อรรถกถากติฉินทิสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในสูตรที่ 5 ต่อไป :-
บทว่า กติ ฉินฺเท ได้แก่ บุคคลเมื่อตัดควรตัดเท่าไร. แม้ในบท
ที่เหลือก็นัยนี้. ก็ในบทว่า ฉินฺเท ชเห นี้ว่าโดยอรรถเป็นอย่างเดียวกัน.
เทวดานี้เมื่อเว้นถ้อยคำที่ซ้ำ ๆ ก็เพื่อเป็นประโยชน์แก่การประพันธ์คาถา จึง
ได้กล่าวแล้วอย่างนี้. บทว่า กติ สงฺคาติโต แปลว่า ภิกษุก้าวล่วงธรรม
อันเป็นเครื่องข้องเท่าไร. พระบาลีว่า สงฺคาติโต บ้าง. มีเนื้อความอย่างนี้
เหมือนกัน. บทว่า ปญฺจ ฉินฺเท ได้แก่ เมื่อตัดควรตัดโอรัมภาคิยสังโยชน์
5 อย่าง. บทว่า ปญฺจ ชเห ได้แก่ เมื่อละควรละอุทธัมภาคิยสังโยชน์
5 อย่าง การตัดและการละแม้ในที่นี้ เมื่อว่าโดยอรรถก็เป็นอย่างเดียวกัน
แต่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสอย่างนี้ก็เพราะให้เหมาะสมกับถ้อยคำอันเทวดา
อ้างมา.
อีกอย่างหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าย่อมตรัสว่า โอรัมภาคิยสังโยชน์
5 เป็นเครื่องฉุดคร่า ให้ตกไปในเบื้องต่ำ เหมือนกับก้อนหินที่เขาผูกเท้าไว้
จะพึงตัดสังโยชน์นั้นได้ด้วยพระอนาคามิมรรค ดังนี้ และตรัสว่า อุทธัมภาคิย
สังโยชน์ 5 ซึ่งฉุดคร่าไว้เบื้องบน เหมือนกับกิ่งไม้ที่บุคคลใช้มือจับไว้
จะพึงละสังโยชน์นั้นได้ด้วยพระอรหัตมรรค ดังนี้. บทว่า ปญฺจ จุตฺตริ-
ภาวเย ความว่า เมื่อเจริญคุณวิเศษให้ยิ่ง คือให้มากกว่า เพื่อต้องการตัด
และเพื่อต้องการละสังโยชน์เหล่านั้น ควรเจริญอินทรีย์ทั้งหลายมีศรัทธาเป็นที่ 5.

บทว่า ปญฺจสงฺคาติโต ความว่า ก้าวล่วงแล้วซึ่งธรรมเป็นเครื่องข้อง
5 เหล่านี้ คือ เครื่องข้องคือราคะ เครื่องข้องคือโทสะ เครื่องข้องคือโมหะ
เครื่องข้องคือมานะ เครื่องข้องคือทิฏฐิ. บทว่า โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ เขา
กล่าวว่า ข้ามโอฆะทั้ง 5 ได้แล้ว แต่ในพระคาถานี้ กล่าวถึงอินทรีย์ 5 ซึ่ง
เป็นทั้งโลกิยะ และโลกุตตระ ดังนี้แล.
จบอรรถกถากติฉินทิสูตร ที่ 5

6. ชาครสูตร

[13] เทวดานั้น ครั้นยืนอยู่ ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้วแล ได้กล่าว
คาถานี้ในสำนักพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า
เมื่อธรรมทั้งหลายตื่นอยู่ ธรรมประ-
เภทไหนนับว่าหลับ เมื่อธรรมทั้งหลายหลับ
ธรรมประเภทไหนนับว่าตื่น บุคคลหมัก-
หมมธุลีเพราะธรรมประเภทไหน บุคคล
บริสุทธิ์เพราะธรรมประเภทไหน.
[14] พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า
เมื่อสัทธินทรีย์ 5 อย่างตื่นอยู่ กาม
ฉันทาทินิวรณ์ 5 อย่าง นับว่าหลับ เมื่อ
กามฉันทาทินิวรณ์ 5 อย่างหลับ สัทธา-
ทินทรีย์ 5 อย่าง นับว่าตื่น บุคคลหมัก-
หมมธุลีเพราะนิวรณ์ 5 อย่าง บุคคล
บริสุทธิ์เพราะอินทรีย์ 6 อย่าง.