‘‘ตโต โตรณวตฺถุสฺมิํ, รญฺญา โกสลสามินา;

ปุจฺฉิตา นิปุเณ ปญฺเห, พฺยากโรนฺตี ยถาตถํฯ

[379]

‘‘ตทา ส ราชา สุคตํ, อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉถ;

ตเถว พุทฺโธ พฺยากาสิ, ยถา เต พฺยากตา มยาฯ

[380]

‘‘ชิโน ตสฺมิํ คุเณ ตุฏฺโฐ, เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ;

มหาปญฺญานมคฺคาติ, ภิกฺขุนีนํ นรุตฺตโมฯ

[381]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสวาฯ

[382]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[383]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ เขมา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ

เขมาเถริยาปทานํ อฏฺฐมํฯ

9. อุปฺปลวณฺณาเถรีอปทานํ

[384]

‘‘ภิกฺขุนี อุปฺปลวณฺณา, อิทฺธิยา ปารมิํ คตา;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวิฯ

[385]

‘‘‘นิตฺถิณฺณา ชาติสํสารํ [ชาติสํสารา (ปี.)], ปตฺตาหํ อจลํ ปทํ;

สพฺพทุกฺขํ มยา ขีณํ, อาโรเจมิ มหามุนิฯ

[386]

‘‘‘ยาวตา ปริสา อตฺถิ, ปสนฺนา ชินสาสเน;

ยสฺสา จ เมปราโธตฺถิ, ขมนฺตุ ชินสมฺมุขาฯ

[387]

‘‘‘สํสาเร สํสรนฺติยา [สํสรนฺตา เม (สฺยา.)], ขลิตํ เม สเจ ภเว;

อาโรเจมิ มหาวีร, อปราธํ ขมสฺสุ ตํ [เม (สฺยา.)]ฯ

[388]

‘‘‘อิทฺธิญฺจาปิ นิทสฺเสหิ, มม สาสนการิเก;

จตสฺโส ปริสา อชฺช, กงฺขํ ฉินฺทาหิ ยาวตาฯ

[389]

‘‘‘ธีตา ตุยฺหํ มหาวีร, ปญฺญวนฺต ชุตินฺธร;

พหุญฺจ ทุกฺกรํ กมฺมํ, กตํ เม อติทุกฺกรํฯ

[390]

‘‘‘อุปฺปลสฺเสว เม วณฺโณ, นาเมนุปฺปลนามิกา;

สาวิกา เต มหาวีร, ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมฯ

[391]

‘‘‘ราหุโล จ อหญฺเจว, เนกชาติสเต พหู;

เอกสฺมิํ สมฺภเว ชาตา, สมานฉนฺทมานสาฯ

[392]

‘‘‘นิพฺพตฺติ เอกโต โหติ, ชาติยาปิ จ เอกโต [ชาตีสุ พหุโส มม (สี.)];

ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, อุโภปิ นานาสมฺภวาฯ

[393]

‘‘‘ปุตฺโต จ ราหุโล นาม, ธีตา อุปฺปลสวฺหยา;

ปสฺส วีร มมํ อิทฺธิํ, พลํ ทสฺเสมิ สตฺถุโนฯ

[394]

‘‘‘มหาสมุทฺเท จตุโร, ปกฺขิปิ หตฺถปาติยํ;

เตลํ หตฺถคตญฺเจว, ขิฑฺโฑ [เวชฺโช (สี. ปี.)] โกมารโก ยถาฯ

[395]

‘‘‘อุพฺพตฺตยิตฺวา ปถวิํ, ปกฺขิปิ หตฺถปาติยํ;

จิตฺตํ มุญฺชํ ยถา นาม, ลุญฺจิ โกมารโก ยุวาฯ

[396]

‘‘‘จกฺกวาฬสมํ ปาณิํ, ฉาทยิตฺวาน มตฺถเก;

วสฺสาเปตฺวาน ผุสิตํ, นานาวณฺณํ ปุนปฺปุนํฯ

[397]

