แม้ทั้งหมดเป็น 2 อย่างคือ เป็นโลกวัชชะ 1 เป็นปัณณัตติวัชชะ 1 ลักษณะ
แห่งสิกขาบทที่เป็นโลกวัชชะและปัณณัตติวัชชะนั้น ได้กล่าวแล้ว.

[อธิบายสิกขาบทที่เป็นกายกรรมเป็น]

อนึ่ง เมื่อว่าแม้ด้วยอำนาจกรรม กุศลและเวทนาแล้ว บรรดา
สิกขาบทเหล่านี้ สิกขาบทที่เป็นกายกรรมก็มี ที่เป็นวจีกรรมก็มี. ในกายกรรม
และวจีกรรมเหล่านั้น สิกขาบทใด เป็นไปทางกายทวาร สิกขาบทนั้น พึง
ทราบว่า เป็นกายกรรม, สิกขาบทใด เป็นไปทางวจีทวาร สิกขาบทนั้น
พึงทราบว่า เป็นวจีกรรม.
อนึ่ง สิกขาบทที่เป็นกุศลก็มี ที่เป็นอกุศลก็มี ที่เป็นอัพยากฤตก็มี.
จริงอยู่ จิตที่ให้เกิดอาบัติมา 32 ดวงเท่านั้น คือ กามาวจรกุศลจิต 8 อกุศล
จิต 12 กามาวจรกิริยาจิต 10 อภิญญาจิต 2 โดยกุศลและกิริยา. ในจิต
เหล่านั้น สิกขาบทใด ต้องด้วยกุศลจิต สิกขาบทนั้นเป็นกุศล, สิกขาบทใด
ต้องด้วยจิตนอกนี้ สิกขาบทนั้น เป็นฝ่ายนอกจากนี้.
อนึ่ง สิกขาบทมีเวทนา 3 ก็มี มีเวทนา 2 ก็มี มีเวทนาเดียวก็มี.
ในสิกขาบทเหล่านั้น เมื่อต้องสิกขาบทใด เป็นผู้พร้อมเพรียงด้วยบรรดาเวทนา
3 อย่างใดอย่างหนึ่ง จึงต้อง, สิกขาบทนั้น พึงทราบว่ามีเวทนา 3. เมื่อ
ภิกษุจะต้องสิกขาบทใด เป็นผู้พร้อมเพรียงด้วยสุข หรือเป็นผู้พร้อมเพรียง
ด้วยอุเบกขา จึงต้อง, สิกขาบทนั้น พึงทราบว่า มีเวทนา 2. เมื่อภิกษุจะ
ต้องสิกขาบทใด เป็นผู้พร้อมเพรียงด้วยทุกขเวทนาเท่านั้น จึงต้อง สิกขาบท
นั้น พึงทราบว่า มีเวทนาเดียว. ครั้นได้ทราบปกิณกะนี้ คือ

สมุฏฐาน 1 กิริยา 1 สัญญา 1 สจิตตกะ 1
โลกวัชชะ 1 กรรมและกุศลพร้อมด้วยเวทนา 1
อย่างนี้แล้ว พึงทราบว่า บรรดาปกิณกะมีสมุฏฐานเป็นต้นนั้น สิกขาบทนี้
ว่าโดยสมุฏฐานมีสมุฏฐานเดียว, ว่าด้วยอำนาจองค์เกิดด้วยองค์ 2 คือเกิด
เพราะกายกับจิต, และสิกขาบทนี้เกิดเพราะทำ, จริงอยู่ เมื่อทำอยู่เท่านั้น จึง
ต้องอาบัตินั้น; เป็นสัญญาวิโมกข์ เพราะพ้นด้วยไม่มีกามสัญญา ซึ่งปฏิสังยุต
ด้วยเมถุน, จริงอยู่พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสว่า ไม่เป็นอาบัติแก่ภิกษุผู้ไม่รู้สึก
ไม่ยินดี; เป็นสจิตตกะ เพราะภิกษุต้องอาบัตินั้น ด้วยจิตปฏิสังยุตด้วยเมถุน
เท่านั้น เว้นจากจิตไม่ต้อง; เป็นโลกวัชชะ เพราะจะพึงต้องอาบัตินั้นด้วย
อำนาจราคะกล้าเท่านั้น; เป็นกายกรรม เพราะเกิดทางกายทวารเท่านั้น, ส่วน
จิตสักว่าเป็นองค์ในสิกขาบทนี้, จะจัดเป็นกรรม ด้วยอำนาจจิตนั้นไม่ได้;
เป็นอกุศลจิต เพราะจะพึงต้องด้วยโลภจิต ; มีเวทนา 2 เพราะว่า ภิกษุ
มีความพร้อมเพรียงด้วยสุข หรือมีความพร้อมเพรียงด้วยอุเบกขา จึงต้องอา-
บัตินั้น.
ก็แล ปกิณกะทั้งปวงมีสมุฏฐานเป็นต้นนี้ ย่อมสมในอาบัติ. แต่
ในอรรถกถาทั้งปวง ท่านยกขึ้นแสดงด้วยหัวข้อสิกขาบท; เพราะฉะนั้น จึง
ต้องกล่าวอย่างนั้น ฉะนี้แล.

วินีตวัตถุปฐมปาราชิก

[

อุทานคาถา

]
ปุจฉาว่า คำประพันธ์เป็นพระคาถาว่า
เรื่องลิงตัวเมีย 1 เรื่อง เรื่องภิกษุ
วัชชีบุตร 1 เรื่อง เรื่องปลอมเป็นคฤหัสถ์ 1
เรื่อง เรื่องเปลือยกาย 1 เรื่อง เรื่องปลอม
เป็นเดียรถีย์ 7 เรื่อง เรื่องเด็กหญิง 1 เรื่อง
เรื่องภิกษุณีชื่ออุบลวรรณา 1 เรื่อง เรื่อง
เพศกลับ 2 เรื่อง เรื่องมารดา 1 เรื่อง เรื่อง
ธิดา 1 เรื่อง เรื่องพี่น้องหญิง 1 เรื่อง เรื่อง
ภรรยา 1 เรื่อง เรื่องภิกษุมีหลังอ่อน 1 เรื่อง
เรื่องภิกษุมีองคชาตยาว 1 เรื่อง เรื่องบาด
แผล 2 เรื่อง เรื่องรูปปั้น 1 เรื่องตุ๊กตา
ไม้ 1 เรื่อง เรื่องภิกษุชื่อสุนทร 1 เรื่อง
เรื่องสตรี 5 เรื่อง เรื่องป่าช้า 5 เรื่อง เรื่อง
กระดูก 1 เรื่อง เรื่องนาคตัวเมีย 1 เรื่อง
เรื่องนางยักษิณี 1 เรื่อง เรื่องหญิงเปรต 1
เรื่อง เรื่องบัณเฑาะก์ 1 เรื่อง เรื่องภิกษุมี
อินทรีย์พิการ 1 เรื่อง เรื่องจับต้อง 1 เรื่อง
เรื่องพระอรหันต์ในเมืองภัททิยะหลับ 1 เรื่อง
เรื่องภิกษุเมืองสาวัตถี 4 เรื่อง เรื่องภิกษุ