หัวข้อประจำขันธกะ

[93] 1. เรื่องอาพาธที่เกิดชุมในฤดูสารท 2. เรื่องฉันเภสัชนอก
กาล 3. เรื่องน้ำมันเปลวสัตว์เป็นยา 4. เรื่องรากไม้ที่เป็นตัวยา 5. เรื่อง
รากไม้ทำยาผง 6. เรื่องน้ำฝาด 7. เรื่องใบไม้ 8. เรื่องผลไม้ 9. เรื่อง
ยางไม้ 10. เรื่องเกลือ 11. เรื่องมูลโค 12. เรื่องยาผงและวัตถุเครื่อง
ร่อนยา 13. เรื่องเนื้อดิบเลือดสด 14. เรื่องยาตา 15. เรื่องเครื่องยา
ผสมกับยาตา 16. เรื่องกลักยาตาชนิดต่าง ๆ และกลักยาตาไม่มีฝาปิด 17.
เรื่องไม้ป้ายยาตา 18. เรื่องภาชนะเก็บไม้ป้ายยาตา ถุงกลักยาตา และเชือก
ผูกเป็นสายสะพาย 19. เรื่องน้ำมันหุงทาศีรษะ 20. เรื่องการนัตถุ์
21. เรื่องกล้องนัตถุ์ยา 22. เรื่องสูดควัน กล้องสูดควัน ฝาปิดกล้องสูด
ควัน 23. เรื่องถุงเก็บกล้องสูดควัน 24. เรื่องน้ำมันหุง 25. เรื่องน้ำ
เมาที่ผสมในน้ำมันที่หุง 26. เรื่องน้ำมันเจือน้ำเมามาก 27. เรื่องน้ำมัน
เจือน้ำเมามากใช้เป็นยาทา 28. เรื่องลักจั่น 29. เรื่องเข้ากระโจม
30. เรื่องรมด้วยใบไม้ต่าง ๆ 31. เรื่องการรมใหญ่และเอาใบไม้มาต้มรม
32. เรื่องอ่างน้ำ 33. เรื่องระบายเลือดออก 34. เรื่องกอกโลหิตด้วยเขา
35. เรื่องยาทาเท้า 36. เรื่องปรุงน้ำมันทาเท้า 37. เรื่องผ่าฝี 38. เรื่อง
ชะแผลด้วยน้ำฝาด 39. เรื่องงาที่บดแล้ว 40. เรื่องยาพอกแผล 41. เรื่อง
ผ้าพันแผล 42. เรื่องชะแผลด้วยน้ำแป้งพันธุ์ผักกาด 43. เรื่องรมแผล
ด้วยควัน 44. เรื่องตัดเนื้องอกด้วยก้อนเกลือ 45. เรื่องน้ำมันทาแผล
46. เรื่องผ้าปิดกันน้ำมันเยิ้ม 47. เรื่องยามหาวิกัฏ 48. เรื่องรับประเคน
49. เรื่องดื่มน้ำเจือคูถและหยิบคูถเมื่อกำลังถ่าย 50. เรื่องดื่มน้ำที่ละลายจาก
ดินติดผาลไถ 51. เรื่องดื่มน้ำด่างอามิส 52. เรื่องดื่มน้ำสมอดองมูตร

