‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ โหติ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตฯ ตสฺส ติฏฺฐนฺเตว ปญฺจินฺทฺริยานิ เยสํ อวิฆาตตฺตา [อวิคตตฺตา (สี. อฏฺฐ.)] มนาปามนาปํ ปจฺจนุโภติ, สุขทุกฺขํ ปฏิสํเวเทติ ฯ ตสฺส โย ราคกฺขโย, โทสกฺขโย, โมหกฺขโย – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุฯ
‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ อรหํ โหติ ขีณาสโว วุสิตวา กตกรณีโย โอหิตภาโร อนุปฺปตฺตสทตฺโถ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สมฺมทญฺญา วิมุตฺโตฯ ตสฺส อิเธว, ภิกฺขเว, สพฺพเวทยิตานิ อนภินนฺทิตานิ สีติ ภวิสฺสนฺติ [สีตีภวิสฺสนฺติ (?)]ฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, ทฺเว นิพฺพานธาตุโย’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ทุเว อิมา จกฺขุมตา ปกาสิตา, นิพฺพานธาตู อนิสฺสิเตน ตาทินา;
เอกา หิ ธาตุ อิธ ทิฏฺฐธมฺมิกา, สอุปาทิเสสา ภวเนตฺติสงฺขยา;
อนุปาทิเสสา ปน สมฺปรายิกา, ยมฺหิ นิรุชฺฌนฺติ ภวานิ สพฺพโสฯ
‘‘เย เอตทญฺญาย ปทํ อสงฺขตํ, วิมุตฺตจิตฺตา ภวเนตฺติสงฺขยา;
เต ธมฺมสาราธิคมา ขเย รตา, ปหํสุ เต สพฺพภวานิ ตาทิโน’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ สตฺตมํฯ
8. ปฏิสลฺลานสุตฺตํ
[45] วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘ปฏิสลฺลานารามา [ปฏิสลฺลานารามา (ก.)], ภิกฺขเว, วิหรถ ปฏิสลฺลานรตา, อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺตา, อนิรากตชฺฌานา, วิปสฺสนาย สมนฺนาคตา, พฺรูเหตา สุญฺญาคารานํ ฯ ปฏิสลฺลานารามานํ, ภิกฺขเว, วิหรตํ ปฏิสลฺลานรตานํ อชฺฌตฺตํ เจโตสมถมนุยุตฺตานํ อนิรากตมชฺฌานานํ วิปสฺสนาย สมนฺนาคตานํ พฺรูเหตานํ สุญฺญาคารานํ ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘เย สนฺตจิตฺตา นิปกา, สติมนฺโต จ [สติมนฺโตว (สี. ก.)] ฌายิโน;
สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสนฺติ, กาเมสุ อนเปกฺขิโนฯ
‘‘อปฺปมาทรตา สนฺตา, ปมาเท ภยทสฺสิโน;
อภพฺพา ปริหานาย, นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ อฏฺฐมํฯ
9. สิกฺขานิสํสสุตฺตํ
[46] วุตฺตญฺเหตํ ภควตา, วุตฺตมรหตาติ เม สุตํ –
‘‘สิกฺขานิสํสา , ภิกฺขเว, วิหรถ ปญฺญุตฺตรา วิมุตฺติสารา สตาธิปเตยฺยาฯ สิกฺขานิสํสานํ, ภิกฺขเว, วิหรตํ ปญฺญุตฺตรานํ วิมุตฺติสารานํ สตาธิปเตยฺยานํ ทฺวินฺนํ ผลานํ อญฺญตรํ ผลํ ปาฏิกงฺขํ – ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญา, สติ วา อุปาทิเสเส อนาคามิตา’’ติฯ เอตมตฺถํ ภควา อโวจฯ ตตฺเถตํ อิติ วุจฺจติ –
‘‘ปริปุณฺณสิกฺขํ [ปริปุณฺณเสขํ (สี.), ปริปุณฺณเสกฺขํ (สฺยา.)] อปหานธมฺมํ, ปญฺญุตฺตรํ ชาติขยนฺตทสฺสิํ;
ตํ เว มุนิํ อนฺติมเทหธาริํ, มารญฺชหํ พฺรูมิ ชราย ปารคุํฯ
‘‘ตสฺมา สทา ฌานรตา สมาหิตา, อาตาปิโน ชาติขยนฺตทสฺสิโน;
มารํ สเสนํ อภิภุยฺย ภิกฺขโว, ภวถ ชาติมรณสฺส ปารคา’’ติฯ
อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต ภควตา, อิติ เม สุตนฺติฯ นวมํฯ