เมนู

204. พิมฺพิสารราชวตฺถุ

[331] เตน โข ปน สมเยน รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ภคนฺทลาพาโธ โหติฯ สาฏกา โลหิเตน มกฺขิยนฺติฯ เทวิโย ทิสฺวา อุปฺปณฺเฑนฺติ – ‘‘อุตุนี ทานิ เทโว, ปุปฺผํ เทวสฺส อุปฺปนฺนํ, น จิรํ [นจิรสฺเสว (สฺยา.)] เทโว วิชายิสฺสตี’’ติฯ เตน ราชา มงฺกุ โหติ ฯ อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อภยํ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘มยฺหํ โข, ภเณ อภย, ตาทิโส อาพาโธ, สาฏกา โลหิเตน มกฺขิยนฺติ, เทวิโย มํ ทิสฺวา อุปฺปณฺเฑนฺติ – ‘อุตุนี ทานิ เทโว, ปุปฺผํ เทวสฺส อุปฺปนฺนํ, น จิรํ เทโว วิชายิสฺสตี’ติฯ อิงฺฆ, ภเณ อภย, ตาทิสํ เวชฺชํ ชานาหิ โย มํ ติกิจฺเฉยฺยา’’ติฯ ‘‘อยํ, เทว, อมฺหากํ ชีวโก เวชฺโช ตรุโณ ภทฺรโกฯ โส เทวํ ติกิจฺฉิสฺสตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภเณ อภย, ชีวกํ เวชฺชํ อาณาเปหิ; โส มํ ติกิจฺฉิสฺสตี’’ติฯ อถ โข อภโย ราชกุมาโร ชีวกํ โกมารภจฺจํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ภเณ ชีวก, ราชานํ ติกิจฺฉาหี’’ติฯ ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ อภยสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา นเขน เภสชฺชํ อาทาย เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘อาพาธํ เต, เทว, ปสฺสามา’’ติ [ปสฺสามีติ (สฺยา.)]ฯ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ภคนฺทลาพาธํ เอเกเนว อาเลเปน อปกฑฺฒิฯ อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อโรโค สมาโน ปญฺจ อิตฺถิสตานิ สพฺพาลงฺการํ ภูสาเปตฺวา โอมุญฺจาเปตฺวา ปุญฺชํ การาเปตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ – ‘‘เอตํ, ภเณ ชีวก, ปญฺจนฺนํ อิตฺถิสตานํ สพฺพาลงฺการํ ตุยฺหํ โหตู’’ติฯ ‘‘อลํ, เทว, อธิการํ เม เทโว สรตู’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภเณ ชีวก, มํ อุปฏฺฐห, อิตฺถาคารญฺจ, พุทฺธปฺปมุขญฺจ ภิกฺขุสงฺฆ’’นฺติฯ ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

พิมฺพิสารราชวตฺถุ นิฏฺฐิตํฯ

205. ราชคหเสฏฺฐิวตฺถุ

[332] เตน โข ปน สมเยน ราชคหกสฺส เสฏฺฐิสฺส สตฺตวสฺสิโก สีสาพาโธ โหติฯ พหู มหนฺตา มหนฺตา ทิสาปาโมกฺขา เวชฺชา อาคนฺตฺวา นาสกฺขิํสุ อโรคํ กาตุํฯ พหุํ หิรญฺญํ อาทาย อคมํสุฯ อปิ จ, เวชฺเชหิ ปจฺจกฺขาโต โหติฯ เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ – ‘‘ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’’ติฯ เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ – ‘‘สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’’ติฯ อถ โข ราชคหกสฺส เนคมสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข เสฏฺฐิ คหปติ พหูปกาโร รญฺโญ เจว เนคมสฺส จฯ อปิ จ, เวชฺเชหิ ปจฺจกฺขาโตฯ เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ – ‘ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติฯ เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ – ‘สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติฯ อยญฺจ รญฺโญ ชีวโก เวชฺโช ตรุโณ ภทฺรโกฯ ยํนูน มยํ ราชานํ ชีวกํ เวชฺชํ ยาเจยฺยาม เสฏฺฐิํ คหปติํ ติกิจฺฉิตุ’’นฺติฯ อถ โข ราชคหโก เนคโม เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘อยํ, เทว, เสฏฺฐิ คหปติ พหูปกาโร เทวสฺส เจว เนคมสฺส จ; อปิ จ, เวชฺเชหิ ปจฺจกฺขาโตฯ เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ – ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตีติฯ เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ – สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตีติฯ สาธุ เทโว ชีวกํ เวชฺชํ อาณาเปตุ เสฏฺฐิํ คหปติํ ติกิจฺฉิตุ’’นฺติ

อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ชีวกํ โกมารภจฺจํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ภเณ ชีวก, เสฏฺฐิํ คหปติํ ติกิจฺฉาหี’’ติฯ ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน เสฏฺฐิ คหปติ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เสฏฺฐิสฺส คหปติสฺส วิการํ สลฺลกฺเขตฺวา เสฏฺฐิํ คหปติํ เอตทโวจ – ‘‘สเจ ตฺวํ, คหปติ, อโรโค ภเวยฺยาสิ [สจาหํ ตํ คหปติ อโรคาเปยฺยํ (สี.), สจาหํ ตํ คหปติ อโรคํ กเรยฺยํ (สฺยา.)] กิํ เม อสฺส เทยฺยธมฺโม’’ติ? ‘‘สพฺพํ สาปเตยฺยญฺจ เต, อาจริย, โหตุ, อหญฺจ เต ทาโส’’ติฯ ‘‘สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, คหปติ, เอเกน ปสฺเสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺโกมหํ, อาจริย, เอเกน ปสฺเสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุ’’นฺติฯ ‘‘สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, คหปติ, ทุติเยน ปสฺเสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺโกมหํ, อาจริย, ทุติเยน ปสฺเสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุ’’นฺติ ฯ ‘‘สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, คหปติ, อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุ’’นฺติ? ‘‘สกฺโกมหํ, อาจริย, อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุ’’นฺติฯ