เมนู

12. ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ

เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเทฯ เตน โข ปน สมเยน ภควา ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหติ ฯ อถ โข ภควา ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ ภิกฺขุสงฺฆํ อนุวิโลเกตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ –

‘‘‘เย เต, ภิกฺขเว, กุสลา ธมฺมา อริยา นิยฺยานิกา สมฺโพธคามิโน, เตสํ โว, ภิกฺขเว, กุสลานํ ธมฺมานํ อริยานํ นิยฺยานิกานํ สมฺโพธคามีนํ กา อุปนิสา สวนายา’ติ อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ, เต เอวมสฺสุ วจนียา – ‘ยาวเทว ทฺวยตานํ ธมฺมานํ ยถาภูตํ ญาณายา’ติฯ กิญฺจ ทฺวยตํ วเทถ?

(1) ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ อยเมกานุปสฺสนาฯ อยํ ทุกฺขนิโรโธ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสิโน โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[729]

‘‘เย ทุกฺขํ นปฺปชานนฺติ, อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;

ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;

ตญฺจ มคฺคํ น ชานนฺติ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ

[730]

‘‘เจโตวิมุตฺติหีนา เต, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา;

อภพฺพา เต อนฺตกิริยาย, เต เว ชาติชรูปคาฯ

[731]

‘‘เย จ ทุกฺขํ ปชานนฺติ, อโถ ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;

ยตฺถ จ สพฺพโส ทุกฺขํ, อเสสํ อุปรุชฺฌติ;

ตญฺจ มคฺคํ ปชานนฺติ, ทุกฺขูปสมคามินํฯ

[732]

‘‘เจโตวิมุตฺติสมฺปนฺนา, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยา;

ภพฺพา เต อนฺตกิริยาย, น เต ชาติชรูปคา’’ติฯ

(2) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปธิปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ

อุปธีนํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[733]

‘‘อุปธินิทานา ปภวนฺติ ทุกฺขา, เย เกจิ โลกสฺมิมเนกรูปา;

โย เว อวิทฺวา อุปธิํ กโรติ, ปุนปฺปุนํ ทุกฺขมุเปติ มนฺโท;

ตสฺมา ปชานํ อุปธิํ น กยิรา, ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสี’’ติฯ

(3) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อวิชฺชาปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อวิชฺชาย ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[734]

‘‘ชาติมรณสํสารํ , เย วชนฺติ ปุนปฺปุนํ;

อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, อวิชฺชาเยว สา คติฯ

[735]

‘‘อวิชฺชา หายํ มหาโมโห, เยนิทํ สํสิตํ จิรํ;

วิชฺชาคตา จ เย สตฺตา, น เต คจฺฉนฺติ [นาคจฺฉนฺติ (สี. ปี.)] ปุนพฺภว’’นฺติฯ

(4) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ สงฺขารปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ สงฺขารานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[736]

‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ สงฺขารปจฺจยา;

สงฺขารานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ

[737]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ สงฺขารปจฺจยา;

สพฺพสงฺขารสมถา, สญฺญานํ อุปโรธนา;

เอวํ ทุกฺขกฺขโย โหติ, เอตํ ญตฺวา ยถาตถํฯ

[738]

‘‘สมฺมทฺทสา เวทคุโน, สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา;

อภิภุยฺย มารสํโยคํ, น คจฺฉนฺติ [นาคจฺฉนฺติ (สี. ปี.)] ปุนพฺภว’’นฺติฯ

(5) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ วิญฺญาณปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ วิญฺญาณสฺส ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[739]

‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ วิญฺญาณปจฺจยา;

วิญฺญาณสฺส นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ

[740]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ วิญฺญาณปจฺจยา;

วิญฺญาณูปสมา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ

(6) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ ผสฺสปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ ผสฺสสฺส ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[741]

‘‘เตสํ ผสฺสปเรตานํ, ภวโสตานุสารินํ;

กุมฺมคฺคปฏิปนฺนานํ, อารา สํโยชนกฺขโยฯ

[742]

‘‘เย จ ผสฺสํ ปริญฺญาย, อญฺญายุปสเม [ปญฺญาย อุปสเม (สฺยา.)] รตา;

เต เว ผสฺสาภิสมยา, นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตา’’ติฯ

(7) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ เวทนาปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ เวทนานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[743]

‘‘สุขํ วา ยทิ วา ทุกฺขํ, อทุกฺขมสุขํ สห;

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, ยํ กิญฺจิ อตฺถิ เวทิตํฯ

[744]

‘‘เอตํ ทุกฺขนฺติ ญตฺวาน, โมสธมฺมํ ปโลกินํ [ปโลกิตํ (สี.)];

ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสํ, เอวํ ตตฺถ วิชานติ [วิรชฺชติ (ก. สี.)];

เวทนานํ ขยา ภิกฺขุ, นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ

(8) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ ตณฺหาปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ ตณฺหาย ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[745]

‘‘ตณฺหาทุติโย ปุริโส, ทีฆมทฺธาน สํสรํ;

อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, สํสารํ นาติวตฺตติฯ

[746]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ตณฺหํ [ตณฺหา (พหูสุ) อิติวุตฺตเก 15 ปสฺสิตพฺพํ] ทุกฺขสฺส สมฺภวํ;

วีตตณฺโห อนาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติฯ

(9) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อุปาทานปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อุปาทานานํ [อุปาทานสฺส (สฺยา. ก.)] ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[747]

‘‘อุปาทานปจฺจยา ภโว, ภูโต ทุกฺขํ นิคจฺฉติ;

ชาตสฺส มรณํ โหติ, เอโส ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ

[748]

‘‘ตสฺมา อุปาทานกฺขยา, สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา;

ชาติกฺขยํ อภิญฺญาย, น คจฺฉนฺติ ปุนพฺภว’’นฺติฯ

(10) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อารมฺภปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อารมฺภานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[749]

‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อารมฺภปจฺจยา;

อารมฺภานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ

[750]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ อารมฺภปจฺจยา;

สพฺพารมฺภํ ปฏินิสฺสชฺช, อนารมฺเภ วิมุตฺติโนฯ

[751]

‘‘อุจฺฉินฺนภวตณฺหสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

วิกฺขีโณ [วิติณฺโณ (สี.)] ชาติสํสาโร, นตฺถิ ตสฺส ปุนพฺภโว’’ติฯ

(11) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อาหารปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อาหารานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[752]

‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อาหารปจฺจยา;

อาหารานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ

[753]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ อาหารปจฺจยา;

สพฺพาหารํ ปริญฺญาย, สพฺพาหารมนิสฺสิโตฯ

[754]

‘‘อาโรคฺยํ สมฺมทญฺญาย, อาสวานํ ปริกฺขยา;

สงฺขาย เสวี ธมฺมฏฺโฐ, สงฺขฺยํ [สงฺขํ (สี. ปี.)] โนเปติ เวทคู’’ติฯ

(12) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ สพฺพํ อิญฺชิตปจฺจยาติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อิญฺชิตานํ ตฺเวว อเสสวิราคนิโรธา นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[755]

‘‘ยํ กิญฺจิ ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อิญฺชิตปจฺจยา;

อิญฺชิตานํ นิโรเธน, นตฺถิ ทุกฺขสฺส สมฺภโวฯ

[756]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ทุกฺขํ อิญฺชิตปจฺจยา;

ตสฺมา หิ เอชํ โวสฺสชฺช, สงฺขาเร อุปรุนฺธิย;

อเนโช อนุปาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติฯ

(13) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? นิสฺสิตสฺส จลิตํ โหตีติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อนิสฺสิโต น จลตีติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[757]

‘‘อนิสฺสิโต น จลติ, นิสฺสิโต จ อุปาทิยํ;

อิตฺถภาวญฺญถาภาวํ, สํสารํ นาติวตฺตติฯ

[758]

‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, นิสฺสเยสุ มหพฺภยํ;

อนิสฺสิโต อนุปาทาโน, สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเช’’ติฯ

(14) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? รูเปหิ, ภิกฺขเว, อรูปา [อารุปฺปา (สี. ปี.)] สนฺตตราติ, อยเมกานุปสฺสนาฯ อรูเปหิ นิโรโธ สนฺตตโรติ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[759]

‘‘เย จ รูปูปคา สตฺตา, เย จ อรูปฏฺฐายิโน [อารุปฺปวาสิโน (สี. ปี.)];

นิโรธํ อปฺปชานนฺตา, อาคนฺตาโร ปุนพฺภวํฯ

[760]

‘‘เย จ รูเป ปริญฺญาย, อรูเปสุ อสณฺฐิตา [สุสณฺฐิตา (สี. สฺยา. ปี.)];

นิโรเธ เย วิมุจฺจนฺติ, เต ชนา มจฺจุหายิโน’’ติฯ

(15) ‘‘สิยา อญฺเญนปิ…เป.… กถญฺจ สิยา? ยํ, ภิกฺขเว, สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อิทํ สจฺจนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ มุสาติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ, อยเมกานุปสฺสนาฯ ยํ , ภิกฺขเว, สเทวกสฺส…เป.… สเทวมนุสฺสาย อิทํ มุสาติ อุปนิชฺฌายิตํ, ตทมริยานํ เอตํ สจฺจนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา…เป.… อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[761]