53. เรื่องทาของหอม 54. เรื่องดื่มยาถ่าย 55. เรื่องน้ำข้าวใส 56. เรื่อง
น้ำถั่วเขียวต้มที่ไม่ข้น 57. เรื่องน้ำถั่วเขียวที่ข้นนิดหน่อย 58. เรื่องน้ำต้ม
เนื้อ 59. เรื่องชำระเงื้อมเขา และพระราชทานคนทำการวัด 60. เรื่อง
ฉันเภสัชที่เก็บไว้ 7 วัน 61. เรื่องน้าอ้อย 62. เรื่องถั่วเขียว 63. เรื่อง
ยาดองโลณโสจิรกะ 64. เรื่องอามิสที่หุงต้มเอง 65. เรื่องภัตตาหารที่ต้อง
อุ่น 66. เรื่องให้เก็บที่หุงต้มอามิสในภายในและหุงต้มเอง เมื่อคราวอัตคัด
อาหารต่อไปอีก 67. เรื่องรับประเคนผลไม้ที่เป็นอุคคหิตได้ 68. เรื่อง
ถวายงา 69. เรื่องของขบฉันที่รับประเคนไว้ตอนเช้า 70. เรื่องเป็นไข้
ตัวร้อน 71. เรื่องฉัน ผลไม้ที่ปล้อนเมล็ดออก 72. เรื่องริดสีดวงทวาร
73. เรื่องสัคถกรรมและวัตถิกรรม 74. เรื่องอุบาสิกาสุปปิยา 75. เรื่อง
ทรงห้ามฉันเนื้อมนุษย์ 76. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้อช้าง 77. เรื่องทรงห้าม
ฉันเนื้อม้า 78. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้อสุนัข 79. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้องู
80. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้อราชสีห์ 81. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้อเสือโคร่ง
82. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้อเสือเหลือง 83. เรื่องทรงห้ามฉันเนื้อหมี 84. เรื่อง
ทรงห้ามฉันเนื้อเสือดาว 85. เรื่องคอยโอกาสถวายภัตร และข้าวยาคู
86. เรื่องมหาอำมาตย์เริ่มเลื่อมใส เป็นต้น เหตุให้ทรงห้ามภิกษุรับนิมนต์ไว้
แห่งหนึ่งแล้วไปฉันในที่อื่น 87. เรื่องถวายงา น้ำอ้อย 88. เรื่องทรงรับ
อาคารพักแรม 89. เรื่องมหาอำมาตย์สุนีธะและวัสสการะ 90. เรื่องแม่น้ำ
คงคา 91. เรื่องเสด็จตำบลบ้านโกฏิ ทรงแสดงอริยสัจจกถา 92. เรื่อง
นางอัมพปาลีคณิกา 93. เรื่องเจ้าลิจฉวี 94. เรื่องอุทิสมังสะ 95. เรื่อง
พระนครเวสาลีหาอาหารได้ง่าย 96. เรื่องทรงห้ามอามิสที่เป็นอันโตวุตถะ
เป็นต้นใหม่ 97. เรื่องฝนทั้งเค้า 98. เรื่องพระยโสชะอาพาธ 99. เรื่อง

เมณฑกะคหบดี ถวายปัญจโครสกับเสบียงเดินทาง 100. เรื่องเกณิยชฏิลถวาย
น้ำอัฏฐบาน คือ น้ำผลมะม่วง น้ำผลหว้า น้ำกล้วยมีเมล็ด น้ำกล้วยไม่มี
เมล็ด น้ำผลมะชาง น้ำผลจันทน์ น้ำเง่าบัว น้ำผลมะปราง 101. เรื่อง
โรชะมัลลกษัตริย์ถวายผักสดและของขบฉันที่สำเร็จด้วยแป้ง 102. เรื่องภิกษุ
ช่างกัลบกในเมืองอาตุมา 103 เรื่องผลไม้ดาษดื่นในพระนครสาวัตถี
104. เรื่องพืช 105. เรื่องเกิดสงสัยในพระบัญญัติบางสิ่งบางอย่าง 106. เรื่อง
กาลิกระคน.
หัวข้อประจำขันธกะ จบ

อรรถกถาเภสัชชขันธกะ

ว่าด้วยเภสัช

วินิจฉัยในเภสัชชขันธกะ พึงทราบดังนี้:-
สองบทว่า สารทิเกน อาพาเธน ได้แก่ อาพาธมีดีเป็นสมุฏฐาน
เกิดขึ้นในสารทกาล¹ จริงอยู่ ในกาลนั้น ภิกษุทั้งหลายย่อมเปียกด้วยน้ำฝนบ้าง
ย่อมเหยียบย่ำโคลนบ้าง แดดย่อมกล้าในระหว่าง ๆ บ้าง เพราะเหตุนั้น ดีของ
ภิกษุเหล่านั้นย่อมเป็นของซึมเข้าไปในลำใส้.
สองบทว่า อาหารตฺถญฺจ ผเรยฺย มีความว่า วัตถุพึงยังประโยชน์
ด้วยอาหารให้สำเร็จ.

1 กล่าวตามฤดู 6 ในตำราแพทย์ ไท, สารทฤต ได้แก่ เดือนสิบเอ็ดกับเดือนสิบสอง และว่า
เป็นไข้เพื่อลม.