เมนู

จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ, ยถาภูตํ อทสฺสนา;

สํสิตํ ทีฆมทฺธานํ, ตาสุ ตาสฺเวว ชาติสุฯ

ตานิ เอตานิ ทิฏฺฐานิ, ภวเนตฺติ สมูหตา;

อุจฺฉินฺนํ มูลํ ทุกฺขสฺส, นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติฯ

โกฏิคาเม สจฺจกถา นิฏฺฐิตาฯ

176. อมฺพปาลีวตฺถุ

[288] [ที. นิ. 2.161 อาทโย] อสฺโสสิ โข อมฺพปาลี คณิกา – ภควา กิร โกฏิคามํ อนุปฺปตฺโตติฯ อถ โข อมฺพปาลี คณิกา ภทฺรานิ ภทฺรานิ ยานานิ โยชาเปตฺวา ภทฺรํ ภทฺรํ ยานํ อภิรุหิตฺวา ภทฺเรหิ ภทฺเรหิ ยาเนหิ เวสาลิยา นิยฺยาสิ ภควนฺตํ ทสฺสนายฯ ยาวติกา ยานสฺส ภูมิ, ยาเนน คนฺตฺวา, ยานา ปจฺโจโรหิตฺวา, ปตฺติกาว เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อมฺพปาลิํ คณิกํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ อถ โข อมฺพปาลี คณิกา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ อถ โข อมฺพปาลี คณิกา ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ

อมฺพปาลีวตฺถุ นิฏฺฐิตํฯ

177. ลิจฺฉวีวตฺถุ

[289] [ที. นิ. 2.161 อาทโย] อสฺโสสุํ โข เวสาลิกา ลิจฺฉวี – ภควา กิร โกฏิคามํ อนุปฺปตฺโตติฯ อถ โข เวสาลิกา ลิจฺฉวี ภทฺรานิ ภทฺรานิ ยานานิ โยชาเปตฺวา ภทฺรํ ภทฺรํ ยานํ อภิรุหิตฺวา ภทฺเรหิ ภทฺเรหิ ยาเนหิ เวสาลิยา นิยฺยาสุํ ภควนฺตํ ทสฺสนายฯ อปฺเปกจฺเจ ลิจฺฉวี นีลา โหนฺติ นีลวณฺณา นีลวตฺถา นีลาลงฺการา, อปฺเปกจฺเจ ลิจฺฉวี ปีตา โหนฺติ ปีตวณฺณา ปีตวตฺถา ปีตาลงฺการา, อปฺเปกจฺเจ ลิจฺฉวี โลหิตา โหนฺติ โลหิตวณฺณา โลหิตวตฺถา โลหิตาลงฺการา, อปฺเปกจฺเจ ลิจฺฉวี โอทาตา โหนฺติ โอทาตวณฺณา โอทาตวตฺถา โอทาตาลงฺการาฯ อถ โข อมฺพปาลี คณิกา ทหรานํ ทหรานํ ลิจฺฉวีนํ อีสาย อีสํ ยุเคน ยุคํ จกฺเกน จกฺกํ อกฺเขน อกฺขํ ปฏิวฏฺเฏสิ [ปฏิวตฺเตสิ (ก.)]ฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี อมฺพปาลิํ คณิกํ เอตทโวจุํ – ‘‘กิสฺส, เช อมฺพปาลิ, ทหรานํ ทหรานํ [อมฺหากํ ทหรานํ ทหรานํ (สี. สฺยา.)] ลิจฺฉวีนํ อีสาย อีสํ ยุเคน ยุคํ จกฺเกน จกฺกํ อกฺเขน อกฺขํ ปฏิวฏฺเฏสี’’ติ? ‘‘ตถา หิ ปน มยา, อยฺยปุตฺตา, สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสงฺโฆ นิมนฺติโต’’ติฯ ‘‘เทหิ, เช อมฺพปาลิ, อมฺหากํ เอตํ ภตฺตํ สตสหสฺเสนา’’ติฯ ‘‘สเจปิ เม, อยฺยปุตฺตา, เวสาลิํ สาหารํ ทชฺเชยฺยาถ, เนว ทชฺชาหํ ตํ ภตฺต’’นฺติฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี องฺคุลิํ โผเฏสุํ – ‘‘ชิตมฺหา วต, โภ, อมฺพกาย, ปราชิตมฺห วต, โภ, อมฺพกายา’’ติฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุฯ อทฺทสา โข ภควา เต ลิจฺฉวี ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต, ทิสฺวาน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เยหิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูหิ เทวา ตาวติํสา อทิฏฺฐปุพฺพา, โอโลเกถ, ภิกฺขเว, ลิจฺฉวีปริสํ; อปโลเกถ, ภิกฺขเว, ลิจฺฉวีปริสํ; อุปสํหรถ, ภิกฺขเว, ลิจฺฉวีปริสํ ตาวติํสปริส’’นฺติฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี ยาวติกา ยานสฺส ภูมิ, ยาเนน คนฺตฺวา ยานา ปจฺโจโรหิตฺวา ปตฺติกาว เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺเน โข เต ลิจฺฉวี ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี, ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อธิวาเสตุ โน, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆนา’’ติฯ ‘‘อธิวุฏฺโฐมฺหิ, ลิจฺฉวี, สฺวาตนาย อมฺพปาลิยา คณิกาย ภตฺต’’นฺติฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี องฺคุลิํ โผเฏสุํ – ‘‘ชิตมฺห วต, โภ, อมฺพกาย, ปราชิตมฺห วต , โภ, อมฺพกายา’’ติฯ อถ โข เต ลิจฺฉวี ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกมิํสุฯ

อถ โข ภควา โกฏิคาเม ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา [มหาปรินิพฺพานสุตฺเต อนุสนฺธิ อญฺญถา อาคโต] เยน นาติกา [นาทิกา (สี. สฺยา.)] เตนุปสงฺกมิฯ ตตฺร สุทํ ภควา นาติเก วิหรติ คิญฺชกาวสเถฯ อถ โข อมฺพปาลี คณิกา ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน สเก อาราเม ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ – ‘‘กาโล, ภนฺเต, นิฏฺฐิตํ ภตฺต’’นฺติฯ