‘‘‘ภูมิํ อุทุกฺขลํ กตฺวา, ธญฺญํ กตฺวาน สกฺขรํ;

สิเนรุํ มุสลํ กตฺวา, มทฺทิ โกมาริกา ยถาฯ

[398]

‘‘‘ธีตาหํ พุทฺธเสฏฺฐสฺส, นาเมนุปฺปลสวฺหยา;

อภิญฺญาสุ วสีภูตา, ตว สาสนการิกาฯ

[399]

‘‘‘นานาวิกุพฺพนํ กตฺวา, ทสฺเสตฺวา โลกนายกํ;

นามโคตฺตญฺจ สาเวตฺวา [ปกาเสตฺวา (สฺยา.)], ปาเท วนฺทามิ จกฺขุมฯ

[400]

‘‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

เจโตปริยญาณสฺส, วสี โหมิ มหามุเนฯ

[401]

‘‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

สพฺพาสวปริกฺขีณา, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวฯ

[402]

‘‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ เม วิมลํ [วิปุลํ (สฺยา.)] สุทฺธํ, สภาเวน มเหสิโนฯ

[403]

‘‘‘ปุริมานํ ชินคฺคานํ, สงฺคมํ เต นิทสฺสิตํ [สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา (สี.)];

อธิการํ พหุํ มยฺหํ, ตุยฺหตฺถาย มหามุนิฯ

[404]

‘‘‘ยํ มยา ปูริตํ กมฺมํ, กุสลํ สร เม มุนิ;

ตวตฺถาย มหาวีร, ปุญฺญํ อุปจิตํ มยาฯ

[405]

‘‘‘อภพฺพฏฺฐาเน วชฺเชตฺวา, วารยนฺตี [ปริวชฺชนฺติ (สี.), ปริปาเจนฺโต (สฺยา.)] อนาจรํ;

ตวตฺถาย มหาวีร, จตฺตํ เม ชีวิตุตฺตมํฯ

[406]

‘‘‘ทสโกฏิสหสฺสานิ , อทาสิํ มม ชีวิตํ;

ปริจฺจตฺตา จ เม โหมิ, ตวตฺถาย มหามุนิฯ

[407]

‘‘‘ตทาติวิมฺหิตา สพฺพา, สิรสาว กตญฺชลี;

อโวจยฺเย กถํ อาสิ, อตุลิทฺธิปรกฺกมา’ฯ

[408]

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, นาคกญฺญา อหํ ตทา;

วิมลา นาม นาเมน, กญฺญานํ สาธุสมฺมตาฯ

[409]

‘‘มโหรโค มหานาโค, ปสนฺโน ชินสาสเน;

ปทุมุตฺตรํ มหาเตชํ, นิมนฺเตสิ สสาวกํฯ

[410]

‘‘รตนมยํ มณฺฑปํ, ปลฺลงฺกํ รตนามยํ;

รตนํ วาลุกากิณฺณํ, อุปโภคํ รตนามยํฯ

[411]

‘‘มคฺคญฺจ ปฏิยาเทสิ, รตนทฺธชภูสิตํ;

ปจฺจุคฺคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, วชฺชนฺโต ตูริเยหิ โสฯ

[412]

‘‘ปริสาหิ จ จตูหิ [ปริสาหิ จตูหิ โส (สี.), ปริสาหิ จตสฺโส หิ (ปี.)], ปริวุโต [สหิโต (สี.), ผรเต (สฺยา.), ปเรโต (ปี.)] โลกนายโก;

มโหรคสฺส ภวเน, นิสีทิ ปรมาสเนฯ

[413]

‘‘อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, โภชนญฺจ มหารหํ;

วรํ วรญฺจ ปาทาสิ, นาคราชา มหายสํฯ

[414]

‘‘ภุญฺชิตฺวาน สมฺพุทฺโธ, ปตฺตํ โธวิตฺวา โยนิโส;

