270. ตสฺสุทฺทานํ

จมฺปายํ ภควา อาสิ, วตฺถุ วาสภคามเก;

อาคนฺตุกานมุสฺสุกฺกํ, อกาสิ อิจฺฉิตพฺพเก [อิจฺฉิตพฺพโก (ก.)]ฯ

ปกตญฺญุโนติ ญตฺวา, อุสฺสุกฺกํ น กรี ตทา;

อุกฺขิตฺโต น กโรตีติ, สาคมา ชินสนฺติเกฯ

อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, สมคฺคํ อธมฺเมน จ;

ธมฺเมน วคฺคกมฺมญฺจ, ปติรูปเกน วคฺคิกํฯ

ปติรูปเกน สมคฺคํ, เอโก อุกฺขิปเตกกํ;

เอโก จ ทฺเว สมฺพหุเล, สงฺฆํ อุกฺขิปเตกโกฯ

ทุเวปิ สมฺพหุลาปิ, สงฺโฆ สงฺฆญฺจ อุกฺขิปิ;

สพฺพญฺญุปวโร สุตฺวา, อธมฺมนฺติ ปฏิกฺขิปิฯ

ญตฺติวิปนฺนํ ยํ กมฺมํ, สมฺปนฺนํ อนุสาวนํ;

อนุสฺสาวนวิปนฺนํ, สมฺปนฺนํ ญตฺติยา จ ยํฯ

อุภเยน วิปนฺนญฺจ, อญฺญตฺร ธมฺมเมว จ;

วินยา สตฺถุ ปฏิกุฏฺฐํ, กุปฺปํ อฏฺฐานารหิกํฯ

อธมฺมวคฺคํ สมคฺคํ, ธมฺม ปติรูปานิ เย ทุเว;

ธมฺเมเนว จ สามคฺคิํ, อนุญฺญาสิ ตถาคโตฯ

จตุวคฺโค ปญฺจวคฺโค, ทสวคฺโค จ วีสติ;

ปโรวีสติวคฺโค จ [อติเรกวีสติวคฺโค (สฺยา.)], สงฺโฆ ปญฺจวิโธ ตถาฯ

ฐเปตฺวา อุปสมฺปทํ, ยญฺจ กมฺมํ ปวารณํ;

อพฺภานกมฺเมน สห, จตุวคฺเคหิ กมฺมิโกฯ

ทุเว กมฺเม ฐเปตฺวาน, มชฺฌเทสูปสมฺปทํ;

อพฺภานํ ปญฺจวคฺคิโก, สพฺพกมฺเมสุ กมฺมิโกฯ

อพฺภาเนกํ ฐเปตฺวาน, เย ภิกฺขู ทสวคฺคิกา;

สพฺพกมฺมกโร สงฺโฆ, วีโส สพฺพตฺถ กมฺมิโกฯ

ภิกฺขุนี สิกฺขมานา, จ สามเณโร สามเณรี;

ปจฺจกฺขาตนฺติมวตฺถู, อุกฺขิตฺตาปตฺติทสฺสเนฯ

อปฺปฏิกมฺเม ทิฏฺฐิยา, ปณฺฑโก เถยฺยสํวาสกํ;

ติตฺถิยา ติรจฺฉานคตํ, มาตุ ปิตุ จ ฆาตกํฯ

อรหํ ภิกฺขุนีทูสิ, เภทกํ โลหิตุปฺปาทํ;

พฺยญฺชนํ นานาสํวาสํ, นานาสีมาย อิทฺธิยาฯ

ยสฺส สงฺโฆ กเร กมฺมํ, โหนฺเตเต จตุวีสติ;

สมฺพุทฺเธน ปฏิกฺขิตฺตา, น เหเต คณปูรกาฯ

ปาริวาสิกจตุตฺโถ, ปริวาสํ ทเทยฺย วา;

มูลา มานตฺตมพฺเภยฺย, อกมฺมํ น จ กรณํฯ

มูลา อรหมานตฺตา, อพฺภานารหเมว จ;

น กมฺมการกา ปญฺจ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตาฯ

ภิกฺขุนี สิกฺขมานา จ, สามเณโร สามเณริกา;

