‘‘ตตฺรานนฺท , ปมาณิกา ปมิณนฺติ – ‘อิมสฺสปิ เตว ธมฺมา, อปรสฺสปิ เตว ธมฺมาฯ กสฺมา เนสํ เอโก หีโน เอโก ปณีโต’ติ? ตญฺหิ เตสํ, อานนฺท, โหติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายฯ

‘‘ตตฺรานนฺท, ยฺวายํ ปุคฺคโล อุทฺธโต โหติ ตญฺจ เจโตวิมุตฺติํ ปญฺญาวิมุตฺติํ ยถาภูตํ ปชานาติ ยตฺถสฺส ตํ อุทฺธจฺจํ อปริเสสํ นิรุชฺฌติ, ตสฺส สวเนนปิ กตํ โหติ, พาหุสจฺเจนปิ กตํ โหติ, ทิฏฺฐิยาปิ ปฏิวิทฺธํ โหติ, สามายิกมฺปิ วิมุตฺติํ ลภติฯ อยํ, อานนฺท, ปุคฺคโล อมุนา ปุริเมน ปุคฺคเลน อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จฯ ตํ กิสฺส เหตุ ? อิมํ หานนฺท, ปุคฺคลํ ธมฺมโสโต นิพฺพหติฯ ตทนฺตรํ โก ชาเนยฺย อญฺญตฺร ตถาคเตน! ตสฺมาติหานนฺท, มา ปุคฺคเลสุ ปมาณิกา อหุวตฺถ; มา ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺหิตฺถฯ ขญฺญติ หานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺหนฺโตฯ อหํ วา, อานนฺท, ปุคฺคเลสุ ปมาณํ คณฺเหยฺยํ โย วา ปนสฺส มาทิโสฯ

‘‘กา จานนฺท, มิคสาลา อุปาสิกา พาลา อพฺยตฺตา อมฺมกา อมฺมกปญฺญา, เก จ ปุริสปุคฺคลปโรปริเย ญาเณ! อิเม โข, อานนฺท, ทส ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ

‘‘ยถารูเปน, อานนฺท, สีเลน ปุราโณ สมนฺนาคโต อโหสิ ตถารูเปน สีเลน อิสิทตฺโต สมนฺนาคโต อภวิสฺส, นยิธ ปุราโณ อิสิทตฺตสฺส คติมฺปิ อญฺญสฺสฯ ยถารูปาย จานนฺท, ปญฺญาย อิสิทตฺโต สมนฺนาคโต อโหสิ ตถารูปาย ปญฺญาย ปุราโณ สมนฺนาคโต อภวิสฺส, นยิธ อิสิทตฺโต ปุราณสฺส คติมฺปิ อญฺญสฺสฯ อิติ โข, อานนฺท, อิเม ปุคฺคลา อุโภ เอกงฺคหีนา’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. ตโยธมฺมสุตฺตํ

[76] ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ, น ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺเชยฺย อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, น ตถาคตปฺปเวทิโต ธมฺมวินโย โลเก ทิพฺเพยฺยฯ กตเม ตโย? ชาติ จ, ชรา จ, มรณญฺจ – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺมา โลเก น สํวิชฺเชยฺยุํ, น ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺเชยฺย อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, น ตถาคตปฺปเวทิโต ธมฺมวินโย โลเก ทิพฺเพยฺยฯ ยสฺมา จ โข, ภิกฺขเว, อิเม ตโย ธมฺมา โลเก สํวิชฺชนฺติ ตสฺมา ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชติ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตสฺมา ตถาคตปฺปเวทิโต ธมฺมวินโย โลเก ทิพฺพติฯ

‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ชาติํ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? ราคํ อปฺปหาย, โทสํ อปฺปหาย, โมหํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ชาติํ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? สกฺกายทิฏฺฐิํ อปฺปหาย, วิจิกิจฺฉํ อปฺปหาย, สีลพฺพตปรามาสํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อโยนิโสมนสิการํ อปฺปหาย, กุมฺมคฺคเสวนํ อปฺปหาย, เจตโส ลีนตฺตํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อโยนิโส มนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? มุฏฺฐสจฺจํ อปฺปหาย, อสมฺปชญฺญํ อปฺปหาย, เจตโส วิกฺเขปํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ มุฏฺฐสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชญฺญํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ อปฺปหาย, อริยธมฺมสฺส [อริยธมฺมํ (สฺยา.)] อโสตุกมฺยตํ อปฺปหาย, อุปารมฺภจิตฺตตํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ มุฏฺฐสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชญฺญํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํฯ

กตเม ตโย? อุทฺธจฺจํ อปฺปหาย, อสํวรํ อปฺปหาย, ทุสฺสีลฺยํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย ? อสฺสทฺธิยํ อปฺปหาย, อวทญฺญุตํ อปฺปหาย, โกสชฺชํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทญฺญุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อนาทริยํ อปฺปหาย, โทวจสฺสตํ อปฺปหาย, ปาปมิตฺตตํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทญฺญุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อหิริกํ อปฺปหาย, อโนตฺตปฺปํ อปฺปหาย, ปมาทํ อปฺปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม อปฺปหาย อภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํฯ

‘‘อหิริโกยํ, ภิกฺขเว, อโนตฺตาปี ปมตฺโต โหติฯ โส ปมตฺโต สมาโน อภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํฯ โส ปาปมิตฺโต สมาโน อภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทญฺญุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํฯ โส กุสีโต สมาโน อภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํฯ โส ทุสฺสีโล สมาโน อภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํฯ โส อุปารมฺภจิตฺโต สมาโน อภพฺโพ มุฏฺฐสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชญฺญํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํฯ โส วิกฺขิตฺตจิตฺโต สมาโน อภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํฯ โส ลีนจิตฺโต สมาโน อภพฺโพ สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํฯ

โส วิจิกิจฺโฉ สมาโน อภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํฯ โส ราคํ อปฺปหาย โทสํ อปฺปหาย โมหํ อปฺปหาย อภพฺโพ ชาติํ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ชาติํ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? ราคํ ปหาย, โทสํ ปหาย, โมหํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ชาติํ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย ? สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาย, วิจิกิจฺฉํ ปหาย, สีลพฺพตปรามาสํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อโยนิโสมนสิการํ ปหาย, กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาย, เจตโส ลีนตฺตํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? มุฏฺฐสจฺจํ ปหาย, อสมฺปชญฺญํ ปหาย, เจตโส วิกฺเขปํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม , ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ มุฏฺฐสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชญฺญํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาย, อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาย, อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ มุฏฺฐสฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชญฺญํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํฯ

กตเม ตโย? อุทฺธจฺจํ ปหาย, อสํวรํ ปหาย, ทุสฺสีลฺยํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อสฺสทฺธิยํ ปหาย, อวทญฺญุตํ ปหาย, โกสชฺชํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทญฺญุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อนาทริยํ ปหาย, โทวจสฺสตํ ปหาย, ปาปมิตฺตตํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทญฺญุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํฯ

‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํฯ กตเม ตโย? อหิริกํ ปหาย, อโนตฺตปฺปํ ปหาย, ปมาทํ ปหาย – อิเม โข, ภิกฺขเว, ตโย ธมฺเม ปหาย ภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํฯ

‘‘หิรีมายํ, ภิกฺขเว, โอตฺตาปี อปฺปมตฺโต โหติฯ โส อปฺปมตฺโต สมาโน ภพฺโพ อนาทริยํ ปหาตุํ โทวจสฺสตํ ปหาตุํ ปาปมิตฺตตํ ปหาตุํฯ โส กลฺยาณมิตฺโต สมาโน ภพฺโพ อสฺสทฺธิยํ ปหาตุํ อวทญฺญุตํ ปหาตุํ โกสชฺชํ ปหาตุํฯ โส อารทฺธวีริโย สมาโน ภพฺโพ อุทฺธจฺจํ ปหาตุํ อสํวรํ ปหาตุํ ทุสฺสีลฺยํ ปหาตุํฯ โส สีลวา สมาโน ภพฺโพ อริยานํ อทสฺสนกมฺยตํ ปหาตุํ อริยธมฺมสฺส อโสตุกมฺยตํ ปหาตุํ อุปารมฺภจิตฺตตํ ปหาตุํฯ โส อนุปารมฺภจิตฺโต สมาโน ภพฺโพ มุฏฺฐสฺสจฺจํ ปหาตุํ อสมฺปชญฺญํ ปหาตุํ เจตโส วิกฺเขปํ ปหาตุํฯ โส อวิกฺขิตฺตจิตฺโต สมาโน ภพฺโพ อโยนิโสมนสิการํ ปหาตุํ กุมฺมคฺคเสวนํ ปหาตุํ เจตโส ลีนตฺตํ ปหาตุํฯ โส อลีนจิตฺโต สมาโน ภพฺโพ สกฺกายทิฏฺฐิํ ปหาตุํ วิจิกิจฺฉํ ปหาตุํ สีลพฺพตปรามาสํ ปหาตุํฯ โส อวิจิกิจฺโฉ สมาโน ภพฺโพ ราคํ ปหาตุํ โทสํ ปหาตุํ โมหํ ปหาตุํฯ

โส ราคํ ปหาย โทสํ ปหาย โมหํ ปหาย ภพฺโพ ชาติํ ปหาตุํ ชรํ ปหาตุํ มรณํ ปหาตุ’’นฺติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. กากสุตฺตํ

[77] ‘‘ทสหิ, ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต กาโกฯ กตเมหิ ทสหิ? ธํสี จ, ปคพฺโภ จ, ตินฺติโณ [นิลฺลชฺโช (ก.) ตินฺติโณติ ตินฺติณํ วุจฺจติ ตณฺหา… (สี. สฺยา. อฏฺฐ.) อภิธมฺเม ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺเค ตินฺติณปทนิทฺเทเส ปสฺสิตพฺพํ] จ, มหคฺฆโส จ, ลุทฺโท จ, อการุณิโก จ, ทุพฺพโล จ, โอรวิตา จ, มุฏฺฐสฺสติ จ, เนจยิโก [เนรสิโก (สี.) ตทฏฺฐกถายํ ปน ‘‘เนจยิโก’’ ตฺเวว ทิสฺสติ] จ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต กาโกฯ เอวเมวํ โข , ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปาปภิกฺขุฯ กตเมหิ ทสหิ? ธํสี จ, ปคพฺโภ จ, ตินฺติโณ จ, มหคฺฆโส จ, ลุทฺโท จ, อการุณิโก จ, ทุพฺพโล จ, โอรวิตา จ, มุฏฺฐสฺสติ จ, เนจยิโก จ – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ปาปภิกฺขู’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. นิคณฺฐสุตฺตํ

[78] ‘‘ทสหิ , ภิกฺขเว, อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคตา นิคณฺฐาฯ กตเมหิ ทสหิ? อสฺสทฺธา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; ทุสฺสีลา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; อหิริกา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; อโนตฺตปฺปิโน, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; อสปฺปุริสสมฺภตฺติโน, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; อตฺตุกฺกํสกปรวมฺภกา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; สนฺทิฏฺฐิปรามาสา อาธานคฺคาหี ทุปฺปฏินิสฺสคฺคิโน, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; กุหกา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; ปาปิจฺฉา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา; ปาปมิตฺตา, ภิกฺขเว, นิคณฺฐา – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, ทสหิ อสทฺธมฺเมหิ สมนฺนาคตา นิคณฺฐา’’ติฯ อฏฺฐมํฯ