‘‘ตโต ภิสํ คเหตฺวาน, อาคจฺฉิํ มม อสฺสมํ;

ภิสํ รุกฺเข ลเคตฺวาน [ลคฺคิตฺวาน (สฺยา. ก.)], มม ทานมนุสฺสริํฯ

[36]

‘‘มหาวาโต วุฏฺฐหิตฺวา, สญฺจาเลสิ วนํ ตทา;

อากาโส อภินาทิตฺถ, อสนิยา ผลนฺติยาฯ

[37]

‘‘ตโต เม อสนิปาโต, มตฺถเก นิปตี ตทา;

โสหํ นิสินฺนโก สนฺโต, ตตฺถ กาลงฺกโต อหุํฯ

[38]

‘‘ปุญฺญกมฺเมน สํยุตฺโต, ตุสิตํ อุปปชฺชหํ;

กเฬวรํ เม ปติตํ, เทวโลเก รมิํ อหํฯ

[39]

‘‘ฉฬสีติสหสฺสานิ, นาริโย สมลงฺกตา;

สายปาตํ [สายํ ปาตํ (สฺยา. ก.)] อุปฏฺฐนฺติ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํฯ

[40]

‘‘มนุสฺสโยนิมาคนฺตฺวา, สุขิโต โหมหํ สทา;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํฯ

[41]

‘‘อนุกมฺปิตโก เตน, เทวเทเวน ตาทินา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

[42]

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ภิสํ [ภิกฺขํ (สพฺพตฺถ)] อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ภิสทานสฺสิทํ ผลํฯ

[43]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[44]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[45]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ภิสทายโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติฯ

ภิสทายกตฺเถรสฺสาปทานํ ตติยํฯ

4. ญาณถวิกตฺเถรอปทานํ

[46]

‘‘ทกฺขิเณ หิมวนฺตสฺส, สุกโต อสฺสโม มม;

อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต, วสามิ วิปิเน ตทาฯ

[47]

‘‘ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺโฐ, มูเลน จ ผเลน จ;

อนฺเวสนฺโต อาจริยํ, วสามิ เอกโก อหํฯ

[48]

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท;

จตุสจฺจํ ปกาเสติ, อุทฺธรนฺโต มหาชนํฯ

[49]

‘‘นาหํ สุโณมิ สมฺพุทฺธํ, นปิ เม โกจิ สํสติ [ภาสติ (สี.), สาสติ (สฺยา. ปี.)];

อฏฺฐวสฺเส อติกฺกนฺเต, อสฺโสสิํ โลกนายกํฯ

[50]

‘‘อคฺคิทารุํ นีหริตฺวา, สมฺมชฺชิตฺวาน อสฺสมํ;

ขาริภารํ คเหตฺวาน, นิกฺขมิํ วิปินา อหํฯ

[51]

‘‘เอกรตฺติํ วสนฺโตหํ, คาเมสุ นิคเมสุ จ;

อนุปุพฺเพน จนฺทวติํ, ตทาหํ อุปสงฺกมิํฯ

[52]

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, สุเมโธ โลกนายโก;

อุทฺธรนฺโต พหู สตฺเต, เทเสติ อมตํ ปทํฯ

[53]

‘‘ชนกายมติกฺกมฺม, วนฺทิตฺวา ชินสาครํ;

เอกํสํ อชินํ กตฺวา, สนฺถวิํ โลกนายกํฯ

[54]

‘‘‘ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ, ธโช ยูโป จ ปาณินํ;

ปรายโน [ปรายโณ (สี. ปี.)] ปติฏฺฐา จ, ทีโป จ ทฺวิปทุตฺตโมฯ

เอกวีสติมํ ภาณวารํฯ

[55]

‘‘‘เนปุญฺโญ ทสฺสเน วีโร, ตาเรสิ ชนตํ ตุวํ;

นตฺถญฺโญ ตารโก โลเก, ตวุตฺตริตโร มุเนฯ

[56]

‘‘‘สกฺกา เถเว [หเว (สี. ปี.) ภเว (สฺยา. ก.)] กุสคฺเคน, ปเมตุํ สาครุตฺตเม [สาครุตฺตโม (สี. สฺยา. ปี.)];

นตฺเวว ตว สพฺพญฺญุ, ญาณํ สกฺกา ปเมตเวฯ

[57]

‘‘‘ตุลทณฺเฑ [ตุลมณฺฑเล (สี. ปี.)] ฐเปตฺวาน, มหิํ [มหี (สฺยา. ปี.)] สกฺกา ธเรตเว;

