1. กุณฺฑลเกสาเถรีอปทานํ

[1]

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

[2]

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ;

นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตาฯ

[3]

‘‘อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํ;

ตโต ชาตปฺปสาทาหํ, อุเปสิํ สรณํ ชินํฯ

[4]

‘‘ตทา มหาการุณิโก, ปทุมุตฺตรนามโก;

ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคนฺติ, ฐเปสิ ภิกฺขุนิํ สุภํฯ

[5]

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ทานํ ทตฺวา มเหสิโน;

นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํฯ

[6]

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, ‘ภทฺเท ยํ เตภิปตฺถิตํ;

สมิชฺฌิสฺสติ ตํ สพฺพํ, สุขินี โหหิ นิพฺพุตาฯ

[7]

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

[8]

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

ภทฺทากุณฺฑลเกสาติ, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’ฯ

[9]

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

[10]

‘‘ตโต จุตา ยามมคํ, ตโตหํ ตุสิตํ คตา;

ตโต จ นิมฺมานรติํ, วสวตฺติปุรํ ตโตฯ

[11]

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;

ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

[12]

‘‘ตโต จุตา มนุสฺเสสุ, ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;

มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

[13]

‘‘สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน, เทเวสุ มานุเสสุ จ;

สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกกปฺเปสุ สํสริํฯ

[14]

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

[15]

‘‘อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเมฯ

[16]

‘‘ตสฺส ธีตา จตุตฺถาสิํ, ภิกฺขุทายีติ วิสฺสุตา;

ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํฯ

[17]

‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;

วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตาฯ

[18]

‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกญฺญา สุเขธิตา;

พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโรฯ

[19]

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกาฯ

[20]

‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา อหํ ตทา;

กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมีฯ

[21]

‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

[22]

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต, ยทาหํ โยพฺพเน ฐิตาฯ

[23]

‘‘โจรํ วธตฺถํ นียนฺตํ, ทิสฺวา รตฺตา ตหิํ อหํ;

ปิตา เม ตํ สหสฺเสน, โมจยิตฺวา วธา ตโตฯ

[24]

‘‘อทาสิ ตสฺส มํ ตาโต, วิทิตฺวาน มนํ มม;

ตสฺสาหมาสิํ วิสฏฺฐา, อตีว ทยิตา หิตาฯ

[25]

‘‘โส เม ภูสนโลเภน, พลิมชฺฌาสโย [ขลิตชฺฌาสโย (สี.), พลิํ ปจฺจาหรํ (สฺยา.), มาลปจฺฉาหตํ (ปี.)] ทิโส;

โจรปฺปปาตํ เนตฺวาน, ปพฺพตํ เจตยี วธํฯ

[26]

‘‘ตทาหํ ปณมิตฺวาน, สตฺตุกํ สุกตญฺชลี;

รกฺขนฺตี อตฺตโน ปาณํ, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

[27]

‘‘‘อิทํ สุวณฺณเกยูรํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;

สพฺพํ หรสฺสุ [วรสฺสุ (ก.)] ภทฺทนฺเต, มญฺจ ทาสีติ สาวย’ฯ

[28]

‘‘‘โอโรปยสฺสุ กลฺยาณี, มา พาฬฺหํ ปริเทวสิ;

น จาหํ อภิชานามิ, อหนฺตฺวา ธนมาภตํ’ฯ

[29]

‘‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ;

น จาหํ อภิชานามิ, อญฺญํ ปิยตรํ ตยา’ฯ

[30]

‘‘‘เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ, กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ;

น จ ทานิ ปุโน อตฺถิ [ตํ วนฺทามิ ปุน นตฺถิ (สฺยา.)], มม ตุยฺหญฺจ สงฺคโมฯ

[31]

‘‘‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณาฯ

[32]

‘‘‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกาฯ

[33]

‘‘‘ลหุญฺจ วต ขิปฺปญฺจ, นิกฏฺเฐ [เนกตฺเถ (สี. สฺยา.)] สมเจตยิํ;

มิคํ อุณฺณา ยถา เอวํ [จิตฺตปุณฺณาย ตาเนว (สฺยา.), มิคํ ปุณฺณาย เตเนว (ปี.)], ตทาหํ สตฺตุกํ วธิํฯ

