ในเวลาไปเป็นต้น จิตก็เป็นอีกดวงหนึ่ง วิญญาณเป็นเหมือนมายา
อย่างนี้บ้าง.

แก้คาถาสรูป

บทว่า ภูริปญฺเญน ความว่า มีปัญญาละเอียด และมีปัญญา
กว้างขวาง ไพบูลย์. บทว่า อายุ ได้แก่ ชีวิตินทรีย์. บทว่า อุสฺมา
ได้แก่ เตโชธาตุเกิดจากกรรม. บทว่า ปรภตฺตํ ได้แก่ เป็นเหยื่อ
ของหมู่หนอนเป็นต้น ชนิดต่าง ๆ. บทว่า เอตาทิสายํ สนฺตาโน ความว่า
ประเพณีของผู้ตายนี้เป็นเช่นนี้ จะสืบต่อกันไป จนกว่าจะถึงป่าช้า.
บทว่า มายายํ พาลลาปินี ความว่า ขันธ์นี้นั้น ชื่อว่า วิญญาณขันธ์
นี้ชื่อว่า เป็นมายาที่มหาชนผู้โง่เขลา พร่ำเพ้อถึง. บทว่า วธโก ความว่า
เพชฌฆาต กล่าวคือขันธ์นี้ เป็นได้ด้วยเหตุ 2 ประการ คือ ด้วยการ
ฆ่ากันเอง 1 โดยพระบาลีว่า¹ เมื่อขันธ์มีอยู่ ผู้ฆ่าก็ปรากฏดังนี้ 1.
อธิบายว่า ปฐวีธาตุอย่างเดียว² เมื่อแตกสลายก็พาเอาธาตุที่เหลือ
แตกสลายไปด้วย ธาตุทั้งหลายมีอาโปธาตุเป็นต้น ก็เหมือนกัน.
ส่วนรูปขันธ์ เมื่อแตกสลาย ก็พาเอาอรูปขันธ์แตกสลายไปด้วย
ในอรูปขันธ์ก็เหมือนกัน คือ เวทนาเป็นต้น (เมื่อแตกสลาย) ก็พาเอา
สัญญาเป็นต้น (แตกสลายไปด้วย).
1. ปาฐะว่า ปญฺญายติปิ ฉบับพม่าเป็น ปญฺญายตีติปิ แปลตามฉบับพม่า.
2.ปาฐะว่า เอตาหิ ฉบับพม่าเป็น เอกาหิ แปลตามฉบับพม่า