‘‘ยาวตา , อาวุโส, ทิฏฺฐิ [ทิฏฺฐิคตา (สพฺพตฺถ)] ยาวตา ทิฏฺฐิฏฺฐานํ ทิฏฺฐิอธิฏฺฐานํ ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานํ ทิฏฺฐิสมุฏฺฐานํ ทิฏฺฐิสมุคฺฆาโต [ยาวตา ทิฏฺฐิฏฺฐาน อธิฏฺฐาน ปริยุฏฺฐาน สมุฏฺฐาน สมุคฺฆาโต (สี. ปี.)], ตมหํ ชานามิ ตมหํ ปสฺสามิฯ ตมหํ ชานนฺโต ตมหํ ปสฺสนฺโต กฺยาหํ วกฺขามิ – ‘น ชานามิ น ปสฺสามี’ติ? ชานามหํ, อาวุโส, ปสฺสามี’’ติฯ

‘‘โก นาโม อายสฺมา, กถญฺจ ปนายสฺมนฺตํ สพฺรหฺมจารี ชานนฺตี’’ติ? ‘‘‘อานนฺโท’ติ โข เม, อาวุโส, นามํฯ ‘อานนฺโท’ติ จ ปน มํ สพฺรหฺมจารี ชานนฺตี’’ติฯ ‘‘มหาจริเยน วต กิร, โภ, สทฺธิํ มนฺตยมานา น ชานิมฺห – ‘อายสฺมา อานนฺโท’ติฯ สเจ หิ มยํ ชาเนยฺยาม – ‘อยํ อายสฺมา อานนฺโท’ติ, เอตฺตกมฺปิ โน นปฺปฏิภาเยยฺย [นปฺปฏิภาเสยฺยาม (ก.) นปฺปฏิภาเสยฺย (พหูสุ) ม. นิ. 3.216 ปสฺสิตพฺพํ]ฯ ขมตุ จ เม อายสฺมา อานนฺโท’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. อาหุเนยฺยสุตฺตํ

[97] ‘‘ทสหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสฯ

‘‘กตเมหิ ทสหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ สีลวา โหติ, ปาติโมกฺขสํวรสํวุโต วิหรติ อาจารโคจรสมฺปนฺโน อณุมตฺเตสุ วชฺเชสุ ภยทสฺสาวี, สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ ฯ

‘‘พหุสฺสุโต โหติ สุตธโร สุตสนฺนิจโยฯ เย เต ธมฺมา อาทิกลฺยาณา มชฺเฌกลฺยาณา ปริโยสานกลฺยาณา สาตฺถํ สพฺยญฺชนํ เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ อภิวทนฺติ, ตถารูปาสฺส ธมฺมา พหุสฺสุตา โหนฺติ ธาตา วจสา ปริจิตา มนสานุเปกฺขิตา ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺธาฯ

‘‘กลฺยาณมิตฺโต โหติ กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวงฺโกฯ

‘‘สมฺมาทิฏฺฐิโก โหติ สมฺมาทสฺสเนน สมนฺนาคโตฯ

‘‘อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ – เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ; พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ; อาวิภาวํ, ติโรภาวํ; ติโรกุฏฺฏํ ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ อากาเส; ปถวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ, เสยฺยถาปิ อุทเก; อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉติ, เสยฺยถาปิ ปถวิยํ; อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน กมติ, เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ; อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปรามสติ [ปริมสติ (สี.)] ปริมชฺชติ, ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติฯ

‘‘ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย อุโภ สทฺเท สุณาติ ทิพฺเพ จ มานุเส จ เย ทูเร สนฺติเก จฯ

‘‘ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติฯ สราคํ วา จิตฺตํ ‘สราคํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; วีตราคํ วา จิตฺตํ ‘วีตราคํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติ; สโทสํ วา จิตฺตํ… วีตโทสํ วา จิตฺตํ… สโมหํ วา จิตฺตํ… วีตโมหํ วา จิตฺตํ… สํขิตฺตํ วา จิตฺตํ… วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ… มหคฺคตํ วา จิตฺตํ… อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ… สอุตฺตรํ วา จิตฺตํ… อนุตฺตรํ วา จิตฺตํ… สมาหิตํ วา จิตฺตํ… อสมาหิตํ วา จิตฺตํ… วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ… อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ ‘อวิมุตฺตํ จิตฺต’นฺติ ปชานาติฯ

‘‘อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ, เสยฺยถิทํ – เอกมฺปิ ชาติํ ทฺเวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ติํสมฺปิ ชาติโย จตฺตาลีสมฺปิ ชาติโย ปญฺญาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป – ‘อมุตฺราสิํ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต, โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทิํ; ตตฺราปาสิํ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต, โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ, อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติฯ

‘‘ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ – ‘อิเม วต โข โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา, เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา; อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺฐิกา สมฺมาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานา, เต กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนา’ติฯ อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ, สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติฯ

‘‘อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ ปาหุเนยฺโย ทกฺขิเณยฺโย อญฺชลิกรณีโย อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. เถรสุตฺตํ