ปจฺจกฺขนฺติมอุมฺมตฺตา, ขิตฺตาเวทนทสฺสเนฯ

อปฺปฏิกมฺเม ทิฏฺฐิยา, ปณฺฑกาปิ จ พฺยญฺชนา [อิโต ปรํ สฺยามมูเล ทิยฑฺฒคาถาหิ อภพฺพปุคฺคลา สมตฺตํ ทสฺสิตา];

นานาสํวาสกา สีมา, เวหาสํ ยสฺส กมฺม จฯ

อฏฺฐารสนฺนเมเตสํ, ปฏิกฺโกสํ น รุหติ;

ภิกฺขุสฺส ปกตตฺตสฺส, รุหติ ปฏิกฺโกสนาฯ

สุทฺธสฺส ทุนฺนิสาริโต, พาโล หิ สุนิสฺสาริโต;

ปณฺฑโก เถยฺยสํวาโส, ปกฺกนฺโต ติรจฺฉานคโตฯ

มาตุ ปิตุ อรหนฺต, ทูสโก สงฺฆเภทโก;

โลหิตุปฺปาทโก เจว, อุภโตพฺยญฺชโน จ โยฯ

เอกาทสนฺนํ เอเตสํ, โอสารณํ น ยุชฺชติ;

หตฺถปาทํ ตทุภยํ, กณฺณนาสํ ตทูภยํฯ

องฺคุลิ อฬกณฺฑรํ, ผณํ ขุชฺโช จ วามโน;

คณฺฑี ลกฺขณกสา, จ ลิขิตโก จ สีปทีฯ

ปาปา ปริสกาโณ จ, กุณี ขญฺโช หโตปิ จ;

อิริยาปถทุพฺพโล, อนฺโธ มูโค จ พธิโรฯ

อนฺธมูคนฺธพธิโร มูคพธิรเมว จ;

อนฺธมูคพธิโร จ, ทฺวตฺติํเสเต อนูนกาฯ

เตสํ โอสารณํ โหติ, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตํ;

ทฏฺฐพฺพา ปฏิกาตพฺพา, นิสฺสชฺเชตา น วิชฺชติฯ

ตสฺส อุกฺเขปนา กมฺมา, สตฺต โหนฺติ อธมฺมิกา;

อาปนฺนํ อนุวตฺตนฺตํ, สตฺต เตปิ อธมฺมิกาฯ

อาปนฺนํ นานุวตฺตนฺตํ, สตฺต กมฺมา สุธมฺมิกา;

สมฺมุขา ปฏิปุจฺฉา จ, ปฏิญฺญาย จ การณาฯ

สติ อมูฬฺหปาปิกา, ตชฺชนีนิยสฺเสน จ;

ปพฺพาชนีย ปฏิสาโร, อุกฺเขปปริวาส จฯ

มูลา มานตฺตอพฺภานา, ตเถว อุปสมฺปทา;

อญฺญํ กเรยฺย อญฺญสฺส, โสฬเสเต อธมฺมิกาฯ

ตํ ตํ กเรยฺย ตํ ตสฺส, โสฬเสเต สุธมฺมิกา;

ปจฺจาโรเปยฺย อญฺญญฺญํ, โสฬเสเต อธมฺมิกาฯ

ทฺเว ทฺเว ตมฺมูลกํ ตสฺส [ทฺเว ทฺเว มูลา กตา กสฺส (สฺยา.), โทโทตมูลกนฺตสฺส (ก.)], เตปิ โสฬส ธมฺมิกา;

เอเกกมูลกํ จกฺกํ, ‘‘อธมฺม’’นฺติ ชิโนพฺรฺวิฯ

อกาสิ ตชฺชนียํ กมฺมํ, สงฺโฆ ภณฺฑนการโก;

อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อญฺญํ อาวาสํ คจฺฉิ โสฯ

ตตฺถาธมฺเมน สมคฺคา, ตสฺส ตชฺชนียํ กรุํ;

อญฺญตฺถ วคฺคาธมฺเมน, ตสฺส ตชฺชนียํ กรุํฯ

ปติรูเปน วคฺคาปิ, สมคฺคาปิ ตถา กรุํ;

