เมนู

‘‘ยํ พุทฺโธ ภาสติ วาจํ, เขมํ นิพฺพานปตฺติยา;

ทุกฺขสฺสนฺตกิริยาย, สา เว วาจานมุตฺตมา’’ติฯ

สุภาสิตสุตฺตํ ตติยํ นิฏฺฐิตํฯ

4. สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ

เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา โกสเลสุ วิหรติ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเรฯ เตน โข ปน สมเยน สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ สุนฺทริกาย นทิยา ตีเร อคฺคิํ ชุหติ, อคฺคิหุตฺตํ ปริจรติฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ อคฺคิํ ชุหิตฺวา อคฺคิหุตฺตํ ปริจริตฺวา อุฏฺฐายาสนา สมนฺตา จตุทฺทิสา อนุวิโลเกสิ – ‘‘โก นุ โข อิมํ หพฺยเสสํ ภุญฺเชยฺยา’’ติ? อทฺทสา โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล สสีสํ ปารุตํ นิสินฺนํ; ทิสฺวาน วาเมน หตฺเถน หพฺยเสสํ คเหตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน กมณฺฑลุํ คเหตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิฯ

อถ โข ภควา สุนฺทริกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส ปทสทฺเทน สีสํ วิวริฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ – ‘‘มุณฺโฑ อยํ ภวํ, มุณฺฑโก อยํ ภว’’นฺติ ตโตว ปุน นิวตฺติตุกาโม อโหสิฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาชสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ – ‘‘มุณฺฑาปิ หิ อิเธกจฺเจ พฺราหฺมณา ภวนฺติ, ยํนูนาหํ อุปสงฺกมิตฺวา ชาติํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติฯ อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํชจฺโจ ภว’’นฺติ?

อถ โข ภควา สุนฺทริกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ คาถาหิ อชฺฌภาสิ –

[457]

‘‘น พฺราหฺมโณ โนมฺหิ น ราชปุตฺโต, น เวสฺสายโน อุท โกจิ โนมฺหิ;

โคตฺตํ ปริญฺญาย ปุถุชฺชนานํ, อกิญฺจโน มนฺต จรามิ โลเกฯ

[458]

‘‘สงฺฆาฏิวาสี อคโห จรามิ [อคิโห (ก. สี. ปี.) อเคโห (กตฺถจิ)], นิวุตฺตเกโส อภินิพฺพุตตฺโต;

อลิปฺปมาโน อิธ มาณเวหิ, อกลฺลํ มํ พฺราหฺมณ ปุจฺฉสิ โคตฺตปญฺหํ’’ฯ

[459]

‘‘ปุจฺฉนฺติ เว โภ พฺราหฺมณา, พฺราหฺมเณภิ สห พฺราหฺมโณ โน ภว’’นฺติฯ

[460]

‘‘พฺราหฺมโณ หิ เจ ตฺวํ พฺรูสิ, มญฺจ พฺรูสิ อพฺราหฺมณํ;

ตํ ตํ สาวิตฺติํ ปุจฺฉามิ, ติปทํ จตุวีสตกฺขรํฯ

[461]

‘‘กิํ นิสฺสิตา อิสโย มนุชา, ขตฺติยา พฺราหฺมณา [ปฐมปาทนฺโต] เทวตานํ;

ยญฺญมกปฺปยิํสุ ปุถู อิธ โลเก [ทุติยปาทนฺโต (สี.)]

[462]

‘‘ยทนฺตคู เวทคู ยญฺญกาเล, ยสฺสาหุติํ ลเภ ตสฺสิชฺเฌติ พฺรูมิ’’ฯ

[463]

‘‘อทฺธา หิ ตสฺส หุตมิชฺเฌ, (อิติ พฺราหฺมโณ)

ยํ ตาทิสํ เวทคุมทฺทสาม;

ตุมฺหาทิสานญฺหิ อทสฺสเนน, อญฺโญ ชโน ภุญฺชติ ปูรฬาสํ’’ฯ

[464]

‘‘ตสฺมาติห ตฺวํ พฺราหฺมณ อตฺเถน, อตฺถิโก อุปสงฺกมฺม ปุจฺฉ;

สนฺตํ วิธูมํ อนีฆํ นิราสํ, อปฺเปวิธ อภิวินฺเท สุเมธํ’’ฯ

[465]

‘‘ยญฺเญ รโตหํ โภ โคตม, ยญฺญํ ยิฏฺฐุกาโม นาหํ ปชานามิ;

อนุสาสตุ มํ ภวํ, ยตฺถ หุตํ อิชฺฌเต พฺรูหิ เม ตํ’’ฯ

‘‘เตน หิ ตฺวํ, พฺราหฺมณ, โอทหสฺสุ โสตํ; ธมฺมํ เต เทเสสฺสามิ –

[466]

‘‘มา ชาติํ ปุจฺฉี จรณญฺจ ปุจฺฉ, กฏฺฐา หเว ชายติ ชาตเวโท;

