ปพฺพาเชตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘ปฏิกริสฺสสิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติ? สจาหํ ปฏิกริสฺสามีติ, อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ สจาหํ น ปฏิกริสฺสามีติ, น อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ อุปสมฺปาเทตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘ปฏิกริสฺสสิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติ? สจาหํ ปฏิกริสฺสามีติ, โอสาเรตพฺโพฯ สจาหํ น ปฏิกริสฺสามีติ, น โอสาเรตพฺโพฯ โอสาเรตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘ปฏิกโรหิ ตํ อาปตฺติ’’นฺติฯ สเจ ปฏิกโรติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ โน เจ ปฏิกโรติ ลพฺภมานาย สามคฺคิยา ปุน อุกฺขิปิตพฺโพฯ อลพฺภมานาย สามคฺคิยา อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเสฯ

อิธ ปน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อุกฺขิตฺตโก วิพฺภมติฯ โส ปุน ปจฺจาคนฺตฺวา ภิกฺขู อุปสมฺปทํ ยาจติฯ โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘‘ปฏินิสฺสชฺชิสฺสสิ ตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติ? สจาหํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามีติ, ปพฺพาเชตพฺโพฯ สจาหํ น ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามีติ, น ปพฺพาเชตพฺโพฯ ปพฺพาเชตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘ปฏินิสฺสชฺชิสฺสสิ ตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติ? สจาหํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามีติ, อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ สจาหํ น ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามีติ, น อุปสมฺปาเทตพฺโพฯ อุปสมฺปาเทตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘ปฏินิสฺสชฺชิสฺสสิ ตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติ? สจาหํ ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามีติ, โอสาเรตพฺโพฯ สจาหํ น ปฏินิสฺสชฺชิสฺสามีติ, น โอสาเรตพฺโพฯ โอสาเรตฺวา วตฺตพฺโพ – ‘‘ปฏินิสฺสชฺเชหิ ตํ ปาปิกํ ทิฏฺฐิ’’นฺติฯ สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ, อิจฺเจตํ กุสลํฯ โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ, ลพฺภมานาย สามคฺคิยา ปุน อุกฺขิปิตพฺโพฯ อลพฺภมานาย สามคฺคิยา อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเสติฯ

มหาขนฺธโก ปฐโมฯ

67. ตสฺสุทฺทานํ

[131]

วินยมฺหิ มหตฺเถสุ, เปสลานํ สุขาวเห;

นิคฺคหานญฺจ ปาปิจฺเฉ, ลชฺชีนํ ปคฺคเหสุ จฯ

สาสนาธารเณ เจว, สพฺพญฺญุชินโคจเร;

อนญฺญวิสเย เขเม, สุปญฺญตฺเต อสํสเยฯ

ขนฺธเก วินเย เจว, ปริวาเร จ มาติเก;

ยถาตฺถการี กุสโล, ปฏิปชฺชติ โยนิโสฯ

โย ควํ น วิชานาติ, น โส รกฺขติ โคคณํ;

เอวํ สีลํ อชานนฺโต, กิํ โส รกฺเขยฺย สํวรํฯ

ปมุฏฺฐมฺหิ จ สุตฺตนฺเต, อภิธมฺเม จ ตาวเท;

วินเย อวินฏฺฐมฺหิ, ปุน ติฏฺฐติ สาสนํฯ

ตสฺมา สงฺคาหณาเหตุํ [สงฺคาหนาเหตุํ (ก.)], อุทฺทานํ อนุปุพฺพโส;

ปวกฺขามิ ยถาญายํ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

วตฺถุ นิทานํ อาปตฺติ, นยา เปยฺยาลเมว จ;

ทุกฺกรํ ตํ อเสเสตุํ, นยโต ตํ วิชานถาติฯ

โพธิ ราชายตนญฺจ, อชปาโล สหมฺปติ;

พฺรหฺมา อาฬาโร อุทโก, ภิกฺขุ จ อุปโก อิสิฯ

โกณฺฑญฺโญ วปฺโป ภทฺทิโย, มหานาโม จ อสฺสชิ;

