เมนู

ย่อมเกิดขึ้น. ในผัสสะนั้น จักขุสัมผัสเป็นต้น ประกอบด้วยจักขุวิญญาณ
เป็นต้น มโนสัมผัส ประกอบด้วยปฐมชวนะ ในมโนทวาร. เพราะ-
ฉะนั้น ในข้อนี้มีเนื้อความดังนี้ว่า บทว่า มโนธาตุํ ปฏิจฺจ ได้แก่
ปฐมชวนะสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยมโนทวาราวัชชนะ อันเป็นกิริยา-
มโนวิญญาณธาตุ.
จบอรรถกถาสัมผัสสสูตรที่ 2.

3. โนสัมผัสสสูตร



ว่าด้วยความต่างแห่งผัสสะ



[337] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อาราม
ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระ-
ภาคเจ้าตรัสเรียกภิกษุทั้งหลาย. . . แล้วได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ ความต่าง
แห่งธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งผัสสะหามิได้ ความต่างแห่ง
ธาตุเป็นไฉน จักขุธาตุ ฯ ล ฯ มโนธาตุ นี้เราเรียกว่า ความต่างแห่ง
ธาตุ.
[338] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้น
เพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ ความต่างแห่งธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัย
ความต่างแห่งผัสสะหามิได้ เป็นไฉน จักขุสัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัย
จักขุธาตุ จักขุธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยจักขุสัมผัสหามิได้ ฯ ล ฯ มโน-

สัมผัสบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยมโนธาตุ มโนธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยมโน-
สัมผัสหามิได้ ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ
ความต่างแห่งธาตุบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งผัสสะหามิได้ อย่างนี้
แล.
จบโนสัมผัสสสูตรที่ 3

อรรถกถาโนสัมผัสสสูตรที่ 3



พึงทราบวินิจฉัยในโนสัมผัสสสูตรที่ 3 ดังต่อไปนี้.
บทว่า โน มโนสมฺผสสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนธาตุ พึง
เห็นเนื้อความอย่างนี้ว่า อาวัชชนะ กิริยามโนวิญญาณธาตุจะบังเกิดขึ้น
เพราะอาศัยผัสสะที่ประกอบด้วยปฐมชวนะในมโนทวาร ก็หามิได้.
จบอรรถกถาโนสัมผัสสสูตรที่ 3.

4. เวทนาสูตร



ว่าด้วยความต่างแห่งเวทนา



[339] พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับประอยู่ ณ พระเชตวัน อาราม
ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี กรุงสาวัตถี. ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระ-
ภาคเจ้า
ตรัสเรียกภิกษุทั้งหลาย. . . แล้วได้ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ความต่างแห่งผัสสะบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งธาตุ ความต่างแห่ง
เวทนาบังเกิดขึ้นเพราะอาศัยความต่างแห่งผัสสะ ก็ความต่างแห่งธาตุเป็น