สุมังคลวิลาสินี

อรรถกถาทีฆนิกาย สีลขันธวรรค

ความของทีฆนิกาย ซึ่งกำหนดหมายไว้ด้วยสูตร
ขนาดยาว ละเอียดลออ ประเสริฐกว่านิกายอื่น ที่
พระพุทธเจ้า และพระสาวกสังวรรณนาไว้ มีคุณค่า
ในการปลูกฝังศรัทธา แต่ภายหลังพระมหินทเถระ
นำมาเกาะสีหล ต่อมาได้เรียบเรียงด้วยภาษาสีหล
เพื่อประโยชน์แก่ชาวสีหลทั้งหลาย.
ต่อจากนั้น ข้าพเจ้าจึงแปลภาษาสีหลเป็นภาษา
มคธ ถูกต้องตามหลักภาษา ไม่ผิดเพี้ยนอักขรสมัย
ของพระเถระคณะมหาวิหาร ผู้เป็นประทีปแห่งเถร-
วงศ์ ที่วินิจฉัยไว้ละเอียดลออ จะตัดข้อความที่ซ้ำ
ซากออกแล้วประกาศข้อความ เพื่อความชื่นชมยินดี
ของสาธุชน และเพื่อความยั่งยืนของพระธรรม.
ศีลกถา ธุดงคธรรม กรรมฐานทั้งปวง ฌาน-
สมาบัติ พิสดาร ซึ่งประกอบด้วยวิธีปฏิบัติตามจริต
อภิญญาทั้งปวง ข้อวินิจฉัยทั้งปวงด้วยปัญญา ขันธ์
ธาตุ อายตนะ อินทรีย์ อริยสัจ 4 ปัจจยาการ
เทศนาและวิปัสสนาภาวนา มีนัยบริสุทธิ์ดีและ
ละเอียดลออ ที่ไม่นอกทางพระบาลี ข้อธรรมดังกล่าว
ทั้งหมดนี้ ข้าพเจ้ากล่าวไว้ในคัมภีร์วิสุทธิมรรคแล้ว
อย่างบริสุทธิ์ดี เพราะฉะนั้น ข้าพเจ้าจักไม่วิจารข้อ
ธรรมทั้งหมดนั้นในที่นี้ให้ยิ่งขึ้น. คัมภีร์วิสุทธิมรรค
นี้ตั้งอยู่ท่ามกลางนิกายทั้ง 4 จักประกาศเนื้อความ

ตามที่กล่าวไว้ในนิกายทั้ง 4 เหล่านั้น ข้าพเจ้าแต่งไว้
ด้วยความประสงค์อย่างนี้ เพราะฉะนั้น ขอท่านทั้ง-
หลายจงถือเอาคัมภีร์วิสุทธิมรรคนั้นกับอรรถกถานี้
แล้วเข้าใจเนื้อความที่อาศัยทีฆนิกายเถิด.

นิทานกถา

ในคำว่า ทีฆาคมนิสฺสิตํ นั้น พึงทราบรายละเอียดดังนี้ คัมภีร์
ทีฆนิกาย กล่าวโดยวรรคมี 3 วรรค คือ สีลขันธวรรค มหาวรรค
ปาฏิกวรรค. กล่าวโดยสูตรมี 3 สูตร. ในวรรคทั้งหลายเหล่านั้น
สีลขันธวรรคเป็นวรรคต้น. บรรดาสูตรทั้งหลาย พรหมชาลสูตรเป็น
สูตรต้น. คำนิทานมีคำว่า เอวมฺเม สูตํ ดังนี้เป็นต้น ที่ท่านพระอานนท์
กล่าวในคราวทำปฐมมหาสังคายนา เป็นคำเริ่มต้นของพรหมชาลสูตร.

เรื่องสังคายนาใหญ่ครั้งแรก

ชื่อว่าปฐมมหาสังคายนานี้ แม้ได้จัดขึ้นพระบาลีไว้ในวินัยปิฎกแล้ว
ก็จริง ถึงอย่างนั้นก็ควรทราบปฐมมหาสังคายนาแม้ในอรรถกถานี้ เพื่อ
ความเป็นผู้ฉลาดในเหตุที่เป็นมา ดังต่อไปนี้
เมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เป็นที่พึ่งของสัตว์โลก ทรงบำเพ็ญพุทธ-
กิจ เริ่มต้นแต่ทรงแสดงพระธรรมจักรจนถึงโปรดสุภัททปริพาชก แล้ว
เสด็จปรินิพพาน ด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ เวลาใกล้รุ่งวันวิสาขปูรณมี
ระหว่างต้นสาละคู่ในสาลวันอุทยานของมัลลกษัตริย์ ตรงที่เป็นทางโค้ง
ใกล้กรุงกุสินารา ท่านพระมหากัสสปะผู้เป็นสังฆเถระของภิกษุประมาณ
เจ็ดแสนรูปที่ประชุมกันในวันแบ่งพระบรมสารีริกธาตุของพระผู้มีพระภาค
เจ้า มาระลึกถึงคำที่หลวงตาสุภัททะกล่าวเมื่อพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จ