อนุโมทนียํกาสิ, นาคกญฺญา มหิทฺธิกาฯ

[415]

‘‘สพฺพญฺญุํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา, นาคกญฺญา มหายสํ;

ปสนฺนํ สตฺถุโน จิตฺตํ, สุนิพนฺธญฺจ มานสํฯ

[416]

‘‘มมญฺจ จิตฺตมญฺญาย, ชลชุตฺตมนามโก;

ตสฺมิํ ขเณ มหาวีโร, ภิกฺขุนิํ ทสฺสยิทฺธิยาฯ

[417]

‘‘อิทฺธี อเนกา ทสฺเสสิ, ภิกฺขุนี สา วิสารทา;

ปโมทิตา เวทชาตา, สตฺถารํ อิทมพฺรวิ [เอตทพฺรวิํ (สฺยา. ปี.)]ฯ

[418]

‘‘‘อทฺทสาหํ อิมํ อิทฺธิํ, สุมนํ อิตรายปิ;

กถํ อโหสิ สา วีร, อิทฺธิยา สุวิสารทา’ฯ

[419]

‘‘‘โอรสา มุขโต ชาตา, ธีตา มม มหิทฺธิกา;

มมานุสาสนิกรา, อิทฺธิยา สุวิสารทา’ฯ

[420]

‘‘พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา, เอวํ ปตฺเถสหํ ตทา [ตุฏฺฐา เอวํ อโวจหํ (สฺยา.), เอวมโหสหํ ตทา (ก.)];

อหมฺปิ ตาทิสา โหมิ, อิทฺธิยา สุวิสารทาฯ

[421]

‘‘ปโมทิตาหํ สุมนา, ปตฺเถ อุตฺตมมานสา [ปตฺตอุตฺตมมานสา (สี. สฺยา. ปี.)];

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, อีทิสา โหมิ นายกฯ

[422]

‘‘มณิมยมฺหิ ปลฺลงฺเก, มณฺฑปมฺหิ ปภสฺสเร;

อนฺนปาเนน ตปฺเปตฺวา, สสงฺฆํ โลกนายกํฯ

[423]

‘‘นาคานํ ปวรํ ปุปฺผํ, อรุณํ นาม อุปฺปลํ;

วณฺณํ เม อีทิสํ โหตุ, ปูเชสิํ โลกนายกํฯ

[424]

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

[425]

‘‘ตโต จุตาหํ มนุเช, อุปปนฺนา สยมฺภุโน;

อุปฺปเลหิ ปฏิจฺฉนฺนํ, ปิณฺฑปาตมทาสหํฯ

[426]

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, วิปสฺสี นาม นายโก;

อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน, สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมาฯ

[427]

‘‘เสฏฺฐิธีตา ตทา หุตฺวา, พาราณสิปุรุตฺตเม;

นิมนฺเตตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สสงฺฆํ โลกนายกํฯ

[428]

‘‘มหาทานํ ททิตฺวาน, อุปฺปเลหิ วินายกํ;

ปูชยิตฺวา เจตสาว [จ เตเหว (สฺยา. ปี.)], วณฺณโสภํ อปตฺถยิํฯ

[429]

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

[430]

‘‘อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเมฯ

[431]

‘‘ตสฺสาสิํ ทุติยา ธีตา, สมณคุตฺตสวฺหยา;

ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํฯ

[432]

‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;

วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตาฯ

[433]

‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกญฺญา สุเขธิตา;

พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา, มุทิตา สตฺตธีตโรฯ

[434]

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา [ภิกฺขุทาสิกา (สี. สฺยา.)];

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกา [สํฆทาสิกา (สี. สฺยา.)]ฯ

[435]

‘‘อหํ เขมา จ สปฺปญฺญา, ปฏาจารา จ กุณฺฑลา;

กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมีฯ

[436]

‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

[437]

‘‘ตโต จุตา มนุสฺเสสุ, อุปปนฺนา มหากุเล;