นตฺเวว ตว ปญฺญาย, ปมาณมตฺถิ จกฺขุมฯ

[58]

‘‘‘อากาโส มินิตุํ สกฺกา, รชฺชุยา องฺคุเลน วา;

นตฺเวว ตว สพฺพญฺญุ, สีลํ สกฺกา ปเมตเวฯ

[59]

‘‘‘มหาสมุทฺเท อุทกํ, อากาโส จ วสุนฺธรา;

ปริเมยฺยานิ เอตานิ, อปฺปเมยฺโยสิ จกฺขุม’ฯ

[60]

‘‘ฉหิ คาถาหิ สพฺพญฺญุํ, กิตฺตยิตฺวา มหายสํ;

อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, ตุณฺหี อฏฺฐาสหํ ตทาฯ

[61]

‘‘ยํ วทนฺติ สุเมโธติ, ภูริปญฺญํ สุเมธสํ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถฯ

[62]

‘‘‘โย เม ญาณํ ปกิตฺเตสิ, วิปฺปสนฺเนน เจตสา;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

[63]

‘‘‘สตฺตสตฺตติ กปฺปานิ, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชํ กริสฺสติฯ

[64]

‘‘‘อเนกสตกฺขตฺตุญฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํฯ

[65]

‘‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, ปุญฺญกมฺมสมาหิโต;

อนูนมนสงฺกปฺโป, ติกฺขปญฺโญ ภวิสฺสติ’ฯ

[66]

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

[67]

‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชิสฺสติ กิญฺจโน;

ชาติยา สตฺตวสฺเสน, อรหตฺตํ ผุสิสฺสติฯ

[68]

‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ สาสนํ;

เอตฺถนฺตเร น ชานามิ, เจตนํ อมโนรมํฯ

[69]

‘‘สํสริตฺวา ภเว สพฺเพ, สมฺปตฺตานุภวิํ อหํ;

โภเค เม อูนตา นตฺถิ, ผลํ ญาณสฺส โถมเนฯ

[70]

‘‘ติยคฺคี นิพฺพุตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

สพฺพาสวา ปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

[71]

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ , ยํ ญาณมถวิํ อหํ [มภิโถมยิํ (สี. ปี.), มภิโถมหํ (สฺยา.)];

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลํ ญาณสฺส โถมเนฯ

[72]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสโวฯ

[73]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[74]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา ญาณถวิโก เถโร อิมา คาถาโย

อภาสิตฺถาติฯ

ญาณถวิกตฺเถรสฺสาปทานํ จตุตฺถํฯ

5. จนฺทนมาลิยตฺเถรอปทานํ

[75]

‘‘ปญฺจ กามคุเณ หิตฺวา, ปิยรูเป มโนรเม;

อสีติโกฏิโย หิตฺวา, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

[76]

‘‘ปพฺพชิตฺวาน กาเยน, ปาปกมฺมํ วิวชฺชยิํ;

วจีทุจฺจริตํ หิตฺวา, นทีกูเล วสามหํฯ

[77]

‘‘เอกกํ มํ วิหรนฺตํ, พุทฺธเสฏฺโฐ อุปาคมิ;

นาหํ ชานามิ พุทฺโธติ, อกาสิํ ปฏิสนฺถรํ [ปฏิสนฺธารํ (ก.)]ฯ

[78]

‘‘กริตฺวา ปฏิสนฺถารํ, นามโคตฺตมปุจฺฉหํ;

‘เทวตานุสิ คนฺธพฺโพ, อทุ สกฺโก ปุรินฺทโทฯ

[79]

‘‘‘โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, มหาพฺรหฺมา อิธาคโต;

วิโรเจสิ ทิสา สพฺพา, อุทยํ สูริโย ยถาฯ

[80]

‘‘‘สหสฺสารานิ จกฺกานิ, ปาเท ทิสฺสนฺติ มาริส;

โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุตฺโต, กถํ ชาเนมุ ตํ มยํ;

นามโคตฺตํ ปเวเทหิ, สํสยํ อปเนหิ เม’ฯ

[81]

‘‘‘นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ, นมฺหิ [นาปิ (สี.)] สกฺโก ปุรินฺทโท;

พฺรหฺมภาโว จ เม นตฺถิ, เอเตสํ อุตฺตโม อหํฯ

[82]

‘‘‘อตีโต วิสยํ เตสํ, ทาลยิํ กามพนฺธนํ;

สพฺเพ กิเลเส ฌาเปตฺวา, ปตฺโต สมฺโพธิมุตฺตมํ’ฯ

[83]