279. อุปาลิสงฺฆสามคฺคีปุจฺฉา

[476] อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยสฺมิํ, ภนฺเต, วตฺถุสฺมิํ โหติ สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ อวินิจฺฉินิตฺวา อมูลา มูลํ คนฺตฺวา สงฺฆสามคฺคิํ กโรติ, ธมฺมิกา นุ โข สา, ภนฺเต, สงฺฆสามคฺคี’’ติ? ‘‘ยสฺมิํ , อุปาลิ, วตฺถุสฺมิํ โหติ สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ อวินิจฺฉินิตฺวา อมูลา มูลํ คนฺตฺวา สงฺฆสามคฺคิํ กโรติ, อธมฺมิกา สา, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี’’ติฯ

‘‘ยสฺมิํ ปน, ภนฺเต, วตฺถุสฺมิํ โหติ สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ วินิจฺฉินิตฺวา มูลา มูลํ คนฺตฺวา สงฺฆสามคฺคิํ กโรติ, ธมฺมิกา นุ โข สา, ภนฺเต, สงฺฆสามคฺคี’’ติ? ‘‘ยสฺมิํ, อุปาลิ, วตฺถุสฺมิํ โหติ สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ วินิจฺฉินิตฺวา มูลา มูลํ คนฺตฺวา สงฺฆสามคฺคิํ กโรติ, ธมฺมิกา สา, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี’’ติฯ

‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, สงฺฆสามคฺคิโย’’ติ? ‘‘ทฺเวมา, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคิโย – อตฺถุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี อตฺถาเปตา พฺยญฺชนุเปตา; อตฺถุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี อตฺถุเปตา จ พฺยญฺชนุเปตา จฯ กตมา จ, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี อตฺถาเปตา พฺยญฺชนุเปตา? ยสฺมิํ, อุปาลิ, วตฺถุสฺมิํ โหติ สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ อวินิจฺฉินิตฺวา อมูลา มูลํ คนฺตฺวา สงฺฆสามคฺคิํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี อตฺถาเปตา พฺยญฺชนุเปตาฯ กตมา จ, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี อตฺถุเปตา จ พฺยญฺชนุเปตา จ? ยสฺมิํ, อุปาลิ, วตฺถุสฺมิํ โหติ สงฺฆสฺส ภณฺฑนํ กลโห วิคฺคโห วิวาโท สงฺฆเภโท สงฺฆราชิ สงฺฆววตฺถานํ สงฺฆนานากรณํ, สงฺโฆ ตํ วตฺถุํ วินิจฺฉินิตฺวา มูลา มูลํ คนฺตฺวา สงฺฆสามคฺคิํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ, อุปาลิ, สงฺฆสามคฺคี อตฺถุเปตา จ พฺยญฺชนุเปตา จฯ อิมา โข, อุปาลิ, ทฺเว สงฺฆสามคฺคิโย’’ติฯ

[477] อถ โข อายสฺมา อุปาลิ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –

‘‘สงฺฆสฺส กิจฺเจสุ จ มนฺตนาสุ จ;

อตฺเถสุ ชาเตสุ วินิจฺฉเยสุ จ;

กถํปกาโรธ นโร มหตฺถิโก;

ภิกฺขุ กถํ โหติธ ปคฺคหารโหติฯ

‘‘อนานุวชฺโช ปฐเมน สีลโต;

อเวกฺขิตาจาโร สุสํวุตินฺทฺริโย;

ปจฺจตฺถิกา นูปวทนฺติ ธมฺมโต;

น หิสฺส ตํ โหติ วเทยฺยุ เยน นํฯ

‘‘โส ตาทิโส สีลวิสุทฺธิยา ฐิโต;

วิสารโท โหติ วิสยฺห ภาสติ;

นจฺฉมฺภติ ปริสคโต น เวธติ;

อตฺถํ น หาเปติ อนุยฺยุตํ ภณํฯ

‘‘ตเถว ปญฺหํ ปริสาสุ ปุจฺฉิโต;

น เจว ปชฺฌายติ น มงฺกุ โหติ;

โส กาลาคตํ พฺยากรณารหํ วโจ;

รญฺเชติ วิญฺญูปริสํ วิจกฺขโณฯ

‘‘สคารโว วุฑฺฒตเรสุ ภิกฺขุสุ;

อาเจรกมฺหิ จ สเก วิสารโท;

อลํ ปเมตุํ ปคุโณ กเถตเว;

ปจฺจตฺถิกานญฺจ วิรทฺธิโกวิโทฯ

‘‘ปจฺจตฺถิกา เยน วชนฺติ นิคฺคหํ;

มหาชโน สญฺญปนญฺจ คจฺฉติ;

สกญฺจ อาทายมยํ น ริญฺจติ;

วิยากรํ [โส พฺยากรํ (สี.), เวยฺยากรํ (สฺยา.)] ปญฺหมนูปฆาติกํฯ

‘‘ทูเตยฺยกมฺเมสุ อลํ สมุคฺคโห;

สงฺฆสฺส กิจฺเจสุ จ อาหุ นํ ยถา;

กรํ วโจ ภิกฺขุคเณน เปสิโต;

อหํ กโรมีติ น เตน มญฺญติฯ

‘‘อาปชฺชติ ยาวตเกสุ วตฺถุสุ;

อาปตฺติยา โหติ ยถา จ วุฏฺฐิติ;

เอเต วิภงฺคา อุภยสฺส สฺวาคตา;

อาปตฺติ วุฏฺฐานปทสฺส โกวิโทฯ

‘‘นิสฺสารณํ คจฺฉติ ยานิ จาจรํ;

นิสฺสาริโต โหติ ยถา จ วตฺตนา [วตฺถุนา (สี. สฺยา.)];

โอสารณํ ตํวุสิตสฺส ชนฺตุโน;

เอตมฺปิ ชานาติ วิภงฺคโกวิโทฯ

‘‘สคารโว วุฑฺฒตเรสุ ภิกฺขุสุ;

นเวสุ เถเรสุ จ มชฺฌิเมสุ จ;

มหาชนสฺสตฺถจโรธ ปณฺฑิโต;

โส ตาทิโส ภิกฺขุ อิธ ปคฺคหารโห’’ติฯ

อุปาลิสงฺฆสามคฺคีปุจฺฉา นิฏฺฐิตาฯ

โกสมฺพกกฺขนฺธโก ทสโมฯ

280. ตสฺสุทฺทานํ

โกสมฺพิยํ ชินวโร, วิวาทาปตฺติทสฺสเน;

นุกฺขิเปยฺย ยสฺมิํ ตสฺมิํ, สทฺธายาปตฺติ เทสเยฯ

อนฺโตสีมายํ ตตฺเถว, พาลกญฺเจว วํสทา;

ปาลิเลยฺยา จ สาวตฺถิ, สาริปุตฺโต จ โกลิโตฯ

มหากสฺสปกจฺจานา, โกฏฺฐิโก กปฺปิเนน จ;

มหาจุนฺโท จ อนุรุทฺโธ, เรวโต อุปาลิ จุโภฯ