2. อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺติสุตฺตํ

[33] ‘‘นวยิมา, ภิกฺขเว [นว ภิกฺขเว (?)], อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺติโย เทเสสฺสามิ, ตํ สุณาถ…เป.… กตมา จ, ภิกฺขเว, นว อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺติโย? ยตฺถ กามา นิรุชฺฌนฺติ, เย จ กาเม นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ กามา นิรุชฺฌนฺติ, เก จ กาเม นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส , ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชํ ปีติสุขํ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอตฺถ กามา นิรุชฺฌนฺติ, เต จ กาเม นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ วิตกฺกวิจารา นิรุชฺฌนฺติ, เย จ วิตกฺกวิจาเร นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ วิตกฺกวิจารา นิรุชฺฌนฺติ, เก จ วิตกฺกวิจาเร นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอตฺถ วิตกฺกวิจารา นิรุชฺฌนฺติ, เต จ วิตกฺกวิจาเร นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ ปีติ นิรุชฺฌติ, เย จ ปีติํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ ปีติ นิรุชฺฌติ, เก จ ปีติํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ ปีติยา จ วิราคา…เป.… ตติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอตฺถ ปีติ นิรุชฺฌติ, เต จ ปีติํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ อุเปกฺขาสุขํ นิรุชฺฌติ, เย จ อุเปกฺขาสุขํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ อุเปกฺขาสุขํ นิรุชฺฌติ, เก จ อุเปกฺขาสุขํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ สุขสฺส จ ปหานา…เป.… จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ; เอตฺถ อุเปกฺขาสุขํ นิรุชฺฌติ, เต จ อุเปกฺขาสุขํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ

อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ รูปสญฺญา นิรุชฺฌติ, เย จ รูปสญฺญํ [ยตฺถ รูปสญฺญา นิรุชฺฌนฺติ, เย จ รูปสญฺญา (สี. สฺยา. ปี.)] นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ รูปสญฺญา นิรุชฺฌติ , เก จ รูปสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา นานตฺตสญฺญานํ อมนสิการา อนนฺโต อากาโสติ อากาสานญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอตฺถ รูปสญฺญา นิรุชฺฌติ, เต จ รูปสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ อากาสานญฺจายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เย จ อากาสานญฺจายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ อากาสานญฺจายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เก จ อากาสานญฺจายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส อากาสานญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ วิญฺญาณญฺจายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอตฺถ อากาสานญฺจายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เต จ อากาสานญฺจายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เย จ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เก จ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส วิญฺญาณญฺจายตนํ สมติกฺกมฺม นตฺถิ กิญฺจีติ อากิญฺจญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอตฺถ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เต จ วิญฺญาณญฺจายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย ; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เย จ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เก จ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส อากิญฺจญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ เอตฺถ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เต จ อากิญฺจญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ

‘‘ยตฺถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เย จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ, ‘อทฺธา เต อายสฺมนฺโต นิจฺฉาตา นิพฺพุตา ติณฺณา ปารงฺคตา ตทงฺเคนา’ติ วทามิฯ ‘กตฺถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เก จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺติ – อหเมตํ น ชานามิ อหเมตํ น ปสฺสามี’ติ, อิติ โย เอวํ วเทยฺย, โส เอวมสฺส วจนีโย – ‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ สพฺพโส เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมติกฺกมฺม สญฺญาเวทยิตนิโรธํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ

เอตฺถ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺฌติ, เต จ เนวสญฺญานาสญฺญายตนสญฺญํ นิโรเธตฺวา นิโรเธตฺวา วิหรนฺตี’ติฯ อทฺธา, ภิกฺขเว, อสโฐ อมายาวี ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺเทยฺย อนุโมเทยฺย; ‘สาธู’ติ ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวา นมสฺสมาโน ปญฺชลิโก ปยิรุปาเสยฺยฯ อิมา โข, ภิกฺขเว, นว อนุปุพฺพวิหารสมาปตฺติโย’’ติฯ ทุติยํฯ

3. นิพฺพานสุขสุตฺตํ

[34] เอกํ สมยํ อายสฺมา สาริปุตฺโต ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ ตตฺร โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘สุขมิทํ, อาวุโส, นิพฺพานํฯ สุขมิทํ , อาวุโส, นิพฺพาน’’นฺติฯ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา อุทายี อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ ปเนตฺถ, อาวุโส สาริปุตฺต, สุขํ ยเทตฺถ นตฺถิ เวทยิต’’นฺติ? ‘‘เอตเทว ขฺเวตฺถ, อาวุโส, สุขํ ยเทตฺถ นตฺถิ เวทยิตํฯ ปญฺจิเม, อาวุโส, กามคุณาฯ กตเม ปญฺจ? จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา, โสตวิญฺเญยฺยา สทฺทา…เป.… ฆานวิญฺเญยฺยา คนฺธา… ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา รสา… กายวิญฺเญยฺยา โผฏฺฐพฺพา อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา ปิยรูปา กามูปสํหิตา รชนียา – อิเม โข, อาวุโส, ปญฺจ กามคุณาฯ ยํ โข, อาวุโส, อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อิทํ วุจฺจตาวุโส, กามสุขํฯ

‘‘อิธาวุโส, ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ…เป.… ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส, สุขิโน ทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย ยาวเทว อาพาธาย; เอวเมวสฺส เต กามสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติฯ สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ โย โข ปนาวุโส, อาพาโธ ทุกฺขเมตํ วุตฺตํ ภควตาฯ อิมินาปิ โข เอตํ, อาวุโส, ปริยาเยน เวทิตพฺพํ ยถา สุขํ นิพฺพานํฯ

‘‘ปุน จปรํ, อาวุโส, ภิกฺขุ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา…เป.… ทุติยํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติฯ ตสฺส เจ, อาวุโส, ภิกฺขุโน อิมินา วิหาเรน วิหรโต วิตกฺกสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ, สฺวสฺส โหติ อาพาโธฯ