เมนู

203. เสฏฺฐิภริยาวตฺถุ

[330] เตน โข ปน สมเยน สาเกเต เสฏฺฐิภริยาย สตฺตวสฺสิโก สีสาพาโธ โหติฯ พหู มหนฺตา มหนฺตา ทิสาปาโมกฺขา เวชฺชา อาคนฺตฺวา นาสกฺขิํสุ อโรคํ กาตุํฯ พหุํ หิรญฺญํ อาทาย อคมํสุฯ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ สาเกตํ ปวิสิตฺวา มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘โก, ภเณ, คิลาโน, กํ ติกิจฺฉามี’’ติ? ‘‘เอติสฺสา, อาจริย, เสฏฺฐิภริยาย สตฺตวสฺสิโก สีสาพาโธ; คจฺฉ, อาจริย, เสฏฺฐิภริยํ ติกิจฺฉาหี’’ติฯ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เยน เสฏฺฐิสฺส คหปติสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา โทวาริกํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ภเณ โทวาริก, เสฏฺฐิภริยาย ปาวท – ‘เวชฺโช, อยฺเย, อาคโต, โส ตํ ทฏฺฐุกาโม’’’ติฯ ‘‘เอวํ, อาจริยา’’ติ โข โส โทวาริโก ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน เสฏฺฐิภริยา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เสฏฺฐิภริยํ เอตทโวจ – ‘‘เวชฺโช , อยฺเย, อาคโต; โส ตํ ทฏฺฐุกาโม’’ติฯ ‘‘กีทิโส, ภเณ โทวาริก, เวชฺโช’’ติ? ‘‘ทหรโก, อยฺเย’’ติฯ ‘‘อลํ, ภเณ โทวาริก, กิํ เม ทหรโก เวชฺโช กริสฺสติ? พหู มหนฺตา มหนฺตา ทิสาปาโมกฺขา เวชฺชา อาคนฺตฺวา นาสกฺขิํสุ อโรคํ กาตุํฯ พหุํ หิรญฺญํ อาทาย อคมํสู’’ติฯ อถ โข โส โทวาริโก เยน ชีวโก โกมารภจฺโจ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ – ‘‘เสฏฺฐิภริยา, อาจริย, เอวมาห – ‘อลํ, ภเณ โทวาริก, กิํ เม ทหรโก เวชฺโช กริสฺสติ? พหู มหนฺตา มหนฺตา ทิสาปาโมกฺขา เวชฺชา อาคนฺตฺวา นาสกฺขิํสุ อโรคํ กาตุํฯ พหุํ หิรญฺญํ อาทาย อคมํสู’’’ติฯ ‘‘คจฺฉ, ภเณ โทวาริก, เสฏฺฐิภริยาย ปาวท – ‘เวชฺโช, อยฺเย, เอวมาห – มา กิร, อยฺเย, ปุเร กิญฺจิ อทาสิฯ ยทา อโรคา อโหสิ ตทา ยํ อิจฺเฉยฺยาสิ ตํ ทชฺเชยฺยาสี’’’ติฯ ‘‘เอวํ, อาจริยา’’ติ โข โส โทวาริโก ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน เสฏฺฐิภริยา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เสฏฺฐิภริยํ เอตทโวจ – ‘‘เวชฺโช, อยฺเย, เอวมาห – ‘มา กิร, อยฺเย, ปุเร กิญฺจิ อทาสิฯ ยทา อโรคา อโหสิ ตทา ยํ อิจฺเฉยฺยาสิ ตํ ทชฺเชยฺยาสี’’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภเณ โทวาริก, เวชฺโช อาคจฺฉตู’’ติฯ ‘‘เอวํ, อยฺเย’’ติ โข โส โทวาริโก เสฏฺฐิภริยาย ปฏิสฺสุตฺวา เยน ชีวโก โกมารภจฺโจ เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ – ‘‘เสฏฺฐิภริยา ตํ, อาจริย, ปกฺโกสตี’’ติ

อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เยน เสฏฺฐิภริยา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เสฏฺฐิภริยาย วิการํ สลฺลกฺเขตฺวา เสฏฺฐิภริยํ เอตทโวจ – ‘‘ปสเตน, อยฺเย, สปฺปินา อตฺโถ’’ติ ฯ อถ โข เสฏฺฐิภริยา ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส ปสตํ สปฺปิํ ทาเปสิฯ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ตํ ปสตํ สปฺปิํ นานาเภสชฺเชหิ นิปฺปจิตฺวา เสฏฺฐิภริยํ มญฺจเก อุตฺตานํ นิปาเตตฺวา [นิปชฺชาเปตฺวา (สี. สฺยา.)] นตฺถุโต อทาสิฯ อถ โข ตํ สปฺปิํ นตฺถุโต ทินฺนํ มุขโต อุคฺคญฺฉิฯ อถ โข เสฏฺฐิภริยา ปฏิคฺคเห นิฏฺฐุภิตฺวา ทาสิํ อาณาเปสิ – ‘‘หนฺท, เช, อิมํ สปฺปิํ ปิจุนา คณฺหาหี’’ติฯ อถ โข ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อจฺฉริยํ [อจฺฉริยํ วต โภ (สฺยา.)] ยาว ลูขายํ ฆรณี, ยตฺร หิ นาม อิมํ ฉฑฺฑนียธมฺมํ สปฺปิํ ปิจุนา คาหาเปสฺสติฯ พหุกานิ จ เม มหคฺฆานิ [มหคฺฆานิ มหคฺฆานิ (สี. สฺยา.)] เภสชฺชานิ อุปคตานิฯ กิมฺปิ มายํ กิญฺจิ [กญฺจิ (สฺยา.)] เทยฺยธมฺมํ ทสฺสตี’’ติฯ

อถ โข เสฏฺฐิภริยา ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส วิการํ สลฺลกฺเขตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ – ‘‘กิสฺส ตฺวํ, อาจริย, วิมโนสี’’ติ? อิธ เม เอตทโหสิ – ‘‘อจฺฉริยํ ยาว ลูขายํ ธรณี, ยตฺร หิ นาม อิมํ ฉฑฺฑนียธมฺมํ สปฺปิํ ปิจุนา คาหาเปสฺสติฯ พหุกานิ จ เม มหคฺฆานิ สชฺชานิ อุปคตานิฯ กิมฺปิ มายํ กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ ทสฺสตี’’ติฯ ‘‘มยํ โข, อาจริย, อาคาริกา นาม อุปชานาเมตสฺส สํยมสฺสฯ วรเมตํ สปฺปิ ทาสานํ วา กมฺมกรานํ วา ปาทพฺภญฺชนํ วา ปทีปกรเณ วา อาสิตฺตํฯ มา โข ตฺวํ, อาจริย, วิมโน อโหสิฯ น เต เทยฺยธมฺโม หายิสฺสตี’’ติฯ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เสฏฺฐิภริยาย สตฺตวสฺสิกํ สีสาพาธํ เอเกเนว นตฺถุกมฺเมน อปกฑฺฒิฯ อถ โข เสฏฺฐิภริยา อโรคา สมานา ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส จตฺตาริ สหสฺสานิ ปาทาสิฯ ปุตฺโต – มาตา เม อโรคา ฐิตาติ จตฺตาริ สหสฺสานิ ปาทาสิฯ สุณิสา – สสฺสุ เม อโรคา ฐิตาติ จตฺตาริ สหสฺสานิ ปาทาสิฯ เสฏฺฐิ คหปติ – ภริยา เม อโรคา ฐิตาติ จตฺตาริ สหสฺสานิ ปาทาสิ ทาสญฺจ ทาสิญฺจ อสฺสรถญฺจฯ

อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ตานิ โสฬสสหสฺสานิ อาทาย ทาสญฺจ ทาสิญฺจ อสฺสรถญฺจ เยน ราชคหํ เตน ปกฺกามิฯ อนุปุพฺเพน เยน ราชคหํ เยน อภโย ราชกุมาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อภยํ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘อิทํ เม, เทว, ปฐมกมฺมํ โสฬสสหสฺสานิ ทาโส จ ทาสี จ อสฺสรโถ จฯ ปฏิคฺคณฺหาตุ เม เทโว โปสาวนิก’’นฺติฯ ‘‘อลํ, ภเณ ชีวก; ตุยฺหเมว โหตุฯ อมฺหากญฺเญว อนฺเตปุเร นิเวสนํ มาเปหี’’ติฯ ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ อภยสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อภยสฺส ราชกุมารสฺส อนฺเตปุเร นิเวสนํ มาเปสิฯ

เสฏฺฐิภริยาวตฺถุ นิฏฺฐิตํฯ

204. พิมฺพิสารราชวตฺถุ

[331] เตน โข ปน สมเยน รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ภคนฺทลาพาโธ โหติฯ สาฏกา โลหิเตน มกฺขิยนฺติฯ เทวิโย ทิสฺวา อุปฺปณฺเฑนฺติ – ‘‘อุตุนี ทานิ เทโว, ปุปฺผํ เทวสฺส อุปฺปนฺนํ, น จิรํ [นจิรสฺเสว (สฺยา.)] เทโว วิชายิสฺสตี’’ติฯ เตน ราชา มงฺกุ โหติ ฯ อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อภยํ ราชกุมารํ เอตทโวจ – ‘‘มยฺหํ โข, ภเณ อภย, ตาทิโส อาพาโธ, สาฏกา โลหิเตน มกฺขิยนฺติ, เทวิโย มํ ทิสฺวา อุปฺปณฺเฑนฺติ – ‘อุตุนี ทานิ เทโว, ปุปฺผํ เทวสฺส อุปฺปนฺนํ, น จิรํ เทโว วิชายิสฺสตี’ติฯ อิงฺฆ, ภเณ อภย, ตาทิสํ เวชฺชํ ชานาหิ โย มํ ติกิจฺเฉยฺยา’’ติฯ ‘‘อยํ, เทว, อมฺหากํ ชีวโก เวชฺโช ตรุโณ ภทฺรโกฯ โส เทวํ ติกิจฺฉิสฺสตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภเณ อภย, ชีวกํ เวชฺชํ อาณาเปหิ; โส มํ ติกิจฺฉิสฺสตี’’ติฯ อถ โข อภโย ราชกุมาโร ชีวกํ โกมารภจฺจํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ภเณ ชีวก, ราชานํ ติกิจฺฉาหี’’ติฯ ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ อภยสฺส ราชกุมารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา นเขน เภสชฺชํ อาทาย เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ – ‘‘อาพาธํ เต, เทว, ปสฺสามา’’ติ [ปสฺสามีติ (สฺยา.)]ฯ อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ภคนฺทลาพาธํ เอเกเนว อาเลเปน อปกฑฺฒิฯ อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร อโรโค สมาโน ปญฺจ อิตฺถิสตานิ สพฺพาลงฺการํ ภูสาเปตฺวา โอมุญฺจาเปตฺวา ปุญฺชํ การาเปตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ – ‘‘เอตํ, ภเณ ชีวก, ปญฺจนฺนํ อิตฺถิสตานํ สพฺพาลงฺการํ ตุยฺหํ โหตู’’ติฯ ‘‘อลํ, เทว, อธิการํ เม เทโว สรตู’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภเณ ชีวก, มํ อุปฏฺฐห, อิตฺถาคารญฺจ, พุทฺธปฺปมุขญฺจ ภิกฺขุสงฺฆ’’นฺติฯ ‘‘เอวํ, เทวา’’ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

พิมฺพิสารราชวตฺถุ นิฏฺฐิตํฯ