ภิกฺขู อุโปสถํ อาคจฺฉนฺตา อุทฺทิสฺสมาเนปิ ปาติโมกฺเข อาคจฺฉนฺติ, อุทฺทิฏฺฐมตฺเตปิ อาคจฺฉนฺติ, อนฺตราปิ ปริวสนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ น, ภิกฺขเว, อติมหตี สีมา สมฺมนฺนิตพฺพา, จตุโยชนิกา วา ปญฺจโยชนิกา วา ฉโยชนิกา วาฯ โย สมฺมนฺเนยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติโยชนปรมํ สีมํ สมฺมนฺนิตุนฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู นทีปารสีมํ [นทีปารํ สีมํ (สี. สฺยา.)] สมฺมนฺนนฺติฯ อุโปสถํ อาคจฺฉนฺตา ภิกฺขูปิ วุยฺหนฺติ, ปตฺตาปิ วุยฺหนฺติ , จีวรานิปิ วุยฺหนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ น, ภิกฺขเว, นทีปารสีมา สมฺมนฺนิตพฺพาฯ โย สมฺมนฺเนยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยตฺถสฺส ธุวนาวา วา ธุวเสตุ วา, เอวรูปํ นทีปารสีมํ สมฺมนฺนิตุนฺติฯ

72. อุโปสถาคารกถา

[141] เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อนุปริเวณิยํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสนฺติ อสงฺเกเตนฯ อาคนฺตุกา ภิกฺขู น ชานนฺติ – ‘‘กตฺถ วา อชฺชุโปสโถ กรียิสฺสตี’’ติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ น, ภิกฺขเว, อนุปริเวณิยํ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตพฺพํ อสงฺเกเตนฯ โย อุทฺทิเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุโปสถาคารํ สมฺมนฺนิตฺวา อุโปสถํ กาตุํ, ยํ สงฺโฆ อากงฺขติ วิหารํ วา อฑฺฒโยคํ วา ปาสาทํ วา หมฺมิยํ วา คุหํ วาฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพํฯ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ วิหารํ อุโปสถาคารํ สมฺมนฺเนยฺยฯ เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ วิหารํ อุโปสถาคารํ สมฺมนฺนติฯ ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส วิหารสฺส อุโปสถาคารสฺส สมฺมุติ, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ สมฺมโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม วิหาโร อุโปสถาคารํฯ ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺมิํ อาวาเส ทฺเว อุโปสถาคารานิ สมฺมตานิ โหนฺติฯ ภิกฺขู อุภยตฺถ สนฺนิปตนฺติ – ‘‘อิธ อุโปสโถ กรียิสฺสติ, อิธ อุโปสโถ กรียิสฺสตี’’ติฯ

ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ ฯ น, ภิกฺขเว, เอกสฺมิํ อาวาเส ทฺเว อุโปสถาคารานิ สมฺมนฺนิตพฺพานิฯ โย สมฺมนฺเนยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอกํ สมูหนิตฺวา [สมุหนิตฺวา (ก.)] เอกตฺถ อุโปสถํ กาตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมูหนฺตพฺพํฯ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุโปสถาคารํ สมูหเนยฺย [สมุหเนยฺย (ก.)]ฯ เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ สงฺโฆ อิตฺถนฺนามํ อุโปสถาคารํ สมูหนติฯ ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส อุโปสถาคารสฺส สมุคฺฆาโต, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺยฯ สมูหตํ สงฺเฆน อิตฺถนฺนามํ อุโปสถาคารํฯ ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติฯ

73. อุโปสถปฺปมุขานุชานนา

[142] เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺมิํ อาวาเส อติขุทฺทกํ อุโปสถาคารํ สมฺมตํ โหติ, ตทหุโปสเถ มหาภิกฺขุสงฺโฆ สนฺนิปติโต โหติฯ ภิกฺขู อสมฺมตาย ภูมิยา นิสินฺนา ปาติโมกฺขํ อสฺโสสุํฯ อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ ‘‘ภควตา ปญฺญตฺตํ ‘อุโปสถาคารํ สมฺมนฺนิตฺวา อุโปสโถ กาตพฺโพ’ติ, มยญฺจมฺหา อสมฺมตาย ภูมิยา นิสินฺโน ปาติโมกฺขํ อสฺสุมฺหา, กโต นุ โข อมฺหากํ อุโปสโถ, อกโต นุ โข’’ติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ สมฺมตาย วา, ภิกฺขเว, ภูมิยา นิสินฺนา อสมฺมตาย วา ยโต ปาติโมกฺขํ สุณาติ, กโตวสฺส อุโปสโถฯ เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ยาว มหนฺตํ อุโปสถปฺปมุขํ [อุโปสถมุขํ (สฺยา.)] อากงฺขติ, ตาว มหนฺตํ อุโปสถปฺปมุขํ สมฺมนฺนตุฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมฺมนฺนิตพฺพํฯ ปฐมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพาฯ นิมิตฺเต กิตฺเตตฺวา พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ ยาวตา สมนฺตา นิมิตฺตา กิตฺติตาฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ เอเตหิ นิมิตฺเตหิ อุโปสถปฺปมุขํ สมฺมนฺเนยฺยฯ เอสา ญตฺติฯ

‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ ยาวตา สมนฺตา นิมิตฺตา กิตฺติตาฯ สงฺโฆ เอเตหิ นิมิตฺเตหิ อุโปสถปฺปมุขํ สมฺมนฺนติฯ