ปีตํ มฏฺฐํ วรํ ทุสฺสํ, อทํ อรหโต อหํฯ

[438]

‘‘ตโต จุตาริฏฺฐปุเร, ชาตา วิปฺปกุเล อหํ;

ธีตา ติริฏิวจฺฉสฺส, อุมฺมาทนฺตี มโนหราฯ

[439]

‘‘ตโต จุตา ชนปเท, กุเล อญฺญตเร อหํ;

ปสูตา นาติผีตมฺหิ, สาลิํ โคเปมหํ ตทาฯ

[440]

‘‘ทิสฺวา ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ, ปญฺจลาชาสตานิหํ;

ทตฺวา ปทุมจฺฉนฺนานิ, ปญฺจ ปุตฺตสตานิหํฯ

[441]

‘‘ปตฺถยิํ เตปิ ปตฺเถสุํ, มธุํ ทตฺวา สยมฺภุโน;

ตโต จุตา อรญฺเญหํ, อชายิํ ปทุโมทเรฯ

[442]

‘‘กาสิรญฺโญ มเหสีหํ, หุตฺวา สกฺกตปูชิตา;

อชนิํ ราชปุตฺตานํ, อนูนํ สตปญฺจกํฯ

[443]

‘‘ยทา เต โยพฺพนปฺปตฺตา, กีฬนฺตา ชลกีฬิตํ;

ทิสฺวา โอปตฺตปทุมํ, อาสุํ ปจฺเจกนายกาฯ

[444]

‘‘สาหํ เตหิ วินาภูตา, สุตวีเรหิ โสกินี [สุตวเรหิ โสกินี (สี. สฺยา.)];

จุตา อิสิคิลิปสฺเส, คามกมฺหิ อชายิหํฯ

[445]

‘‘ยทา พุทฺธา สุตมตี, สุตานํ ภตฺตุโนปิ จ [กสตํ ตทา (สี.), อตฺตโนปิ จ (สฺยา.)];

ยาคุํ อาทาย คจฺฉนฺตี, อฏฺฐ ปจฺเจกนายเกฯ

[446]

‘‘ภิกฺขาย คามํ คจฺฉนฺเต, ทิสฺวา ปุตฺเต อนุสฺสริํ;

ขีรธารา วินิคฺคจฺฉิ, ตทา เม ปุตฺตเปมสาฯ

[447]

‘‘ตโต เตสํ อทํ ยาคุํ, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ;

ตโต จุตาหํ ติทสํ, นนฺทนํ อุปปชฺชหํฯ

[448]

‘‘อนุโภตฺวา สุขํ ทุกฺขํ, สํสริตฺวา ภวาภเว;

ตวตฺถาย มหาวีร, ปริจฺจตฺตญฺจ ชีวิตํฯ

[449]

‘‘เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ, สมฺปตฺตี จ พหุพฺพิธา;

ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, ชาตา สาวตฺถิยํ ปุเรฯ

[450]

‘‘มหาธนเสฏฺฐิกุเล, สุขิเต สชฺชิเต ตถา;

นานารตนปชฺโชเต, สพฺพกามสมิทฺธิเนฯ

[451]

‘‘สกฺกตา ปูชิตา เจว, มานิตาปจิตา ตถา;

รูปสีริมนุปฺปตฺตา [รูปโสภคฺคสมฺปนฺนา (สี.)], กุเลสุ อติสกฺกตา [อภิสมฺมตา (สี.)]ฯ

[452]

‘‘อตีว ปตฺถิตา จาสิํ, รูปโภคสิรีหิ จ;

ปตฺถิตา เสฏฺฐิปุตฺเตหิ, อเนเกหิ สเตหิปิฯ

[453]

‘‘อคารํ ปชหิตฺวาน, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, จตุสจฺจมปาปุณิํฯ

[454]

‘‘อิทฺธิยา อภินิมฺมิตฺวา, จตุรสฺสํ รถํ อหํ;

พุทฺธสฺส ปาเท วนฺทิสฺสํ, โลกนาถสฺส ตาทิโนฯ

[455]

