะแห่งมรรค ไม่ควรกล่าวว่า สิ้นแล้วหรือจักสิ้น
แต่ควร กล่าวว่า กำลังสิ้น อนึ่ง เมื่อกิเลสทั้งหลายยังไม่สิ้นไป ความสิ้น
กิเลสย่อมเป็นอารมณ์หาได้ไม่. เพราะฉะนั้นข้อนั้นควรรับได้. ธรรมมี

ราคะเป็นต้น ย่อมสิ้นไป เพราะอาศัยธรรมชาติใด เพราะเหตุนั้น
ธรรมชาตินั้น ชื่อว่านิพพาน. ส่วนนิพพานนี้นั้น ไม่เพียงเป็นความสิ้น
กิเลสเท่านั้น เพราะท่านรวบรวมไว้ว่าสงเคราะห์ว่าเป็นอรูปธรรม. ธรรม
ทั้งหลายที่ชื่อว่ารูป ในทุกะมาติกามีอาทิว่า รูปิโน ธมฺมา อรูปโน ธมฺมา
ธรรมทั้งหลายที่ชื่อว่ารูป ธรรมทั้งหลายที่ไม่ชื่อว่ารูปทั้งนี้
จบ อรรถกถานิพพานปัญหาสูตรที่ 1

2. อรหัตตปัญหาสูตร

ว่าด้วยปัญหาเรื่องพระอรหัตผล

[498] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า อรหัต ๆ ดังนี้ อรหัต
เป็นไฉน.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ ธรรมเป็นที่สิ้นราคะ ธรรมเป็นที่สิ้นโทสะ
ธรรมเป็นที่สิ้นโมหะ นี้เรียกว่าอรหัต.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
กระทำอรหัตนั้นให้แจ้ง.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
กระทำอรหัตนั้นให้แจ้ง.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ 8 คือ ความเห็น
ชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นบรรดา เป็นปฏิปทา เพื่อกระทำอรหัต
นั้นให้แจ้ง.