‘‘อนตฺตนิ อตฺตมานิํ [อตฺตมานี (สฺยา.), อตฺตมานํ (ปี. ก.)], ปสฺส โลกํ สเทวกํ;

นิวิฏฺฐํ นามรูปสฺมิํ, อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญติฯ

[762]

‘‘เยน เยน หิ มญฺญนฺติ, ตโต ตํ โหติ อญฺญถา;

ตญฺหิ ตสฺส มุสา โหติ, โมสธมฺมญฺหิ อิตฺตรํฯ

[763]

‘‘อโมสธมฺมํ นิพฺพานํ, ตทริยา สจฺจโต วิทู;

เต เว สจฺจาภิสมยา, นิจฺฉาตา ปรินิพฺพุตา’’ติฯ

(16) ‘‘‘สิยา อญฺเญนปิ ปริยาเยน สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสนา’ติ, อิติ เจ, ภิกฺขเว, ปุจฺฉิตาโร อสฺสุ; ‘สิยา’ติสฺสุ วจนียาฯ กถญฺจ สิยา? ยํ, ภิกฺขเว, สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย อิทํ สุขนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ, ตทมริยานํ เอตํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ, อยเมกานุปสฺสนา

ยํ, ภิกฺขเว, สเทวกสฺส…เป.… สเทวมนุสฺสาย อิทํ ทุกฺขนฺติ อุปนิชฺฌายิตํ ตทมริยานํ เอตํ สุขนฺติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ, อยํ ทุติยานุปสฺสนาฯ เอวํ สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสิโน โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตาติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา –

[764]

‘‘รูปา สทฺทา รสา คนฺธา, ผสฺสา ธมฺมา จ เกวลา;

อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา จ, ยาวตตฺถีติ วุจฺจติฯ

[765]

‘‘สเทวกสฺส โลกสฺส, เอเต โว สุขสมฺมตา;

ยตฺถ เจเต นิรุชฺฌนฺติ, ตํ เนสํ ทุกฺขสมฺมตํฯ

[766]

‘‘สุขนฺติ ทิฏฺฐมริเยหิ, สกฺกายสฺสุปโรธนํ;

ปจฺจนีกมิทํ โหติ, สพฺพโลเกน ปสฺสตํฯ

[767]

‘‘ยํ ปเร สุขโต อาหุ, ตทริยา อาหุ ทุกฺขโต;

ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ, ตทริยา สุขโต วิทูฯ

[768]

‘‘ปสฺส ธมฺมํ ทุราชานํ, สมฺปมูฬฺเหตฺถวิทฺทสุ [สมฺปมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสุ (สี. ปี.), สมฺมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสุ (?)];

นิวุตานํ ตโม โหติ, อนฺธกาโร อปสฺสตํฯ

[769]

‘‘สตญฺจ วิวฏํ โหติ, อาโลโก ปสฺสตามิว;

สนฺติเก น วิชานนฺติ, มคฺคา ธมฺมสฺส โกวิทาฯ

[770]

‘‘ภวราคปเรเตหิ , ภวโสตานุสาริภิ;

มารเธยฺยานุปนฺเนหิ, นายํ ธมฺโม สุสมฺพุโธฯ

[771]

‘‘โก นุ อญฺญตฺรมริเยหิ, ปทํ สมฺพุทฺธุมรหติ;

ยํ ปทํ สมฺมทญฺญาย, ปรินิพฺพนฺติ อนาสวา’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ อิมสฺมิํ จ [อิมสฺมิํ โข (สี.)] ปน เวยฺยากรณสฺมิํ ภญฺญมาเน สฏฺฐิมตฺตานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจิํสูติฯ

ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ ทฺวาทสมํ นิฏฺฐิตํฯ

ตสฺสุทฺทานํ

สจฺจํ อุปธิ อวิชฺชา จ, สงฺขาเร วิญฺญาณปญฺจมํ;

ผสฺสเวทนิยา ตณฺหา, อุปาทานารมฺภอาหารา;

อิญฺชิตํ จลิตํ รูปํ, สจฺจํ ทุกฺเขน โสฬสาติฯ

มหาวคฺโค ตติโย นิฏฺฐิโตฯ

ตสฺสุทฺทานํ

ปพฺพชฺชา จ ปธานญฺจ, สุภาสิตญฺจ สุนฺทริ;

มาฆสุตฺตํ สภิโย จ, เสโล สลฺลญฺจ วุจฺจติฯ

วาเสฏฺโฐ จาปิ โกกาลิ, นาลโก ทฺวยตานุปสฺสนา;

ทฺวาทเสตานิ สุตฺตานิ, มหาวคฺโคติ วุจฺจตีติฯ

4. อฏฺฐกวคฺโค