อธมฺเมน สมคฺคา จ, ธมฺเมน วคฺคเมว จฯ

ปติรูปเกน วคฺคา จ, สมคฺคา จ อิเม ปทา;

เอเกกมูลกํ กตฺวา, จกฺกํ พนฺเธ วิจกฺขโณฯ

พาลา พฺยตฺตสฺส นิยสฺสํ, ปพฺพาเช กุลทูสกํ;

ปฏิสารณียํ กมฺมํ, กเร อกฺโกสกสฺส จฯ

อทสฺสนาปฺปฏิกมฺเม , โย จ ทิฏฺฐิํ น นิสฺสชฺเช;

เตสํ อุกฺเขปนียกมฺมํ, สตฺถวาเหน ภาสิตํฯ

อุปริ นยกมฺมานํ [อุปวินยกมฺมานํ (สฺยา.), อุกฺเขปนียกมฺมานํ (ก.)] ปญฺโญ ตชฺชนียํ นเย;

เตสํเยว อนุโลมํ, สมฺมา วตฺตติ ยาจิเต [ยาจติ (สฺยา.), ยาจิโต (สี.)]ฯ

ปสฺสทฺธิ เตสํ กมฺมานํ, เหฏฺฐา กมฺมนเยน จ;

ตสฺมิํ ตสฺมิํ ตุ กมฺเมสุ, ตตฺรฏฺโฐ จ วิวทติฯ

อกตํ ทุกฺกฏญฺเจว, ปุนกาตพฺพกนฺติ จ;

กมฺเม ปสฺสทฺธิยา จาปิ, เต ภิกฺขู ธมฺมวาทิโนฯ

วิปตฺติพฺยาธิเต ทิสฺวา, กมฺมปฺปตฺเต มหามุนิ;

ปฏิปฺปสฺสทฺธิมกฺขาสิ, สลฺลกตฺโตว โอสธนฺติฯ

อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถูนิ ฉตฺติํสาติฯ

จมฺเปยฺยกฺขนฺธโก นิฏฺฐิโตฯ

10. โกสมฺพกกฺขนฺธโก

271. โกสมฺพกวิวาทกถา

[451] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปนฺโน โหติฯ โส ตสฺสา อาปตฺติยา อาปตฺติทิฏฺฐิ [อาปตฺติทิฏฺฐี (สี.)] โหติ; อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิโน โหนฺติฯ โส อปเรน สมเยน ตสฺสา อาปตฺติยา อนา ปตฺติทิฏฺฐิ โหติ; อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺสา อาปตฺติยา อาปตฺติทิฏฺฐิโน โหนฺติฯ อถ โข เต ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’’นฺติ? ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ ยมหํ ปสฺเสยฺย’’นฺติฯ อถ โข เต ภิกฺขู สามคฺคิํ ลภิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิํสุฯ โส จ ภิกฺขุ พหุสฺสุโต โหติ อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโมฯ อถ โข โส ภิกฺขุ สนฺทิฏฺเฐ สมฺภตฺเต ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ – ‘‘อนาปตฺติ เอสา, อาวุโส, เนสา อาปตฺติฯ อนาปนฺโนมฺหิ, นมฺหิ อาปนฺโนฯ อนุกฺขิตฺโตมฺหิ, นมฺหิ อุกฺขิตฺโตฯ อธมฺมิเกนมฺหิ กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหนฯ โหถ เม อายสฺมนฺโต ธมฺมโต วินยโต ปกฺขา’’ติฯ อลภิ โข โส ภิกฺขุ สนฺทิฏฺเฐ สมฺภตฺเต ภิกฺขู ปกฺเขฯ ชานปทานมฺปิ สนฺทิฏฺฐานํ สมฺภตฺตานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – อนาปตฺติ เอสา, อาวุโส, เนสา อาปตฺติฯ อนาปนฺโนมฺหิ, นมฺหิ อาปนฺโนฯ อนุกฺขิตฺโตมฺหิ, นมฺหิ อุกฺขิตฺโตฯ อธมฺมิเกนมฺหิ กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหนฯ โหนฺตุ เม อายสฺมนฺโต ธมฺมโต วินยโต ปกฺขา’’ติฯ อลภิ โข โส ภิกฺขุ ชานปเทปิ สนฺทิฏฺเฐ สมฺภตฺเต ภิกฺขู ปกฺเขฯ อถ โข เต อุกฺขิตฺตานุวตฺตกา ภิกฺขู เยน อุกฺเขปกา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา อุกฺเขปเก ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อนาปตฺติ เอสา, อาวุโส, เนสา อาปตฺติฯ อนาปนฺโน เอโส ภิกฺขุ, เนโส ภิกฺขุ อาปนฺโนฯ อนุกฺขิตฺโต เอโส ภิกฺขุ, เนโส ภิกฺขุ อุกฺขิตฺโต ฯ อธมฺมิเกน กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหนา’’ติฯ เอวํ วุตฺเต อุกฺเขปกา ภิกฺขู อุกฺขิตฺตานุวตฺตเก ภิกฺขู เอตทโวจุํ – ‘‘อาปตฺติ เอสา อาวุโส, เนสา อนาปตฺติฯ อาปนฺโน เอโส ภิกฺขุ, เนโส ภิกฺขุ อนาปนฺโนฯ อุกฺขิตฺโต เอโส ภิกฺขุ, เนโส ภิกฺขุ อนุกฺขิตฺโตฯ ธมฺมิเกน กมฺเมน อุกฺขิตฺโต อกุปฺเปน ฐานารเหนฯ มา โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต เอตํ อุกฺขิตฺตกํ ภิกฺขุํ อนุวตฺติตฺถ อนุปริวาเรถา’’ติฯ เอวมฺปิ โข เต อุกฺขิตฺตานุวตฺตกา ภิกฺขู อุกฺเขปเกหิ ภิกฺขูหิ วุจฺจมานา ตเถว ตํ อุกฺขิตฺตกํ ภิกฺขุํ อนุวตฺติํสุ อนุปริวาเรสุํฯ