ยโส จตฺตาโร ปญฺญาส, สพฺเพ เปเสสิ โส ทิสาฯ

วตฺถุ มาเรหิ ติํสา จ, อุรุเวลํ ตโย ชฏี;

อคฺยาคารํ มหาราชา, สกฺโก พฺรหฺมา จ เกวลาฯ

ปํสุกูลํ โปกฺขรณี, สิลา จ กกุโธ สิลา;

ชมฺพุ อมฺโพ จ อามโล, ปาริปุปฺผญฺจ อาหริฯ

ผาลิยนฺตุ อุชฺชลนฺตุ, วิชฺฌายนฺตุ จ กสฺสป;

นิมุชฺชนฺติ มุขี เมโฆ, คยา ลฏฺฐิ จ มาคโธฯ

อุปติสฺโส โกลิโต จ, อภิญฺญาตา จ ปพฺพชุํ;

ทุนฺนิวตฺถา ปณามนา, กิโส ลูโข จ พฺราหฺมโณฯ

อนาจารํ อาจรติ, อุทรํ มาณโว คโณ;

วสฺสํ พาเลหิ ปกฺกนฺโต, ทส วสฺสานิ นิสฺสโยฯ

น วตฺตนฺติ ปณาเมตุํ, พาลา ปสฺสทฺธิ ปญฺจ ฉ;

โย โส อญฺโญ จ นคฺโค จ, อจฺฉินฺนชฏิลสากิโยฯ

มคเธสุ ปญฺจาพาธา, เอโก ราชา [ภโฏ โจโร (สฺยา.)] จ องฺคุลิ;

มาคโธ จ อนุญฺญาสิ, การา ลิขิ กสาหโตฯ

ลกฺขณา อิณา ทาโส จ, ภณฺฑุโก อุปาลิ อหิ;

สทฺธํ กุลํ กณฺฏโก จ, อาหุนฺทริกเมว จฯ

วตฺถุมฺหิ ทารโก สิกฺขา, วิหรนฺติ จ กิํ นุ โข;

สพฺพํ มุขํ อุปชฺฌาเย, อปลาฬน กณฺฏโกฯ

ปณฺฑโก เถยฺยปกฺกนฺโต, อหิ จ มาตรี ปิตา;

อรหนฺตภิกฺขุนีเภทา, รุหิเรน จ พฺยญฺชนํฯ

อนุปชฺฌายสงฺเฆน, คณปณฺฑกปตฺตโก;

อจีวรํ ตทุภยํ, ยาจิเตนปิ เย ตโยฯ

หตฺถา ปาทา หตฺถปาทา, กณฺณา นาสา ตทูภยํ;

องฺคุลิอฬกณฺฑรํ, ผณํ ขุชฺชญฺจ วามนํฯ

คลคณฺฑี ลกฺขณา เจว, กสา ลิขิตสีปที;

ปาปปริสทูสี จ, กาณํ กุณิ ตเถว จฯ

ขญฺชํ ปกฺขหตญฺเจว, สจฺฉินฺนอิริยาปถํ;

ชรานฺธมูคพธิรํ, อนฺธมูคญฺจ ยํ ตหิํฯ

อนฺธพธิรํ ยํ วุตฺตํ, มูคพธิรเมว จ;

อนฺธมูคพธิรญฺจ, อลชฺชีนญฺจ นิสฺสยํฯ

วตฺถพฺพญฺจ ตถาทฺธานํ, ยาจมาเนน ลกฺขณา [เปกฺขนา (สพฺพตฺถ)];

อาคจฺฉตุ วิวทนฺติ, เอกุปชฺฌาเยน กสฺสโปฯ

ทิสฺสนฺติ อุปสมฺปนฺนา, อาพาเธหิ จ ปีฬิตา;

อนนุสิฏฺฐา วิตฺเถนฺติ, ตตฺเถว อนุสาสนาฯ

สงฺเฆปิ จ อโถ พาลา, อสมฺมตา จ เอกโต;

อุลฺลุมฺปตุปสมฺปทา, นิสฺสโย เอกโก ตโยติฯ

อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถูนิ เอกสตญฺจ ทฺวาสตฺตติฯ

มหาขนฺธโก นิฏฺฐิโตฯ

2. อุโปสถกฺขนฺธโก

68. สนฺนิปาตานุชานนา

[132] เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตฯ เตน โข ปน สมเยน อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตฺวา ธมฺมํ ภาสนฺติฯ เต มนุสฺสา อุปสงฺกมนฺติ ธมฺมสฺสวนายฯ เต ลภนฺติ อญฺญติตฺถิเยสุ ปริพฺพาชเกสุ เปมํ, ลภนฺติ ปสาทํ, ลภนฺติ อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา ปกฺขํฯ อถ โข รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘เอตรหิ โข อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตฺวา ธมฺมํ ภาสนฺติฯ เต มนุสฺสา อุปสงฺกมนฺติ ธมฺมสฺสวนายฯ เต ลภนฺติ อญฺญติตฺถิเยสุ ปริพฺพาชเกสุ เปมํ, ลภนฺติ ปสาทํ, ลภนฺติ อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา ปกฺขํฯ ยํนูน อยฺยาปิ จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปเตยฺยุ’’นฺติฯ อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘เอตรหิ โข อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตฺวา ธมฺมํ ภาสนฺติฯ เต มนุสฺสา อุปสงฺกมนฺติ ธมฺมสฺสวนายฯ เต ลภนฺติ อญฺญติตฺถิเยสุ ปริพฺพาชเกสุ เปมํ, ลภนฺติ ปสาทํ, ลภนฺติ อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา ปกฺขํฯ ยํนูน อยฺยาปิ จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปเตยฺยุ’นฺติฯ สาธุ, ภนฺเต, อยฺยาปิ จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปเตยฺยุ’’นฺติฯ อถ โข ภควา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺเสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิฯ อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตุ’’นฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู – ภควตา อนุญฺญาตา จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตุนฺติ – จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตฺวา ตุณฺหี นิสีทนฺติฯ เต มนุสฺสา อุปสงฺกมนฺติ ธมฺมสฺสวนายฯ เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ – ‘‘กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตฺวา ตุณฺหี นิสีทิสฺสนฺติ, เสยฺยถาปิ มูคสูกราฯ นนุ นาม สนฺนิปติเตหิ ธมฺโม ภาสิตพฺโพ’’ติฯ อสฺโสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํฯ อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ…เป.… อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จาตุทฺทเส ปนฺนรเส อฏฺฐมิยา จ ปกฺขสฺส สนฺนิปติตฺวา ธมฺมํ ภาสิตุ’’นฺติฯ

69. ปาติโมกฺขุทฺเทสานุชานนา

[133] อถ โข ภควโต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ – ‘‘ยํนูนาหํ ยานิ มยา ภิกฺขูนํ ปญฺญตฺตานิ สิกฺขาปทานิ, ตานิ เนสํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ อนุชาเนยฺยํฯ โส เนสํ ภวิสฺสติ อุโปสถกมฺม’’นฺติฯ อถ โข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – อิธ มยฺหํ, ภิกฺขเว, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘ยํนูนาหํ ยานิ มยา ภิกฺขูนํ ปญฺญตฺตานิ สิกฺขาปทานิ, ตานิ เนสํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ อนุชาเนยฺยํฯ โส เนสํ ภวิสฺสติ อุโปสถกมฺม’นฺติฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุํฯ เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อุทฺทิสิตพฺพํฯ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สงฺโฆ ญาเปตพฺโพ –

[134] ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สงฺโฆฯ ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยฯ กิํ สงฺฆสฺส ปุพฺพกิจฺจํ? ปาริสุทฺธิํ อายสฺมนฺโต อาโรเจถ ฯ ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามิฯ ตํ สพฺเพว สนฺตา สาธุกํ สุโณม มนสิ กโรมฯ