[34]

‘‘‘โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

โส หญฺญเต มนฺทมติ, โจโรว คิริคพฺภเรฯ

[35]

‘‘‘โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, ตทาหํ สตฺตุกา ยถา’ฯ

[36]

‘‘ตทาหํ ปาตยิตฺวาน, คิริทุคฺคมฺหิ สตฺตุกํ;

สนฺติกํ เสตวตฺถานํ, อุเปตฺวา ปพฺพชิํ อหํฯ

[37]

‘‘สณฺฑาเสน จ เกเส เม, ลุญฺจิตฺวา สพฺพโส ตทา;

ปพฺพชิตฺวาน สมยํ, อาจิกฺขิํสุ นิรนฺตรํฯ

[38]

‘‘ตโต ตํ อุคฺคเหตฺวาหํ, นิสีทิตฺวาน เอกิกา;

สมยํ ตํ วิจินฺเตสิํ, สุวาโน มานุสํ กรํฯ

[39]

‘‘ฉินฺนํ คยฺห สมีเป เม, ปาตยิตฺวา อปกฺกมิ;

ทิสฺวา นิมิตฺตมลภิํ, หตฺถํ ตํ ปุฬวากุลํฯ

[40]

‘‘ตโต อุฏฺฐาย สํวิคฺคา, อปุจฺฉิํ สหธมฺมิเก;

เต อโวจุํ วิชานนฺติ, ตํ อตฺถํ สกฺยภิกฺขโวฯ

[41]

‘‘สาหํ ตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสํ, อุเปตฺวา พุทฺธสาวเก;

เต มมาทาย คจฺฉิํสุ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติกํฯ

[42]

‘‘โส เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตนธาตุโย;

อสุภานิจฺจทุกฺขาติ, อนตฺตาติ จ นายโกฯ

[43]

‘‘ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิํ;

ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา, ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํฯ

[44]

‘‘อายาจิโต ตทา อาห, ‘เอหิ ภทฺเท’ติ นายโก;

ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา, ปริตฺตํ โตยมทฺทสํฯ

[45]

‘‘ปาทปกฺขาลเนนาหํ , ญตฺวา สอุทยพฺพยํ;

ตถา สพฺเพปิ สงฺขาเร, อีทิสํ จินฺตยิํ [สงฺขารา, อิติ สํจินฺตยิํ (สี. สฺยา. ปี.)] ตทาฯ

[46]

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อนุปาทาย สพฺพโส;

ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคํ เม, ตทา ปญฺญาปยี ชิโนฯ

[47]

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกาฯ

[48]

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสิํ สุนิมฺมลาฯ

[49]

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

[50]

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

[51]

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สาสเนฯ

[52]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสวาฯ

[53]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[54]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส, วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม;

ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ ภทฺทากุณฺฑลเกสา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ

กุณฺฑลเกสาเถริยาปทานํ ปฐมํฯ

2. กิสาโคตมีเถรีอปทานํ

[55]

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

[56]

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา อญฺญตเร กุเล;

อุเปตฺวา ตํ นรวรํ, สรณํ สมุปาคมิํฯ

[57]

‘‘ธมฺมญฺจ ตสฺส อสฺโสสิํ, จตุสจฺจูปสญฺหิตํ;

มธุรํ ปรมสฺสาทํ, วฏฺฏสนฺติสุขาวหํ [จิตฺตสนฺติ … (สฺยา.)]ฯ

[58]

‘‘ตทา จ ภิกฺขุนิํ วีโร, ลูขจีวรธารินิํ;

ฐเปนฺโต เอตทคฺคมฺหิ, วณฺณยี ปุริสุตฺตโมฯ

[59]

‘‘ชเนตฺวานปฺปกํ ปีติํ, สุตฺวา ภิกฺขุนิยา คุเณ;

การํ กตฺวาน พุทฺธสฺส, ยถาสตฺติ ยถาพลํฯ

[60]

‘‘นิปจฺจ มุนิวรํ ตํ, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํ;

ตทานุโมทิ สมฺพุทฺโธ, ฐานลาภาย นายโกฯ

[61]

‘‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

[62]

‘‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

กิสาโคตมี [โคตมี นาม (สี. ก.)] นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา’ฯ

[63]