‘‘อิเมสํ ปน, จุนฺท, ทสนฺนํ กุสลานํ กมฺมปถานํ สมนฺนาคมนเหตุ เทวา ปญฺญายนฺติ, มนุสฺสา ปญฺญายนฺติ, ยา วา ปนญฺญาปิ กาจิ สุคติโย’’ติ [สุคติ โหตีติ (สฺยา.), สุคติ โหติ (ก.)]ฯ

เอวํ วุตฺเต จุนฺโท กมฺมารปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อภิกฺกนฺตํ, ภนฺเต…เป.… อุปาสกํ มํ, ภนฺเต, ภควา ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ทสมํฯ

11. ชาณุสฺโสณิสุตฺตํ

[177] อถ โข ชาณุสฺโสณิ พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชาณุสฺโสณิ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘มยมสฺสุ, โภ โคตม, พฺราหฺมณา นามฯ ทานานิ เทม, สทฺธานิ กโรม – ‘อิทํ ทานํ เปตานํ ญาติสาโลหิตานํ อุปกปฺปตุ, อิทํ ทานํ เปตา ญาติสาโลหิตา ปริภุญฺชนฺตู’ติฯ กจฺจิ ตํ, โภ โคตม, ทานํ เปตานํ ญาติสาโลหิตานํ อุปกปฺปติ; กจฺจิ เต เปตา ญาติสาโลหิตา ตํ ทานํ ปริภุญฺชนฺตี’’ติ? ‘‘ฐาเน โข, พฺราหฺมณ, อุปกปฺปติ, โน อฏฺฐาเน’’ติฯ

‘‘กตมํ ปน, โภ [กตมญฺจ ปน โภ (สี. ปี.) กตมํ (สฺยา.)] โคตม, ฐานํ, กตมํ อฏฺฐาน’’นฺติ? ‘‘อิธ, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ, อทินฺนาทายี โหติ, กาเมสุมิจฺฉาจารี โหติ, มุสาวาที โหติ, ปิสุณวาโจ โหติ, ผรุสวาโจ โหติ, สมฺผปฺปลาปี โหติ, อภิชฺฌาลุ โหติ, พฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา นิรยํ อุปปชฺชติฯ โย เนรยิกานํ สตฺตานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติฯ อิทมฺปิ [อิทํ (สฺยา.)] โข, พฺราหฺมณ, อฏฺฐานํ ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ น อุปกปฺปติฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี…เป.… มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ติรจฺฉานโยนิํ อุปปชฺชติฯ

โย ติรจฺฉานโยนิกานํ สตฺตานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติฯ อิทมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, อฏฺฐานํ ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ น อุปกปฺปติฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ, อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ, กาเมสุมิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ, มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ, ปิสุณาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ, ผรุสาย วาจาย ปฏิวิรโต โหติ, สมฺผปฺปลาปา ปฏิวิรโต โหติ, อนภิชฺฌาลุ โหติ, อพฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ, สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนุสฺสานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ โย มนุสฺสานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติฯ อิทมฺปิ โข, พฺราหฺมณ, อฏฺฐานํ ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ น อุปกปฺปติฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ โย เทวานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติฯ อิทมฺปิ, พฺราหฺมณ, อฏฺฐานํ ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ อุปกปฺปติฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ…เป.… มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เปตฺติวิสยํ อุปปชฺชติฯ โย เปตฺติเวสยิกานํ สตฺตานํ อาหาโร, เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติ, ยํ วา ปนสฺส อิโต อนุปฺปเวจฺฉนฺติ มิตฺตามจฺจา วา ญาติสาโลหิตา วา [มิตฺตา วา อมจฺจา วา ญาตี วา สาโลหิตา วา (สี. ปี.)], เตน โส ตตฺถ ยาเปติ, เตน โส ตตฺถ ติฏฺฐติฯ อิทํ โข, พฺราหฺมณ, ฐานํ ยตฺถ ฐิตสฺส ตํ ทานํ อุปกปฺปตี’’ติฯ

‘‘สเจ ปน, โภ โคตม, โส เปโต ญาติสาโลหิโต ตํ ฐานํ อนุปปนฺโน โหติ, โก ตํ ทานํ ปริภุญฺชตี’’ติ? ‘‘อญฺเญปิสฺส, พฺราหฺมณ, เปตา ญาติสาโลหิตา ตํ ฐานํ อุปปนฺนา โหนฺติ, เต ตํ ทานํ ปริภุญฺชนฺตี’’ติฯ

‘‘สเจ ปน, โภ โคตม, โส เจว เปโต ญาติสาโลหิโต ตํ ฐานํ อนุปปนฺโน โหติ อญฺเญปิสฺส ญาติสาโลหิตา เปตา ตํ ฐานํ อนุปปนฺนา โหนฺติ, โก ตํ ทานํ ปริภุญฺชตี’’ติ? ‘‘อฏฺฐานํ โข เอตํ, พฺราหฺมณ, อนวกาโส ยํ ตํ ฐานํ วิวิตฺตํ อสฺส อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา ยทิทํ เปเตหิ ญาติสาโลหิเตหิฯ อปิ จ, พฺราหฺมณ, ทายโกปิ อนิปฺผโล’’ติฯ

