ยานิ จ โข อิมานิ, ภิกฺขเว, นิสฺสาย ทฺเว อายตนานิ – เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ จ สญฺญาเวทยิตนิโรโธ จ, ฌายีเหเต , ภิกฺขเว, สมาปตฺติกุสเลหิ สมาปตฺติวุฏฺฐานกุสเลหิ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐหิตฺวา สมฺมา อกฺขาตพฺพานีติ วทามี’’ติฯ ปญฺจมํฯ

6. อานนฺทสุตฺตํ

[37] เอกํ สมยํ อายสฺมา อานนฺโท โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเมฯ ตตฺร โข อายสฺมา อานนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส ภิกฺขเว’’ติฯ ‘‘อาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํฯ อายสฺมา อานนฺโท เอตทโวจ –

‘‘อจฺฉริยํ, อาวุโส, อพฺภุตํ, อาวุโส! ยาวญฺจิทํ เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน สมฺพาเธ โอกาสาธิคโม อนุพุทฺโธ สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยายฯ ตเทว นาม จกฺขุํ ภวิสฺสติ เต รูปา ตญฺจายตนํ โน ปฏิสํเวทิสฺสติ [ปฏิสํเวทยติ (ก.)]ฯ ตเทว นาม โสตํ ภวิสฺสติ เต สทฺทา ตญฺจายตนํ โน ปฏิสํเวทิสฺสติฯ ตเทว นาม ฆานํ ภวิสฺสติ เต คนฺธา ตญฺจายตนํ โน ปฏิสํเวทิสฺสติฯ สาว นาม ชิวฺหา ภวิสฺสติ เต รสา ตญฺจายตนํ โน ปฏิสํเวทิสฺสติฯ โสว นาม กาโย ภวิสฺสติ เต โผฏฺฐพฺพา ตญฺจายตนํ โน ปฏิสํเวทิสฺสตี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ – ‘‘สญฺญีเมว นุ โข, อาวุโส อานนฺท, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทติ อุทาหุ อสญฺญี’’ติ? ‘‘สญฺญีเมว โข, อาวุโส, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทติ, โน อสญฺญี’’ติฯ

‘‘กิํสญฺญี ปนาวุโส, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทตี’’ติ? ‘‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ, สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา ‘อนนฺโต อากาโส’ติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอวํสญฺญีปิ โข, อาวุโส, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘อนนฺตํ วิญฺญาณ’นฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอวํสญฺญีปิ โข, อาวุโส, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทติฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม ‘นตฺถิ กิญฺจี’ติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอวํสญฺญีปิ โข , อาวุโส, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทตี’’ติฯ

‘‘เอกมิทาหํ, อาวุโส, สมยํ สาเกเต วิหรามิ อญฺชนวเน มิคทาเยฯ อถ โข, อาวุโส, ชฏิลวาสิกา [ชฏิลคาหิยา (สี. ปี.), ชฑิลภาคิกา (สฺยา.)] ภิกฺขุนี เยนาหํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา มํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ เอกมนฺตํ ฐิตา โข, อาวุโส, ชฏิลวาสิกา ภิกฺขุนี มํ เอตทโวจ – ‘ยายํ, ภนฺเต อานนฺท, สมาธิ น จาภินโต น จาปนโต น จ สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโต [สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตวโต (สี. สฺยา. กํ. ปี.), สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริวาวโฏ (ก.) อ. นิ. 3.102; 5.27; ที. นิ. 3.355], วิมุตฺตตฺตา ฐิโต, ฐิตตฺตา สนฺตุสิโต, สนฺตุสิตตฺตา โน ปริตสฺสติฯ อยํ, ภนฺเต อานนฺท, สมาธิ กิํผโล วุตฺโต ภควตา’’’ติ?

‘‘เอวํ วุตฺเต, โสหํ, อาวุโส, ชฏิลวาสิกํ ภิกฺขุนิํ เอตทโวจํ – ‘ยายํ, ภคินิ, สมาธิ น จาภินโต น จาปนโต น จ สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโต, วิมุตฺตตฺตา ฐิโต, ฐิตตฺตา สนฺตุสิโต, สนฺตุสิตตฺตา โน ปริตสฺสติฯ อยํ, ภคินิ, สมาธิ อญฺญาผโล วุตฺโต ภควตา’ติฯ เอวํสญฺญีปิ โข, อาวุโส, ตทายตนํ โน ปฏิสํเวเทตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. โลกายติกสุตฺตํ

[38] อถ โข ทฺเว โลกายติกา พฺราหฺมณา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต พฺราหฺมณา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ –