อรรถกถาจีราสูตร

สูตรที่ 11 ง่ายทั้งนั้นแล
จบอรรถกถาจีวรสูตรที่ 11

12. อาฬวกสูตร

อาฬวกยักษ์ทูลถามปัญหา

[838] ข้าพเจ้าได้สดับมาแล้วอย่างนี้ :-
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับในที่อยู่ของอาฬวกยักษ์ เขต
เมื่องอาฬวี.
ครั้งนั้นแล อาฬวกยักษ์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้า ได้กล่าวว่า
ท่านจงออกมา สมณะ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดีแล้วผู้มีอายุ แล้วก็เสด็จออกมา.
ยักษ์กล่าวว่า ท่านจงเข้าไป สมณะ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดีแล้วผู้มีอายุ แล้วก็เสด็จเข้าไป.
แม้ครั้งที่ 2 ฯลฯ แม้ครั้งที่ 3 อาฬวกยักษ์ได้กล่าวว่า ฯลฯ พระ-
ผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ฯลฯ
[839] ครั้นครั้งที่ 4 อาฬวกยักษ์ได้กล่าวว่า ท่านจงออกมา สมณะ.
พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ผู้มีอายุ เราจักไม่ออกไปล่ะ ท่านจะทำอะไร
ก็จงทำเถิด.

สมณะ เราจักถามปัญหากะท่าน ถ้าท่านพยากรณ์แก่เราไม่ได้ เรา
จักทำจิตของท่านให้ฟุ้งซ่าน หรือฉีกหัวใจของท่าน หรือจักจับที่เท้าแล้ว
เหวี่ยงไปยังแม่น้ำคงคาฝั่งโน้น.
อาวุโส เราไม่เห็นใครเลยในโลก พร้อมทั้งเทวโลก มารโลก พรหม
โลก ในหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ เทวดาและมนุษย์ที่จะพึงทำจิตของเรา
ให้ฟุ้งซ่านได้ หรือขยี้หัวใจของเรา หรือจับเราที่เท้าแล้วเหวี่ยงไปยังแม่น้ำ
คงคาฝั่งโน้น เอาเถิด อาวุโส เชิญถามปัญหาตามที่ท่านจำนงเถิด.
[840] อาฬวกยักษ์ทูลถามว่า
อะไรหนอ เป็นทรัพย์เครื่องปลื้มใจ
อันประเสริฐของตนในโลกนี้ อะไรหนอ
ที่บุคคประพฤติดีแล้วนำความสุขมาให้
อะไรหนอเป็นรสอันล้ำเลิศกว่ารสทั้งหลาย
นักปราชญ์ทั้งหลายกล่าวชีวิตของผู้ที่เป็น
อยู่อย่างไร ว่าประเสริฐสุด.
[841] พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า
ศรัทธาเป็นที่ทรัพย์ อันประเสริฐของ
คนในโลกนี้ ธรรมอันบุคคลประพฤติ
ดีแล้ว นำความสุขมาให้ ความสัตย์แล
เป็นรสอันล้ำเลิศกว่ารสทั้งหลาย นัก-
ปราชญ์ทั้งหลายกล่าวชีวิตของผู้ที่เป็นอยู่
ด้วยปัญญาว่าประเสริฐสุด.

[842] อาฬวกยักษ์ทูลถามว่า
คนข้ามโอฆะได้อย่างไรหนอ ข้าม
อรรณพได้อย่างไร ล่วงทุกข์ได้อย่างไร
บริสุทธิ์ได้อย่างไร.
[843] พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า
คนข้ามโอฆะได้ด้วยศรัทธา ข้าม
อรรณพได้ด้วยความไม่ประมาท ล่วงทุกข์
ได้ด้วยความเพียร บริสุทธิ์ได้ด้วยปัญญา.
[844] อาฬวกยักษ์ทูลถามว่า
คนได้ปัญญาอย่างไรหนอ ทำอย่างไร
จึงจะหาทรัพย์ได้ คนได้ชื่อเสียงอย่างไร
หนอ ทำอย่างไรจึงจะผูกมิตรไว้ได้ คน
ละโลกไปสู่โลกหน้า ทำอย่างไรจึงจะ
ไม่เศร้าโศก.
[845] พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า
บุคคลเชื่อธรรมของพระอรหันต์
เพื่อบรรลุนิพพาน ฟังอยู่ด้วยดีย่อมได้
ปัญญา เป็นผู้ไม่ประมาท เป็นผู้ฉลาด เป็น
ผู้ทำเหมาะเจาะ ไม่ทอดธุระ เป็นผู้หมั่น
ย่อมหาทรัพย์ได้ คนย่อมได้ชื่อเสียงเพราะ
ความสัตย์ ผู้ให้ย่อมผูกมิตรไว้ได้ บุคคล
ใดผู้อยู่ครองเรือนประกอบด้วยศรัทธา มี

ธรรม 4 ประการนี้ คือ สัจจะ ธรรมะ
ธิติ จาคะ บุคคลนั้นแล ละโลกนี้ไป
แล้วย่อมไม่เศร้าโศก เช่นท่านถามสมณ-
พราหมณ์เป็นอันมาเหล่าอื่นดูซิว่าในโลก
นี้มีอะไรยิ่งไปกว่าสัจจะ ทมะ จาคะ และ
ขันติ.
[846] อาฬวกยักษ์กราบทูลว่า
ทำไมหนอ ข้าพเจ้าจึงจะต้องถาม
สมณพราหมณ์เป็นอันมากในบัดนี้ วันนี้
ข้าพเจ้ารู้ชัดถึงสัมปรายิกประโยชน์ พระ-
พุทธเจ้าเสด็จมาอยู่เมืองอาฬวี เพื่อ
ประโยชน์แก่ข้าพเจ้าโดยแท้ วันนี้ข้าพเจ้า
รู้ชัดถึงทานที่บุคคลให้ในที่ใดมีผลมาก
ข้าพเจ้าจักเที่ยวจากบ้านไปสู่บ้าน จากบุรี
ไปสู่บุรี พลางนมัสการพระสัมพุทธเจ้า
และพระธรรมซึ่งเป็นธรรมที่ดี.
จบอาฬวกสูตร
จบยักขสังยุตบริบูรณ์

อรรถกถาอาฬวกสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในอาฬวกสูตรที่ 12 ต่อไปนี้ :-
บทว่า อาฬวยํ ได้แก่ ที่อยู่นั้น เขาเรียกแว่นแคว้นบ้าง เมืองบ้าง
ชื่อว่าเมืองอาฬวี. สถานที่อยู่นั้นแล ตั้งอยู่ในที่ประมาณหนึ่งคาวุตไม่ไกลเมือง
พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับ อยู่ในสถานที่นั้น เข้าไปอาศัยเมืองนั้น ท่านกล่าวว่า
ประทับ อยู่ในแว่นแคว้นอาฬวี. ก็ในบทว่า อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน นี้
มีอนุบุพพีกถาต่อไปนี้ ได้ยินว่า อาฬวกราชา ทรงทั้งเครื่องใช้สำหรับนัก
ฟ้อนรำไว้หลายอย่าง เสด็จไปล่าเนื้อ ในวันที่ 7 เพื่อปราบโจร เพื่อป้องกัน
พระราชาผู้เป็นศัตรูกัน และเพื่อกระทำความพยายาม ทำกติกากับกองพลใน
วันหนึ่งว่า เนื้อหนีไปช้างผู้ใด เนื้อนั้น เป็นภาระของผู้นั้นเท่านั้น. ครั้นนั้น
เนื้อหนีไปข้างพระราชานั้นเเล. พระราชาทรงถึงพร้อมด้วยเชาว์ ทรงธนู
ดำเนินตามเนื้อนั้นไปสิ้นสามโยชน์. ส่วนเนื้อทราย มีกำลังวิ่งได้เพียงสามโยชน์
เท่านั้น. ครั้งนั้น ท้าวเธอ ทรงฆ่าเนื้อนั้นที่หมดฝีเท้าเข้าไปสู่แหล่งน้ำยืนอยู่
ตัดออกเป็นสองท่อน แม้ไม่ต้องการด้วยเนื้อแต่หาบมาเพื่อได้พ้นความผิดว่า
พระราชาไม่สามารถจับเนื้อได้ ดังนี้ ทรงเห็นต้นไทรใหญ่มีใบหนาไม่ไกล
เมืองแล้ว จึงเสด็จไปถึงโคนต้นไทรนั้น เพื่อบรรเทาความเหน็ดเหนื่อย.
ณ ต้นไทรนั้น อาฬวกยักษ์ ได้ที่อยู่จากสำนักมหาราช กินสัตว์ที่เข้าไปยัง
โอกาสอันร่มเงาของต้นไม้นั้นถูกต้องแล้ว ในเวลาเที่ยง. ท้าวเธอทรงเห็นยักษ์
นั้น เข้ามาเพื่อจะกิน. พระราชาได้ทรงทำกติกากับยักษ์นั้นว่า ท่านปล่อย
เราเถิด เราจักส่งมนุษย์และถาดสำรับมาแก่ท่านทุก ๆ วัน. ยักษ์ทูลว่า พระองค์
มัวเมาด้วยเครื่องราชูปโภค จักทรงระลึกไม่ได้ แต่ข้าพระองค์ไม่ได้เพื่อจะกิน