‘‘อฏฺฐาเนปิ ภวํ โคตโม ปริกปฺปํ วทตี’’ติ? ‘‘อฏฺฐาเนปิ โข อหํ, พฺราหฺมณ, ปริกปฺปํ วทามิฯ อิธ, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ, อทินฺนาทายี โหติ, กาเมสุมิจฺฉาจารี โหติ, มุสาวาที โหติ, ปิสุณวาโจ โหติ, ผรุสวาโจ โหติ, สมฺผปฺปลาปี โหติ, อภิชฺฌาลุ โหติ, พฺยาปนฺนจิตฺโต โหติ, มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติ; โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หตฺถีนํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ โส ตตฺถ ลาภี โหติ อนฺนสฺส ปานสฺส มาลานานาลงฺการสฺส [มาลาคนฺธวิเลปนสฺส นานาลงฺการสฺส (ก.)]ฯ

‘‘ยํ โข, พฺราหฺมณ, อิธ ปาณาติปาตี อทินฺนาทายี กาเมสุมิจฺฉาจารี มุสาวาที ปิสุณวาโจ ผรุสวาโจ สมฺผปฺปลาปี อภิชฺฌาลุ พฺยาปนฺนจิตฺโต มิจฺฉาทิฏฺฐิโก, เตน โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา หตฺถีนํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ ยญฺจ โข โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ, เตน โส ตตฺถ ลาภี โหติ อนฺนสฺส ปานสฺส มาลานานาลงฺการสฺสฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตี โหติ…เป.… มิจฺฉาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อสฺสานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ…เป.… คุนฺนํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ…เป.… กุกฺกุรานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติ [‘‘กุกฺกุรานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’’ติ อยํ วาโร เกสุจิ สีหฬโปตฺถเกสุ น ทิสฺสตีติ อิงฺคลิสโปตฺถเก อโธลิปิฯ ตํ ทสวารคณนาย สเมติ]ฯ โส ตตฺถ ลาภี โหติ อนฺนสฺส ปานสฺส มาลานานาลงฺการสฺสฯ

‘‘ยํ โข, พฺราหฺมณ, อิธ ปาณาติปาตี…เป. … มิจฺฉาทิฏฺฐิโก, เตน โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา กุกฺกุรานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ ยญฺจ โข โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ, เตน โส ตตฺถ ลาภี โหติ อนฺนสฺส ปานสฺส มาลานานาลงฺการสฺสฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ, เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนุสฺสานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ โส ตตฺถ ลาภี โหติ มานุสกานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํฯ

‘‘ยํ โข, พฺราหฺมณ, อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิโก, เตน โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา มนุสฺสานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ ยญฺจ โข โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ, เตน โส ตตฺถ ลาภี โหติ มานุสกานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํฯ

‘‘อิธ ปน, พฺราหฺมณ , เอกจฺโจ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติฯ โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํฯ โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ โส ตตฺถ ลาภี โหติ ทิพฺพานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํฯ

‘‘ยํ โข, พฺราหฺมณ, อิธ ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิโก, เตน โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชติฯ ยญฺจ โข โส ทาตา โหติ สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธวิเลปนํ เสยฺยาวสถปทีเปยฺยํ, เตน โส ตตฺถ ลาภี โหติ ทิพฺพานํ ปญฺจนฺนํ กามคุณานํฯ อปิ จ, พฺราหฺมณ, ทายโกปิ อนิปฺผโล’’ติฯ

‘‘อจฺฉริยํ, โภ โคตม, อพฺภุตํ, โภ โคตม! ยาวญฺจิทํ, โภ โคตม, อลเมว ทานานิ ทาตุํ, อลํ สทฺธานิ กาตุํ, ยตฺร หิ นาม ทายโกปิ อนิปฺผโล’’ติฯ ‘‘เอวเมตํ, พฺราหฺมณ [เอวเมตํ พฺราหฺมณ เอวเมตํ พฺราหฺมณ (สี. สฺยา.)], ทายโกปิ หิ, พฺราหฺมณ, อนิปฺผโล’’ติฯ

‘‘อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม, อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ เอกาทสมํฯ

ชาณุสฺโสณิวคฺโค [ยมกวคฺโค (ก.)] ทุติโยฯ

(18) 3. สาธุวคฺโค

1. สาธุสุตฺตํ

[178] [อ. นิ. 10.134] ‘‘สาธุญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อสาธุญฺจฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, อสาธุ? ปาณาติปาโต, อทินฺนาทานํ, กาเมสุมิจฺฉาจาโร, มุสาวาโท, ปิสุณา วาจา, ผรุสา วาจา, สมฺผปฺปลาโป, อภิชฺฌา, พฺยาปาโท, มิจฺฉาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อสาธุฯ

‘‘กตมญฺจ, ภิกฺขเว, สาธุ? ปาณาติปาตา เวรมณี, อทินฺนาทานา เวรมณี, กาเมสุมิจฺฉาจารา เวรมณี, มุสาวาทา เวรมณี, ปิสุณาย วาจาย เวรมณี, ผรุสาย วาจาย เวรมณี, สมฺผปฺปลาปา เวรมณี, อนภิชฺฌา, อพฺยาปาโท, สมฺมาทิฏฺฐิ – อิทํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สาธู’’ติฯ ปฐมํฯ

2. อริยธมฺมสุตฺตํ

[179] ‘‘อริยธมฺมญฺจ โว, ภิกฺขเว, เทเสสฺสามิ อนริยธมฺมญฺจฯ ตํ สุณาถ…เป.… กตโม จ, ภิกฺขเว, อนริโย ธมฺโม? ปาณาติปาโต…เป.… มิจฺฉาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อนริโย ธมฺโมฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, อริโย ธมฺโม? ปาณาติปาตา เวรมณี…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อริโย ธมฺโม’’ติฯ ทุติยํฯ