170. ยาคุมธุโคฬกานุชานนา

[282] อถ โข ภควา พาราณสิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน อนฺธกวินฺทํ เตน จาริกํ ปกฺกามิ, มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ, อฑฺฒเตลเสหิ ภิกฺขุสเตหิฯ เตน โข ปน สมเยน ชานปทา มนุสฺสา พหุํ โลณมฺปิ, เตลมฺปิ, ตณฺฑุลมฺปิ, ขาทนียมฺปิ สกเฏสุ อาโรเปตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธา โหนฺติ – ยทา ปฏิปาฏิํ ลภิสฺสาม ตทา ภตฺตํ กริสฺสามาติ, ปญฺจมตฺตานิ จ วิฆาสาทสตานิฯ อถ โข ภควา อนุปุพฺเพน จาริกํ จรมาโน เยน อนฺธกวินฺทํ ตทวสริฯ อถ โข อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปฏิปาฏิํ อลภนฺตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อตีตานิ [อธิกานิ (สี. สฺยา.)] โข เม ทฺเว มาสานิ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ อนุพนฺธนฺตสฺส ‘ยทา ปฏิปาฏิํ ลภิสฺสามิ ตทา ภตฺตํ กริสฺสามี’ติ, น จ เม ปฏิปาฏิ ลพฺภติ, อหญฺจมฺหิ เอกตฺตโก [เอกโต (สี. สฺยา.)], พหุ จ เม ฆราวาสตฺโถ หายติฯ ยํนูนาหํ ภตฺตคฺคํ โอโลเกยฺยํ; ยํ ภตฺตคฺเค นาสฺส, ตํ ปฏิยาเทยฺย’’นฺติฯ อถ โข โส พฺราหฺมโณ ภตฺตคฺคํ โอโลเกนฺโต ทฺเว นาทฺทส – ยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจ ฯ อถ โข โส พฺราหฺมโณ เยนายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ เม, โภ อานนฺท, ปฏิปาฏิํ อลภนฺตสฺส เอตทโหสิ ‘อตีตานิ โข เม ทฺเว มาสานิ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ อนุพนฺธนฺตสฺส, ยทา ปฏิปาฏิํ ลภิสฺสามิ ตทา ภตฺตํ กริสฺสามีติฯ น จ เม ปฏิปาฏิ ลพฺภติ , อหญฺจมฺหิ เอกตฺตโก, พหุ จ เม ฆราวาสตฺโถ หายติฯ ยํนูนาหํ ภตฺตคฺคํ โอโลเกยฺยํ; ยํ ภตฺตคฺเค นาสฺส, ตํ ปฏิยาเทยฺย’นฺติฯ โส โข อหํ, โภ อานนฺท, ภตฺตคฺคํ โอโลเกนฺโต ทฺเว นาทฺทสํ – ยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจฯ สจาหํ, โภ อานนฺท, ปฏิยาเทยฺยํ ยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจ, ปฏิคฺคณฺเหยฺย เม ภวํ โคตโม’’ติ? ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, ภควนฺตํ ปฏิปุจฺฉิสฺสามี’’ติฯ อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิฯ เตน หานนฺท, ปฏิยาเทตูติฯ เตน หิ, พฺราหฺมณ, ปฏิยาเทหีติฯ อถ โข โส พฺราหฺมโณ ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปหูตํ ยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต อุปนาเมสิ – ปฏิคฺคณฺหาตุ เม ภวํ โคตโม ยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจาติฯ เตน หิ, พฺราหฺมณ, ภิกฺขูนํ เทหีติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติฯ ปฏิคฺคณฺหถ, ภิกฺขเว, ปริภุญฺชถาติฯ อถ โข โส พฺราหฺมโณ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปหูตาย ยาคุยา จ มธุโคฬเกน จ สหตฺถา สนฺตปฺเปตฺวา สมฺปวาเรตฺวา ภควนฺตํ โธตหตฺถํ โอนีตปตฺตปาณิํ เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ตํ พฺราหฺมณํ ภควา เอตทโวจ –

‘‘ทสยิเม, พฺราหฺมณ, อานิสํสา ยาคุยาฯ กตเม ทส? ยาคุํ เทนฺโต อายุํ เทติ, วณฺณํ เทติ, สุขํ เทติ, พลํ เทติ, ปฏิภานํ เทติ, ยาคุ ปีตา ขุทฺทํ [ขุทํ (สี. สฺยา.)] ปฏิหนติ, ปิปาสํ วิเนติ, วาตํ อนุโลเมติ, วตฺถิํ โสเธติ, อามาวเสสํ ปาเจติ – อิเม โข, พฺราหฺมณ, ทสานิสํสา ยาคุยา’’ติ [ปจฺฉิมา ปญฺจ อานิสํสา อ. นิ. 5.207]ฯ

[อ. นิ. 4.58-59 โถกํ วิสทิสํ] โย สญฺญตานํ ปรทตฺตโภชินํ;

กาเลน สกฺกจฺจ ททาติ ยาคุํ;

ทสสฺส ฐานานิ อนุปฺปเวจฺฉติ;

อายุญฺจ วณฺณญฺจ สุขํ พลญฺจฯ