นวกนิปาต,ปาฬิ 25 ปณฺเณ

โส ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา สตฺตกฺขตฺตุปรโม โหติ, สตฺตกฺขตฺตุปรมํ เทเว จ มนุสฺเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติฯ อยํ, สาริปุตฺต, นวโม ปุคฺคโล สอุปาทิเสโส กาลํ กุรุมาโน ปริมุตฺโต นิรยา ปริมุตฺโต ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺโต เปตฺติวิสยา ปริมุตฺโต อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ

‘‘เก จ, สาริปุตฺต, อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา พาลา อพฺยตฺตา, เก จ สอุปาทิเสสํ วา ‘สอุปาทิเสโส’ติ ชานิสฺสนฺติ, อนุปาทิเสสํ วา ‘อนุปาทิเสโส’ติ ชานิสฺสนฺติ! อิเม โข, สาริปุตฺต, นว ปุคฺคลา สอุปาทิเสสา กาลํ กุรุมานา ปริมุตฺตา นิรยา ปริมุตฺตา ติรจฺฉานโยนิยา ปริมุตฺตา เปตฺติวิสยา ปริมุตฺตา อปายทุคฺคติวินิปาตาฯ น ตาวายํ, สาริปุตฺต, ธมฺมปริยาโย ปฏิภาสิ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํฯ ตํ กิสฺส เหตุ? มายิมํ ธมฺมปริยายํ สุตฺวา ปมาทํ อาหริํสูติ [อาหริํสุ (สี. ปี.)]ฯ อปิ จ มยา [อปิ จายํ (?)], สาริปุตฺต, ธมฺมปริยาโย ปญฺหาธิปฺปาเยน ภาสิโต’’ติฯ ทุติยํฯ

3. โกฏฺฐิกสุตฺตํ

[13] อถ โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก [มหาโกฏฺฐิโต (สี. สฺยา. ปี.)] เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา มหาโกฏฺฐิโก อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ – ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ สุขเวทนียํ [สุขเวทนิยํ (ก.) ม. นิ. 3.8 ปสฺสิตพฺพํ], ตํ เม กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ [ทุกฺขเวทนิยํ (ก.)] โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ ปนาวุโส, สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ สุขเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ พหุเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ อปฺปเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต , ‘ยํ กมฺมํ อปฺปเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ พหุเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ เวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ อเวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ‘ยํ กมฺมํ อเวทนียํ, ตํ เม กมฺมํ เวทนียํ โหตู’ติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ? ‘‘โน หิทํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ สมฺปรายเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ โหตูติ , เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ สุขเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ ทุกฺขเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ สุขเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ อปริปกฺกเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ ปริปกฺกเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ พหุเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ อปฺปเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ อปฺปเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ พหุเวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ เวทนียํ ตํ เม กมฺมํ อเวทนียํ โหตูติ , เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ

‘‘‘กิํ ปนาวุโส สาริปุตฺต, ยํ กมฺมํ อเวทนียํ ตํ เม กมฺมํ เวทนียํ โหตูติ, เอตสฺส อตฺถาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘โน หิทํ, อาวุโส’ติ วเทสิฯ อถ กิมตฺถํ จรหาวุโส, ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ?

‘‘ยํ ขฺวสฺส [ยํ โข (ก.)], อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํ, ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ [วุสฺสติ (สฺยา.)]ฯ

(‘‘กิํ ปนสฺสาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํ, ยสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ?) [( ) สฺยา. ก. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] ‘‘‘อิทํ ทุกฺข’นฺติ ขฺวสฺส [โข ยํ (ก.)], อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํฯ ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติฯ อยํ ‘ทุกฺขสมุทโย’ติ ขฺวสฺส, อาวุโส…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรโธ’ติ ขฺวสฺส, อาวุโส…เป.… ‘อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติ ขฺวสฺส, อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํฯ ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติฯ อิทํ ขฺวสฺส [อิติ โข ยํ (ก.)], อาวุโส, อญฺญาตํ อทิฏฺฐํ อปฺปตฺตํ อสจฺฉิกตํ อนภิสเมตํฯ ตสฺส [ยสฺส (?)] ญาณาย ทสฺสนาย ปตฺติยา สจฺฉิกิริยาย อภิสมยาย ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติฯ ตติยํฯ

4. สมิทฺธิสุตฺตํ

[14] อถ โข อายสฺมา สมิทฺธิ เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อายสฺมนฺตํ สมิทฺธิํ อายสฺมา สาริปุตฺโต เอตทโวจ – ‘‘กิมารมฺมณา, สมิทฺธิ, ปุริสสฺส สงฺกปฺปวิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺตี’’ติ? ‘‘นามรูปารมฺมณา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กฺว นานตฺตํ คจฺฉนฺตี’’ติ? ‘‘ธาตูสุ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสมุทยา’’ติ? ‘‘ผสฺสสมุทยา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสโมสรณา’’ติ? ‘‘เวทนาสโมสรณา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน , สมิทฺธิ, กิํปมุขา’’ติ? ‘‘สมาธิปฺปมุขา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํอธิปเตยฺยา’’ติ? ‘‘สตาธิปเตยฺยา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํอุตฺตรา’’ติ? ‘‘ปญฺญุตฺตรา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํสารา’’ติ? ‘‘วิมุตฺติสารา, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เต ปน, สมิทฺธิ, กิํโอคธา’’ติ? ‘‘อมโตคธา, ภนฺเต’’ติฯ

‘‘‘กิมารมฺมณา, สมิทฺธิ, ปุริสสฺส สงฺกปฺปวิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘นามรูปารมฺมณา, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ ‘เต ปน, สมิทฺธิ, กฺว นานตฺตํ คจฺฉนฺตี’ติ, อิติ ปุฏฺโฐ สมาโน ‘ธาตูสุ, ภนฺเต’ติ วเทสิฯ