‘‘ทฺเวเม , ภิกฺขเว, อนุคฺคหา – อามิสานุคฺคโห จ ธมฺมานุคฺคโห จฯ เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ทฺวินฺนํ อนุคฺคหานํ ยทิทํ – ธมฺมานุคฺคโห’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –

‘‘ยมาหุ ทานํ ปรมํ อนุตฺตรํ, ยํ สํวิภาคํ ภควา อวณฺณยิ [อวณฺณยี (สี.)];

อคฺคมฺหิ เขตฺตมฺหิ ปสนฺนจิตฺโต, วิญฺญู ปชานํ โก น ยเชถ กาเลฯ

‘‘เย เจว ภาสนฺติ สุณนฺติ จูภยํ, ปสนฺนจิตฺตา สุคตสฺส สาสเน;

เตสํ โส อตฺโถ ปรโม วิสุชฺฌติ, เย อปฺปมตฺตา สุคตสฺส สาสเน’’ติฯ

อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ

10. เตวิชฺชสุตฺตํ

[99] วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –

‘‘ธมฺเมนาหํ, ภิกฺขเว, เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺญาเปมิ, นาญฺญํ ลปิตลาปนมตฺเตนฯ

‘‘กถญฺจาหํ, ภิกฺขเว, ธมฺเมน เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺญาเปมิ, นาญฺญํ ลปิตลาปนมตฺเตน? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาติํ ทฺเวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ติํสมฺปิ ชาติโย จตฺตาลีสมฺปิ ชาติโย ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป – ‘อมุตฺราสิํ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโตฯ โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทิํฯ ตตฺราปาสิํ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฺปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโตฯ

โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน’ติ ฯ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติฯ อยมสฺส ปฐมา วิชฺชา อธิคตา โหติ, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน, ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโตฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ – ‘อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาฯ เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนาฯ อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานาฯ เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’ติฯ อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติฯ อยมสฺส ทุติยา วิชฺชา อธิคตา โหติ, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน, ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโตฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อยมสฺส ตติยา วิชฺชา อธิคตา โหติ, อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา, ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน, ยถา ตํ อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโตฯ เอวํ โข อหํ, ภิกฺขเว, ธมฺเมน เตวิชฺชํ พฺราหฺมณํ ปญฺญาเปมิ, นาญฺญํ ลปิตลาปนมตฺเตนา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ โยเวทิ [โยเวทิ (สพฺพตฺถ)], สคฺคาปายญฺจ ปสฺสติ;

อโถ [อถ (สฺยา. ก.)] ชาติกฺขยํ ปตฺโต, อภิญฺญาโวสิโต มุนิฯ

‘‘เอตาหิ ตีหิ วิชฺชาหิ, เตวิชฺโช โหติ พฺราหฺมโณ;

ตมหํ วทามิ เตวิชฺชํ, นาญฺญํ ลปิตลาปน’’นฺติฯ

อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ทสมํฯ

ปญฺจโม วคฺโค นิฏฺฐิโตฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ปสาท ชีวิต สงฺฆาฏิ , อคฺคิ อุปปริกฺขยา;

อุปปตฺติ [อุปฺปตฺติ (สี.)] กาม กลฺยาณํ, ทานํ ธมฺเมน เต ทสาติฯ

ติกนิปาโต นิฏฺฐิโตฯ

4. จตุกฺกนิปาโต

1. พฺราหฺมณธมฺมยาคสุตฺตํ

[100] วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –

‘‘อหมสฺมิ, ภิกฺขเว, พฺราหฺมโณ ยาจโยโค สทา ปยตปาณิ [ปยตปาณี (สี. สฺยา.)] อนฺติมเทหธโร อนุตฺตโร ภิสกฺโก สลฺลกตฺโตฯ ตสฺส เม ตุมฺเห ปุตฺตา โอรสา มุขโต ชาตา ธมฺมชา ธมฺมนิมฺมิตา ธมฺมทายาทา, โน อามิสทายาทาฯ

‘‘ทฺเวมานิ, ภิกฺขเว, ทานานิ – อามิสทานญฺจ ธมฺมทานญฺจฯ เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ทฺวินฺนํ ทานานํ ยทิทํ – ธมฺมทานํฯ

‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, สํวิภาคา – อามิสสํวิภาโค จ ธมฺมสํวิภาโค จฯ เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ทฺวินฺนํ สํวิภาคานํ ยทิทํ – ธมฺมสํวิภาโคฯ

‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, อนุคฺคหา – อามิสานุคฺคโห จ ธมฺมานุคฺคโห จฯ เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ทฺวินฺนํ อนุคฺคหานํ ยทิทํ – ธมฺมานุคฺคโหฯ

‘‘ทฺเวเม, ภิกฺขเว, ยาคา – อามิสยาโค จ ธมฺมยาโค จฯ เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, อิเมสํ ทฺวินฺนํ ยาคานํ ยทิทํ – ธมฺมยาโค’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –

‘‘โย ธมฺมยาคํ อยชี อมจฺฉรี, ตถาคโต สพฺพภูตานุกมฺปี [สพฺพสตฺตานุกมฺปี (สฺยา.) อฏฺฐกถายมฺปิ];

ตํ ตาทิสํ เทวมนุสฺสเสฏฺฐํ, สตฺตา นมสฺสนฺติ ภวสฺส ปารคุ’’นฺติฯ

อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ ปฐมํฯ

2. สุลภสุตฺตํ

[101] วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –

‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, อปฺปานิ เจว สุลภานิ จ, ตานิ จ อนวชฺชานิฯ กตมานิ จตฺตาริ? ปํสุกูลํ, ภิกฺขเว, จีวรานํ อปฺปญฺจ สุลภญฺจ, ตญฺจ อนวชฺชํฯ