[98] ‘‘ทสหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต เถโร ภิกฺขุ ยสฺสํ ยสฺสํ ทิสายํ วิหรติ, ผาสุเยว วิหรติฯ กตเมหิ ทสหิ? เถโร โหติ รตฺตญฺญู จิรปพฺพชิโต, สีลวา โหติ …เป.… สมาทาย สิกฺขติ สิกฺขาปเทสุ, พหุสฺสุโต โหติ…เป.… ทิฏฺฐิยา สุปฺปฏิวิทฺโธ, อุภยานิ โข ปนสฺส ปาติโมกฺขานิ วิตฺถาเรน สฺวาคตานิ โหนฺติ สุวิภตฺตานิ สุปฺปวตฺตีนิ สุวินิจฺฉิตานิ สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส, อธิกรณสมุปฺปาทวูปสมกุสโล โหติ, ธมฺมกาโม โหติ ปิยสมุทาหาโร อภิธมฺเม อภิวินเย อุฬารปาโมชฺโช, สนฺตุฏฺโฐ โหติ อิตรีตรจีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน, ปาสาทิโก โหติ อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺเต [อภิกฺกนฺตปฏิกฺกนฺโต (ก.)] สุสํวุโต อนฺตรฆเร นิสชฺชาย, จตุนฺนํ ฌานานํ อาภิเจตสิกานํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารานํ นิกามลาภี โหติ อกิจฺฉลาภี อกสิรลาภี, อาสวานญฺจ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต เถโร ภิกฺขุ ยสฺสํ ยสฺสํ ทิสายํ วิหรติ, ผาสุเยว วิหรตี’’ติฯ อฏฺฐมํฯ

9. อุปาลิสุตฺตํ

[99] อถ โข อายสฺมา อุปาลิ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อุปาลิ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิตุ’’นฺติฯ

‘‘ทุรภิสมฺภวานิ หิ โข [ทุรภิสมฺภวานิ โข (สี. ปี.)], อุปาลิ, อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิฯ ทุกฺกรํ ปวิเวกํ ทุรภิรมํฯ เอกตฺเต หรนฺติ มญฺเญ มโน วนานิ สมาธิํ อลภมานสฺส ภิกฺขุโนฯ โย โข, อุปาลิ, เอวํ วเทยฺย – ‘อหํ สมาธิํ อลภมาโน อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ ปฏิเสวิสฺสามี’ติ, ตสฺเสตํ ปาฏิกงฺขํ – ‘สํสีทิสฺสติ วา อุปฺลวิสฺสติ วา’ติ [อุปฺปิลวิสฺสติ วา (สี. สฺยา. ปี.)]ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, อุปาลิ, มหาอุทกรหโทฯ อถ อาคจฺเฉยฺย หตฺถินาโค สตฺตรตโน วา อฑฺฒฏฺฐรตโน [อฏฺฐรตโน (สี. ปี.)] วาฯ ตสฺส เอวมสฺส – ‘ยํนูนาหํ อิมํ อุทกรหทํ โอคาเหตฺวา กณฺณสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีเฬยฺยํ ปิฏฺฐิสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีเฬยฺยํฯ กณฺณสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีฬิตฺวา ปิฏฺฐิสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีฬิตฺวา นฺหตฺวา [นหาตฺวา (สี. ปี.), นฺหาตฺวา (สฺยา.)] จ ปิวิตฺวา จ ปจฺจุตฺตริตฺวา เยน กามํ ปกฺกเมยฺย’นฺติฯ โส ตํ อุทกรหทํ โอคาเหตฺวา กณฺณสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีเฬยฺย ปิฏฺฐิสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีเฬยฺย; กณฺณสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีฬิตฺวา ปิฏฺฐิสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีฬิตฺวา นฺหตฺวา จ ปิวิตฺวา จ ปจฺจุตฺตริตฺวา เยน กามํ ปกฺกเมยฺยฯ ตํ กิสฺส เหตุ? มหา, อุปาลิ [มหา หุปาลิ (สี. ปี.)], อตฺตภาโว คมฺภีเร คาธํ วินฺทติฯ

‘‘อถ อาคจฺเฉยฺย สโส วา พิฬาโร วาฯ ตสฺส เอวมสฺส – ‘โก จาหํ, โก จ หตฺถินาโค! ยํนูนาหํ อิมํ อุทกรหทํ โอคาเหตฺวา กณฺณสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีเฬยฺยํ ปิฏฺฐิสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีเฬยฺยํ ; กณฺณสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีฬิตฺวา ปิฏฺฐิสํโธวิกมฺปิ ขิฑฺฑํ กีฬิตฺวา นฺหตฺวา จ ปิวิตฺวา จ ปจฺจุตฺตริตฺวา เยน กามํ ปกฺกเมยฺย’นฺติฯ โส ตํ อุทกรหทํ สหสา อปฺปฏิสงฺขา ปกฺขนฺเทยฺยฯ