10. ปุคคลสูตร

ว่าด้วยสงสารกำหนดเบื้องต้นเบื้องปลายไม่ได้

เหมือนโครงกระดูกบุคคล

[440] สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ ภูเขา
คิชฌกูฏ กรุงราชคฤห์. ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุ
ทั้งหลายว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคเจ้า
ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ.
[441] พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
สงสารกำหนดที่สุดเบื้องต้นเบื้องปลายไม่ได้ ฯ ล ฯ เมื่อบุคคลหนึ่งท่อง
เที่ยวไปมาอยู่ตลอดกัปหนึ่ง พึงมีโครงกระดูก ร่างกระดูก กองกระดูก
ใหญ่เท่าภูเขาเวปุลละนี้ ถ้ากองกระดูกนั้นพึงเป็นของที่จะขนมารวมกันได้
และกระดูกที่ได้สั่งสมไว้แล้ว ก็ไม่พึงหมดไป ข้อนั้นเพราะเหตุไร
เพราะว่า สงสารกำหนดที่สุดเบื้องต้นเบื้องปลายไม่ได้ ฯ ล ฯ พอเพื่อจะ
หลุดพ้น ดังนี้.
[442] พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้สุคตศาสดา ครั้นได้ตรัสไวยา-
กรณภาษิตนี้แล้ว จึงตรัสพระคาถาประพันธ์ต่อไปว่า

เราผู้แสวงหาคุณอันยิ่งใหญ่ ได้กล่าวไว้ดังนี้ว่า
กระดูกของบุคคลคนหนึ่งที่สะสมไว้กัปหนึ่ง พึงเป็น
กองเท่าภูเขา ก็ภูเขาที่เรากล่าวนั้น คือ ภูเขาใหญ่

ชื่อเวปุลละ อยู่ทิศเหนือของภูเขาคิชฌกูฏ ใกล้
เมืองราชคฤห์ อันมีภูเขาล้อมรอบ เมื่อใดบุคคลเห็น
อริยสัจ คือทุกข์ เหตุเกิดแห่งทุกข์ ความล่วงพ้น
ทุกข์ และอริยมรรคมีองค์ 8 อันยังสัตว์ให้ถึง
ความสงบทุกข์ ด้วยปัญญาอันชอบ เมื่อนั้น เขา
ท่องเที่ยว 7 ครั้งเป็นอย่างมาก ก็เป็นผู้ทำที่สุดทุกข์
ได้ เพราะสิ้นสังโยชน์ทั้งปวง ดังนี้แล.
จบปุคคลสูตรที่ 10
จบปฐมวรรที่ 1

รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้ คือ

1. ติณกัฏฐสูตร 2. ปฐวีสูตร 3. อัสสุสูตร 4. ขีรสูตร
5. ปัพพตสูตร 6. สาสปสูตร 7. สาวกสูตร 8. คงคาสูตร
9. ทัณฑสูตร 10. ปุคคลสูตร

อรรถกถาปุคคลสูตรที่ 10

พึงทราบวินิจฉัยในปุคคลสูตรที่ 10 ดังต่อไปนี้.
แม้ 3 บทมีบทเป็นต้นว่า อฏฺฐิกงฺกโล ก็เป็นไวพจน์ของกอง
กระดูกนั่นเอง. ก็สัตว์เหล่านี้ เวลาไม่มีกระดูกมากกว่าเวลามีกระดูก.
ด้วยว่า กระดูกของสัตว์มีไส้เดือนเป็นต้นเหล่านั้นไม่มี. ส่วนสัตว์มีปลา
และเต่าเป็นต้น มีกระดูกมากกว่าแล. เพราะฉะนั้น พึงถือเอาเฉพาะ