ทั้งญัตติบกพร่องทั้งอนุสาวนาบ้าง ทำกรรมเว้นจากกรรมบ้าง ทำกรรมเว้น
จากวินัยบ้าง ทำกรรมเว้นจากสัตถุศาสน์บ้าง ทำกรรมที่ถูกด้านแล้วและขืน
ทำ ไม่เป็นธรรม กำเริบ ไม่ควรแก่ฐานะบ้าง.
บรรดาภิกษุที่เป็นผู้มักน้อย. . .ต่างก็เพ่งโทษ ติเตียน โพนทะนาว่า
ไฉนพระฉัพพัคคีย์ จึงได้ทำกรรมเห็นปานนี้ คือ ทำกรรมเป็นวรรคโดยไม่
เป็นธรรม. . . ทำกรรมที่ถูกคัดค้านแล้วและขืนทำ ไม่เป็นธรรม กำเริบ ไม่ควร
แก่ฐานะบ้างเล่า แล้วกราบทูลเรื่องนั้นแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า.
พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสอบถามภิกษุทั้งหลายว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
ข่าวว่าภิกษุฉัพพัคคีย์ทำกรรมเห็นปานนี้ คือ ทำกรรมเป็นวรรคโดยไม่เป็น
ธรรม. . .ทำกรรมที่ถูกคัดค้านแล้วและขืนทำ ไม่เป็นธรรม กำเริบ ไม่ควร
แก่ฐานะบ้างจริงหรือ ?
ภิกษุทั้งหลายทูลรับว่า จริง พระพุทธเจ้าข้า.
พระผู้มีพระภาคพุทธเจ้าทรงติเตียน. . .ครั้นแล้ ทรงทำธรรมีกถารับสั่ง
กะภิกษุทั้งหลายว่าดังนี้:-

กรรมที่ใช้ไม่ได้

[179] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ถ้ากรรมเป็นวรรคโดยไม่เป็นธรรม
ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมพร้อมเพรียงโดยไม่เป็นธรรม ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมเป็นวรรคโดยธรรม ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมเป็นวรรคโดยเทียมธรรม ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมพร้อมเพรียงโดยเทียมธรรม ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.

ถ้ากรรมบกพร่องด้วยญัตติ สนบูรณ์ด้วยอนุสาวนา ใช้ไม่ได้ และ
ไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมบกพร่องด้วยอนุสาวนา สมบูรณ์ด้วยญัตติ ใช้ไม่ได้ และไม่
ควรทำ.
ถ้ากรรมบกพร่องทั้งญัตติ บกพร่องทั้งอนุสาวนา ใช้ไม่ได้ และไม่
ควรทำ.
กรรมแม้แผกจากธรรม ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
กรรมแม้แผกจากวินัย ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
กรรมแม้แผกจากสัตถุศาสน์ ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.
ถ้ากรรมที่ถูกคัดค้านแล้ว และขืนทำ ไม่เป็นธรรม กำเริบ ไม่ควร
แก่ฐานะ ก็ใช้ไม่ได้ และไม่ควรทำ.

กรรม 6 ประเภท

[180] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กรรมนี้มี 6 ประเภทคือ กรรมไม่เป็น
ธรรม 1 กรรมเป็นวรรค 1 กรรมพร้อมเพรียง 1 กรรมเป็นวรรคโดยเทียม
ธรรม 1 กรรมพร้อมเพรียงโดยเทียมธรรม 1 กรรมพร้อมเพรียงโดยธรรม 1.

อธิบายกรรมไม่เป็นธรรม

[181] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ถูกรรมไม่เป็นธรรม เป็นไฉน ?
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ในญัตติทุติยกรรม ภิกษุทำกรรมด้วยตั้งญัตติอย่าง
เดียว และไม่สวดกรรมวาจา ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.
ในญัตติทุติยกรรม ถ้าภิกษุทำกรรมด้วยญัตติ 2 ครั้ง และไม่สวด
กรรมวาจา ชื่อว่ากรรมไม่เป็นธรรม.