นีจากุลีโนปิ มุนี ธิตีมา, อาชานิโย โหติ หิรีนิเสโธฯ

[467]

‘‘สจฺเจน ทนฺโต ทมสา อุเปโต, เวทนฺตคู วูสิตพฺรหฺมจริโย;

กาเลน ตมฺหิ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข [ปุญฺญเปโข (สี. ปี.)] ยเชถฯ

[468]

‘‘เย กาเม หิตฺวา อคหา จรนฺติ, สุสญฺญตตฺตา ตสรํว อุชฺชุํ;

กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ

[469]

‘‘เย วีตราคา สุสมาหิตินฺทฺริยา, จนฺโทว ราหุคฺคหณา ปมุตฺตา;

กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ

[470]

‘‘อสชฺชมานา วิจรนฺติ โลเก, สทา สตา หิตฺวา มมายิตานิ;

กาเลน เตสุ หพฺยํ ปเวจฺเฉ, โย พฺราหฺมโณ ปุญฺญเปกฺโข ยเชถฯ

[471]

‘‘โย กาเม หิตฺวา อภิภุยฺยจารี, โย เวทิ ชาตีมรณสฺส อนฺตํ;

ปรินิพฺพุโต อุทกรหโทว สีโต, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[472]

‘‘สโม สเมหิ วิสเมหิ ทูเร, ตถาคโต โหติ อนนฺตปญฺโญ;

อนูปลิตฺโต อิธ วา หุรํ วา, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[473]

‘‘ยมฺหิ น มายา วสติ น มาโน, โย วีตโลโภ อมโม นิราโส;

ปนุณฺณโกโธ อภินิพฺพุตตฺโต, โย พฺราหฺมโณ โสกมลํ อหาสิ;

ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[474 .

‘‘นิเวสนํ โย มนโส อหาสิ, ปริคฺคหา ยสฺส น สนฺติ เกจิ;

อนุปาทิยาโน อิธ วา หุรํ วา, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[475]

‘‘สมาหิโต โย อุทตาริ โอฆํ, ธมฺมํ จญฺญาสิ ปรมาย ทิฏฺฐิยา;

ขีณาสโว อนฺติมเทหธารี, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[476]

‘‘ภวาสวา ยสฺส วจี ขรา จ, วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ;

ส เวทคู สพฺพธิ วิปฺปมุตฺโต, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[477]

‘‘สงฺคาติโค ยสฺส น สนฺติ สงฺคา, โย มานสตฺเตสุ อมานสตฺโต;

ทุกฺขํ ปริญฺญาย สเขตฺตวตฺถุํ, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[478]

‘‘อาสํ อนิสฺสาย วิเวกทสฺสี, ปรเวทิยํ ทิฏฺฐิมุปาติวตฺโต;

อารมฺมณา ยสฺส น สนฺติ เกจิ, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[479]

‘‘ปโรปรา [ปโรวรา (สี. ปี.)] ยสฺส สเมจฺจ ธมฺมา, วิธูปิตา อตฺถคตา น สนฺติ;

สนฺโต อุปาทานขเย วิมุตฺโต, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[480]

‘‘สํโยชนํ ชาติขยนฺตทสฺสี, โยปานุทิ ราคปถํ อเสสํ;

สุทฺโธ นิโทโส วิมโล อกาโจ [อกาโม (สี. สฺยา.)], ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[481]

‘‘โย อตฺตโน อตฺตานํ [อตฺตนาตฺตานํ (สี. สฺยา.)] นานุปสฺสติ, สมาหิโต อุชฺชุคโต ฐิตตฺโต;

ส เว อเนโช อขิโล อกงฺโข, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํฯ

[482]

‘‘โมหนฺตรา ยสฺส น สนฺติ เกจิ, สพฺเพสุ ธมฺเมสุ จ ญาณทสฺสี;

สรีรญฺจ อนฺติมํ ธาเรติ, ปตฺโต จ สมฺโพธิมนุตฺตรํ สิวํ;

เอตฺตาวตา ยกฺขสฺส สุทฺธิ, ตถาคโต อรหติ ปูรฬาสํ’’ฯ

[483]

‘‘หุตญฺจ [หุตฺตญฺจ (สี. ก.)] มยฺหํ หุตมตฺถุ สจฺจํ, ยํ ตาทิสํ เวทคุนํ อลตฺถํ;

พฺรหฺมา หิ สกฺขิ ปฏิคณฺหาตุ เม ภควา, ภุญฺชตุ เม ภควา ปูรฬาสํ’’ฯ

[484]

‘‘คาถาภิคีตํ เม อโภชเนยฺยํ, สมฺปสฺสตํ พฺราหฺมณ เนส ธมฺโม;

คาถาภิคีตํ ปนุทนฺติ พุทฺธา, ธมฺเม สตี พฺราหฺมณ วุตฺติเรสาฯ

[485]

‘‘อญฺเญน จ เกวลินํ มเหสิํ, ขีณาสวํ กุกฺกุจฺจวูปสนฺตํ;

อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐหสฺสุ, เขตฺตญฺหิ ตํ ปุญฺญเปกฺขสฺส โหติ’’ฯ

[486]

‘‘สาธาหํ ภควา ตถา วิชญฺญํ, โย ทกฺขิณํ ภุญฺเชยฺย มาทิสสฺส;

ยํ ยญฺญกาเล ปริเยสมาโน, ปปฺปุยฺย ตว สาสนํ’’ฯ

[487]

‘‘สารมฺภา ยสฺส วิคตา, จิตฺตํ ยสฺส อนาวิลํ;

วิปฺปมุตฺโต จ กาเมหิ, ถินํ ยสฺส ปนูทิตํฯ

[488]

‘‘สีมนฺตานํ วิเนตารํ, ชาติมรณโกวิทํ;

มุนิํ โมเนยฺยสมฺปนฺนํ, ตาทิสํ ยญฺญมาคตํฯ

[489]

‘‘ภกุฏิํ [ภูกุฏิํ (ก. สี.), ภากุฏิํ (ก. สี., ม. นิ. 1.226)] วินยิตฺวาน, ปญฺชลิกา นมสฺสถ;

ปูเชถ อนฺนปาเนน, เอวํ อิชฺฌนฺติ ทกฺขิณาฯ

[490]

‘‘พุทฺโธ ภวํ อรหติ ปูรฬาสํ, ปุญฺญเขตฺตมนุตฺตรํ;

อายาโค สพฺพโลกสฺส, โภโต ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติฯ

อถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม! เสยฺยถาปิ, โภ โคตม, นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย, ปฏิจฺฉนฺนํ วา วิวเรยฺย, มูฬฺหสฺส วา มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย – จกฺขุมนฺโต รูปานิ ทกฺขนฺตีติ; เอวเมวํ โภตา โคตเมน อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตฯ เอสาหํ ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามิ ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสงฺฆญฺจฯ ลเภยฺยาหํ โภโต โคตมสฺส สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, ลเภยฺยํ อุปสมฺปท’’นฺติฯ อลตฺถ โข สุนฺทริกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ…เป.… อรหตํ อโหสีติฯ

สุนฺทริกภารทฺวาชสุตฺตํ จตุตฺถํ นิฏฺฐิตํฯ

5. มาฆสุตฺตํ

เอวํ เม สุตํ – เอก สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ อถ โข มาโฆ มาณโว เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘อหญฺหิ, โภ โคตม, ทายโก ทานปติ วทญฺญู ยาจโยโค; ธมฺเมน โภเค ปริเยสามิ; ธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ ธมฺมาธิคเตหิ เอกสฺสปิ ททามิ ทฺวินฺนมฺปิ ติณฺณมฺปิ จตุนฺนมฺปิ ปญฺจนฺนมฺปิ ฉนฺนมฺปิ สตฺตนฺนมฺปิ อฏฺฐนฺนมฺปิ นวนฺนมฺปิ ทสนฺนมฺปิ ททามิ, วีสายปิ ติํสายปิ จตฺตาลีสายปิ ปญฺญาสายปิ ททามิ, สตสฺสปิ ททามิ, ภิยฺโยปิ ททามิฯ กจฺจาหํ, โภ โคตม, เอวํ ททนฺโต เอวํ ยชนฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวามี’’ติ ?

‘‘ตคฺฆ ตฺวํ, มาณว, เอวํ ททนฺโต เอวํ ยชนฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวสิฯ โย โข, มาณว, ทายโก ทานปติ วทญฺญู ยาจโยโค; ธมฺเมน โภเค ปริเยสติ; ธมฺเมน โภเค ปริเยสิตฺวา ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ ธมฺมาธิคเตหิ เอกสฺสปิ ททาติ…เป.… สตสฺสปิ ททาติ, ภิยฺโยปิ ททาติ, พหุํ โส ปุญฺญํ ปสวตี’’ติฯ อถ โข มาโฆ มาณโว ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –

[491]

‘‘ปุจฺฉามหํ โคตมํ วทญฺญุํ, (อิติ มาโฆ มาณโว)

กาสายวาสิํ อคหํ [อคิหํ (สี.), อเคหํ (ปี.)] จรนฺตํ;

โย ยาจโยโค ทานปติ [ทานปตี (สี. สฺยา. ปี.)] คหฏฺโฐ, ปุญฺญตฺถิโก [ปุญฺญเปโข (สี. ปี. ก.)] ยชติ ปุญฺญเปกฺโข;

ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ, กถํ หุตํ ยชมานสฺส สุชฺเฌ’’ฯ

[492]

‘‘โย ยาจโยโค ทานปติ คหฏฺโฐ, (มาฆาติ ภควา)

ปุญฺญตฺถิโก ยชติ ปุญฺญเปกฺโข;

ททํ ปเรสํ อิธ อนฺนปานํ, อาราธเย ทกฺขิเณยฺเยภิ ตาทิ’’ฯ

[493]