ซึ่งที่สุดพรหมจรรย์อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่กุลบุตรทั้งหลายผู้ออกจาจเรือนบวช
เป็นบรรพชิตต้องการ ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบันแล้วเข้าถึงอยู่ ได้รู้ชัดว่า
ชาติสิ้นแล้วพรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความ
เป็นอย่างนี้อีกมิได้มีดังนี้. ก็ท่านพระองคุลิมาลได้เป็นอรหันต์องค์หนึ่งใน
จำนวนพระอรหันต์ทั้งหลาย.
[533] ครั้งนั้น เวลาเช้า ท่านพระองคุลิมาลนุ่งแล้ว ถือบาตรและ
จีวร เข้าไปบิณฑบาตในพระนครสาวัตถี. ก็เวลานั้นก้อนดิน... ท่อนไม้...
ก้อนกรวดที่บุคคลขว้างไปแม้โดยทางอื่นก็มาตกลงที่กายของท่านพระองคุลิมาล.
ท่านพระองคุลิมาลศีรษะแตก โลหิตไหล บาตรก็แตก ผ้าสังฆาฏิก็ฉีกขาด
เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเจ้าถึงที่ประทับ. พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทอดพระเนตร
ท่านพระองคุลิมาลเดินมาแต่ไกล ครั้นแล้วได้ตรัสกะท่านพระองคุลิมาลว่า
เธอจงอดกลั้นไว้เถิดพราหมณ์ เธอจงอดกลั้นไว้เถิดพราหมณ์ เธอได้เสวย
ผลกรรมซึ่งเป็นเหตุจะให้เธอพึงหมกไหม้อยู่ในนรกตลอดปีเป็นอันมาก ตลอด
ร้อยปีเป็นอันมาก ตลอดพันปีเป็นอัน มาก ในปัจจุบันนี้เท่านั้น.

พระองคุลิมาลอุทาน

[534] ครั้งนั้น ท่านพระองคุลิมาลไปในที่ลับเร้นอยู่ เสวยวิมุตติสุข
เปล่งอุทานนี้ในเวลานั้นว่า
ผู้ใด เมื่อก่อนประมาท ภายหลัง
ผู้นั้นไม่ประมาท เขาย่อมยังโลกนี้ให้สว่าง
ดังพระจันทร์ซึ่งพ้นแล้วจากเมฆ ฉะนั้น
ผู้ใดทำกรรมอันเป็นบาปแล้ว ย่อมปิดเสีย
ได้ด้วยกุศล ผู้นั้นย่อมยังโลกนี้ให้สว่าง

ดุจพระจันทร์ซึ่งพ้นแล้วจากเมฆ ฉะนั้น
ภิกษุใดแล ยังเป็นหนุ่ม ย่อมขวนขวาย
ในพระพุทธศาสนา ภิกษุนั้นย่อมยังโลกนี้
ให้สว่าง ดุจพระจันทร์ซึงพ้นแล้วจากเมฆ
ฉะนั้น.
ขอศัตรูทั้งหลายของเราจงพึงธรรม
กถาเถิด ขอศัตรูทั้งหลายของเราจงขวน-
ขวายในพระพุทธศาสนาเถิด อมนุษย์
ทั้งหลายที่เป็นศัตรูของเรา จงคบสัตบุรุษ
ผู้ชวนให้ถือธรรมเถิด.
ขอจงคบความผ่องแผ่ว คือ ขันติ
ความ สรรเสริญ คือ เมตตาเถิดขอจงพึง
ธรรมตามกาล และจงกระทำตามธรรมนั้น
เถิด ผู้ที่เป็นศัตรูนั้น ไม่พึงเบียดเบียนเรา
หรือใคร ๆ อื่นนั้นเลย ผู้ถึงความสงบ
อย่างยิ่งแล้วพึงรักษาไว้ซึงสัตว์ที่สะดุ้งและ
ที่มั่นคง
คนทดน้ำย่อมชักนำไปได้ ช่างศร
ย่อมดัดลูกศรได้ ช่างถากย่อมถากไม้ได้
ฉันใด บัณฑิตทั้งหลายย่อมทรมานตนได้
ฉันนั้น

