อ. ไม่ใช่อย่างนั้น พระเจ้าข้า.
พ. ดูก่อนอนุราธะ ก็เธอหาสัตว์ในขันธ์ 4 นี้ โดยจริง โดยแท้
ไม่ได้ในปัจจุบัน ควรหรือที่เธอจะพยากรณ์ว่า ดูก่อนท่านทั้งหลาย ตถาคต
ผู้เป็นอุดมบุรุษ ผู้เป็นบรมบุรุษรบรรลุถึงธรรมอันควรบรรลุอย่างยอดเยี่ยม
แล้ว เมื่อบัญญัติข้อนั้น ย่อมบัญญัตินอกจากฐานะทั้ง 4 นี้ คือ สัตว์
เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีก ฯลฯ หรือว่าสัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อม
เกิดอีกก็หามิได้ ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้ ดังนี้.
อ. ไม่ควรเลย พระเจ้าข้า.
พ. สาธุ สาธุ อนุราธะ ดูก่อนอนุราธะ ในกาลก่อนด้วย ใน
บัดนี้ด้วย เราย่อมบัญญัติทุกข์และความดับแห่งทุกข์.
จบ อนุราธสูตรที่ 2

3. ปฐมสารีปุตตโกฏฐิตสูตร

ว่าด้วยพระโกฏฐิตะถามปัญหาพระสารีบุตร

[771] สมัยหนึ่ง ท่านพระสารีบุตรและท่านพระมหาโกฏฐิตะ
อยู่ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน กรุงพาราณสี ครั้งนั้นแล เป็นเวลาเย็น
ท่านพระมหาโกฏฐิตะออกจากที่หลีกเร้น ได้เข้าไปหาท่านพระสารีบุตร
ถึงที่อยู่ ได้ปราศรัยกับท่านพระสารีบุตร ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้
ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ครั้นแล้วได้ถามท่าน

พระสารีบุตรว่า ดูก่อนท่านพระสารีบุตร สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อม
เกิดอีกหรือ. ท่านพระสารีบุตรตอบว่า ดูก่อนท่าน ปัญหาข้อนี้เป็นปัญหา
ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์.
ม. ดูก่อนท่าน สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมไม่เกิดอีกหรือ.
ส. ดูก่อนท่าน แม้ปัญหาข้อนี้ก็เป็นปัญหาที่พระผู้มีพระภาคเจ้า
ไม่ทรงพยากรณ์.
ม. ดูก่อนท่าน สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็มี ย่อมไม่
เกิดอีกก็มี หรือ.
ส. ดูก่อนท่าน ปัญหาข้อนี้เป็น ปัญหาที่พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรง
พยากรณ์อีกเหมือนกัน.
ม. ดูก่อนท่าน สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็หามิได้
ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้หรือ.
ส. ดูก่อนท่าน แม้ปัญหาข้อนี้ก็เป็นปัญหาที่พระผู้มีพระภาคเจ้า
ไม่ทรงพยากรณ์อีกเหมือนกัน.
ม. ดูก่อนท่าน เมื่อผมถามว่า สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้ว ย่อม
เกิดอีกหรือ ท่านก็ตอบว่า ดูก่อนท่าน ปัญหาข้อนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรง
พยากรณ์ ฯลฯ เมื่อผมถามว่า ดูก่อนท่าน สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิด
อีกก็หามิได้ ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้หรือ ท่านก็ตอบว่า ดูก่อนท่าน แม้-
ปัญหาข้อนี้ก็เป็นปัญหาที่พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์อีกเหมือนกัน
ดูก่อนท่าน อะไรเล่าเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้พระผู้มีพระภาคเจ้าไม่ทรง
พยากรณ์ปัญหานั้น.

[772] ดูก่อนท่าน คำว่า สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีก
สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมไม่เกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิด
อีกก็มี ย่อมไม่เกิดอีกก็มี สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็หามิได้
ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้ นี้ย่อมเป็นคำที่หมายถึงรูป ดูก่อนท่าน คำว่า
สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมไม่
เกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็มี ย่อมไม่เกิด อีกก็มี สัตว์
เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็หามิได้ ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้ นี้ย่อม
เป็นคำที่หมายถึงเวทนา ดูก่อนท่าน คำว่า สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้ว
ย่อมเกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมไม่เกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่
ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็มี ย่อมไม่เกิดอีกก็มี สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อม
เกิดอีกก็หามิได้ ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้ นี้ย่อมเป็นคำที่หมายถึงสัญญา
ดูก่อนท่าน คำว่าสัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่
ตายแล้วย่อมไม่เกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็มี ย่อมไม่
เกิดอีกก็มี สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็หามิได้ ย่อมไม่เกิดอีก
ก็หามิได้ นี้ย่อมเป็นคำที่หมายถึงสังขาร คำว่า สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้ว
ย่อมเกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมไม่เกิดอีก สัตว์เบื้องหน้าแต่
ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็มี ย่อมไม่เกิดอีกก็มี สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้ว
ย่อมเกิดอีกก็หามิได้ ย่อมไม่เกิดอีกก็หามิได้ นี้ย่อมเป็นคำที่หมายถึง
วิญญาณ ดูก่อนท่าน นี้แหละเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้พระผู้มีพระภาคเจ้า
ไม่ทรงพยากรณ์ปัญหาข้อนั้น.
จบ ปฐมสารปุตตโกฏฐิตสูตรที่ 3

อรรถกถาปฐมสารีปุตตโกฏฐิตสูตรที่ 3

ในปฐมสารีปุตตโกฏฐิตสูตรที่ 3 พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
บทว่า รูปคตเมตํ ได้แก่เป็นเพียงรูปเท่านั้น. ในบทนี้ ท่าน
พระสารีบุตรแสดงว่า ใคร ๆ นอกจากรูปย่อมได้รับนามว่าสัตว์ ฉะนั้น
เมื่อไม่มีรูป สิ่งนั้นย่อมเป็นเพียงนามเท่านั้น. แม้ในบทว่า เวทนาคตเมตํ
เป็นต้น ก็นัยนี้แหละ บทว่า อยํ โข อาวุโส เหตุ ความว่า นี้คือ
สภาวะที่ไม่ควรได้รับ (ชื่อ) เพราะพ้นรูปเป็นต้น เป็นเหตุให้พระผู้มี
พระภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์ปัญหาข้อนั้น.
จบ อรรถกถาปฐมสารีปุตตโกฏฐิตสูตรที่ 3

4. ทุติยสารีปุตตโกฏฐิตสูตร

ว่าด้วยพระโกฏฐิตะถามปัญหาพระสารีบุตร

[773] สมัยหนึ่ง ท่านพระสารีบุตรและท่านพระมหาโกฏฐิตะ
อยู่ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน กรุงพาราณสี ฯลฯ ได้มีคำถามอย่างนั้น
เหมือนกันว่า ดูก่อนท่าน อะไรเล่า เป็นเหตุเป็นปัจจัยให้พระผู้มีพระ-
ภาคเจ้าไม่ทรงพยากรณ์ปัญหาข้อนั้น.
[774] ท่านพระสารีบุตรตอบว่า ดูก่อนท่านผู้มีอายุความเห็น
ว่า สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็ดี สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้ว
ย่อมไม่เกิดก็ดี สัตว์เบื้องหน้าแต่ตายแล้วย่อมเกิดอีกก็มีย่อมไม่เกิดอีกก็มี
1. สูตรที่ 4 - 8 อรรถกถาแก้ว่ามีเนื้อความง่ายทั้งนั้น.