‘‘‘สุปุปฺผิตคฺคํ อุปคมฺม ปาทปํ [ภิกฺขุนี (สี. ปี. ก.) เถรีคา. 230], เอกา ตุวํ ติฏฺฐสิ สาลมูเล;

น จาปิ เต ทุติโย อตฺถิ โกจิ [น จตฺถิ เต ทุติยา วณฺณธาตุ (สี. ปี. ก.)], พาเล น ตฺวํ ภายสิ ธุตฺตกานํ’ฯ

[456]

‘‘‘สตํ สหสฺสานิปิ ธุตฺตกานํ [สหสฺสานมฺปิ ธุตฺตกานํ (ปี.) เถรีคา. 231], สมาคตา เอทิสกา ภเวยฺยุํ;

โลมํ น อิญฺเช น สมฺปเวเธ, กิํ เม ตุวํ มาร กริสฺสเสโก [น มาร ภายามิ ตเวกิกาปิ (สี. ก.) … ตเมกิกาสิํ (ปี.)]ฯ

[457]

‘‘‘เอสา อนฺตรธายามิ, กุจฺฉิํ วา ปวิสามิ เต;

ภมุกนฺตริกายมฺปิ, ติฏฺฐนฺติํ มํ น ทกฺขสิฯ

[458]

‘‘‘จิตฺตสฺมิํ วสีภูตามฺหิ, อิทฺธิปาทา สุภาวิตา;

สพฺพพนฺธนมุตฺตามฺหิ, น ตํ ภายามิ อาวุโสฯ

[459]

‘‘‘สตฺติสูลูปมา กามา, ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา;

ยํ ตฺวํ กามรติํ พฺรูสิ, อรตี ทานิ สา มมฯ

[460]

‘‘‘สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที, ตโมขนฺโธ ปทาลิโต;

เอวํ ชานาหิ ปาปิม, นิหโต ตฺวมสิ อนฺตก’ฯ

[461]

‘‘ชิโน ตมฺหิ คุเณ ตุฏฺโฐ, เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ;

อคฺคา อิทฺธิมตีนนฺติ, ปริสาสุ วินายโกฯ

[462]

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

[463]

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

[464]

‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;

ขเณน อุปนาเมนฺติ, สหสฺสานิ สมนฺตโตฯ

[465]

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… วิหรามิ อนาสวา;

[466]

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํฯ

[467]

‘‘ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ’’ฯ

อิตฺถํ สุทํ อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติฯ

อุปฺปลวณฺณาเถริยาปทานํ นวมํฯ

10. ปฏาจาราเถรีอปทานํ

[468]

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

[469]

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ;

นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตาฯ

[470]

‘‘อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํ;

ตโต ชาตปสาทาหํ, อุเปสิํ สรณํ ชินํฯ

[471]

‘‘ตโต วินยธารีนํ, อคฺคํ วณฺเณสิ นายโก;

ภิกฺขุนิํ ลชฺชินิํ ตาทิํ, กปฺปากปฺปวิสารทํฯ

[472]

‘‘ตทา มุทิตจิตฺตาหํ, ตํ ฐานมภิกงฺขินี;

นิมนฺเตตฺวา ทสพลํ, สสงฺฆํ โลกนายกํฯ

[473]

‘‘โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ, ททิตฺวาว ติจีวรํ [ททิตฺวา ปตฺตจีวรํ (สฺยา.)];

นิปจฺจ สิรสา ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

[474]

‘‘‘ยา ตยา วณฺณิตา วีร, อิโต อฏฺฐมเก มุนิ;

ตาทิสาหํ ภวิสฺสามิ, ยทิ สิชฺฌติ นายก’ฯ

[475]

‘‘ตทา อโวจ มํ สตฺถา, ‘ภทฺเท มา ภายิ อสฺสส;

อนาคตมฺหิ อทฺธาเน, ลจฺฉเส ตํ มโนรถํฯ

[476]