[452] อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ, ภนฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ อาปตฺติํ อาปนฺโน อโหสิฯ โส ตสฺสา อาปตฺติยา อาปตฺติทิฏฺฐิ อโหสิ, อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิโน อเหสุํฯ โส อปเรน สมเยน ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ อโหสิ, อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺสา อาปตฺติยา อาปตฺติทิฏฺฐิโน อเหสุํฯ อถ โข เต, ภนฺเต, ภิกฺขู ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ – ‘อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน, ปสฺสเสตํ อาปตฺติ’นฺติ? ‘‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ ยมหํ ปสฺเสยฺย’’นฺติฯ อถ โข เต, ภนฺเต, ภิกฺขู สามคฺคิํ ลภิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิํสุฯ โส จ, ภนฺเต, ภิกฺขุ พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโมฯ อถ โข โส, ภนฺเต, ภิกฺขุ สนฺทิฏฺเฐ สมฺภตฺเต ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา เอตทโวจ – ‘อนาปตฺติ เอสา, อาวุโส; เนสา อาปตฺติฯ อนาปนฺโนมฺหิ, นมฺหิ อาปนฺโนฯ อนุกฺขิตฺโตมฺหิ, นมฺหิ อุกฺขิตฺโตฯ อธมฺมิเกนมฺหิ กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหนฯ โหถ เม อายสฺมนฺโต ธมฺมโต วินยโต ปกฺขา’ติฯ อลภิ โข โส, ภนฺเต, ภิกฺขุ สนฺทิฏฺเฐ สมฺภตฺเต ภิกฺขู ปกฺเขฯ ชานปทานมฺปิ สนฺทิฏฺฐานํ สมฺภตฺตานํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ – ‘อนาปตฺติ เอสา, อาวุโส; เนสา อาปตฺติฯ อนาปนฺโนมฺหิ, นมฺหิ อาปนฺโนฯ อนุกฺขิตฺโตมฺหิ, นมฺหิ อุกฺขิตฺโตฯ อธมฺมิเกนมฺหิ กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหนฯ โหนฺตุ เม อายสฺมนฺโต ธมฺมโต วินยโต ปกฺขา’ติฯ