คนบางพวกย่อมฝึกสัตว์ ด้วยท่อน
ไม้บ้าง ด้วยขอบ้าง ด้วยแส้บ้าง เราเป็น
ผู้ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงฝึกแล้วโดยไม่
ต้องใช้อาชญาไม่ต้องใช้ศาสตรา เมื่อก่อน
เรามีชื่อว่าอหิงสกะ แต่ยังเบียดเบียนสัตว์
อยู่ วันนิเรามีชื่อตรงความจริงเราไม่เบียด
เบียนใคร ๆ เลย เมื่อก่อน เราเป็นโจร
ปรากฏชื่อว่าองคุลิมาล ถูกกิเลสดุจห้วง
น้ำใหญ่พัดไป มาถึงพระพุทธเจ้าเป็น
สรณะแล้ว เมื่อก่อนเรามีมือเปื้อนเลือด
ปรากฏชื่อว่า องคุลิมาล ถึงพระพุทธเจ้า
เป็นสรณะ จึงถอนตัณหาอันจะนำไปสู่ภพ
เสียได้ เรากระทำกรรมที่จะให้ถึงทุคติ
เช่นนั้นไว้มาก อันวิบากของกรรมถูกต้อง
แล้ว เป็นผู้ไม่มีหนี้ บริโภคโภชนะ พวก
ชนที่เป็นพาลทรามปัญญา ย่อมประกอบ
ตามซึ่งความประมาท ส่วนนักปราชญ์ทั้ง
หลาย ย่อมรักษาความไม่ประมาทไว้
เหมือนทรัพย์อันประเสริญ ฉะนั้น ท่าน
ทั้งหลายจงอย่าประกอบตามซึ่งความประ-
มาท อย่าประกอบตามความชิดชมด้วย
สามารถความยินดีในกาม เพราะว่าผู้ไม่
ประมาทแล้ว เพ่งอยู่ ย่อมถึงความสุขอัน

ไพบูลย์ การที่เรามาสู่พระพุทธศาสนานี้
นั้นเป็นการมาดีแล้วไม่ปราศจากประโยชน์
ไม่เป็นการคิดผิด บรรดาธรรมทิพระผู้มี
พระภาคเจ้าทรงจำแนกไว้ดีแล้ว เราก็ได้
เข้าถึงธรรมอันประเสริฐสุดแล้ว (นิพพาน)
การที่เราได้เข้าถึงธรรมอันประเสริฐสุดนี้
นั้น เป็นการถึงดีแล้ว ไม่ปราศจาก
ประโยชน์ ไม่เป็นการคิดผิด วิชชา 3
เราบรรลุแล้ว คำสอนของพระพุทธเจ้า
เรากระทำแล้วดังนี้.

จบ อังคุลิมาลสูตรที่ 6

อรรถกถาอังคุลิมาลสูตร

อังคุลิมาลสูตรมีคำเริ่มต้นว่า ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้ :-
ถามว่า ในพระสูตรนั้น คำว่า ทรงระเบียบแห่งนิ้วมือ ทรงไว้เพราะ
เหตุไร. ตอบว่าทรงไว้ตามคำของอาจารย์. ในข้อนั้น มีอนุปุพพิกถาดังต่อไปนี้.
ได้ยินว่า พระองคุลิมาลนี้ ได้ถือปฏิสนธิในครรภ์แห่งนางพราหมณี
ชื่อ มันตานี แห่งปุโรหิตของพระเจ้าโกศล. นางพราหมณีได้คลอดบุตรออก
ในเวลากลางคืน. ในเวลาที่อังคุลิมาลนั้นคลอดออกจากครรภ์มารดา อาวุธทั้ง
หลายในนครทั้งสิ้นช่วงโชติขึ้น. แม้พระแสงที่เป็นมงคลของพระราชาแม้กระทั่ง
ฝักดาบ ที่อยู่ในห้องพระบรรทมอันเป็นศิริรุ่งเรือง. พราหมณ์จึงลุกออกมา
แหงนดูดาวนักษัตร ก็รู้ว่าบุตรเกิดโดยดาวฤกษ์โจร จึงเข้าเฝ้าพระราชาทูล
ถามถึงความบรรทมอัน เป็นสุข.
พระราชาตรัสว่า ท่านอาจารย์ เราจะนอนเป็นสุขอยู่ได้แต่ไหน
อาวุธที่เป็นมงคลของเราส่องแสงรุ่งเรือง เห็นจะมีอันตรายแก่รัฐหรือแก่ชีวิต.
ปุโรหิตทูลว่า ข้าแต่มหาราช อย่าทรงกลัวเลย กุมารเกิดแล้วในเรือนของ
หม่อนฉัน อาวุธทั้งหลายมิใช่จะรุ่งเรืองด้วยอานุภาพของกุมารนั้น. จักมี
เหตุอะไร ท่านอาจารย์. ข้าแต่พระมหาราชเจ้า เขาจักเป็นโจร เขาจะเป็นโจร
คนเดียวหรือว่าจะเป็นโจรประทุษร้ายราชสมบัติ. เขาจะเป็นโจรธรรมดาคนเดียว
พะยะค่ะ. ก็แลปุโรหิตครั้นทูลอย่างนั้นแล้ว เพื่อจะเอาพระทัยพระราชา
จึงทูลว่า จงฆ่ามันเสียเถอะ พระเจ้าค่ะ. พระราชา. เป็นโจรธรรมดาคนเดียว
จักทำอะไรได้ เหมือนรวงข้าวสาลีรวงเดียว ในนาตั้งพันกรีส จงบำรุงเขาไว้
เถอะ. เมื่อจะตั้งชื่อกุมารนั้น สิ่งของเหล่านี้คือ ฝักดาบอันเป็นมงคลที่วางไว้