อฏฺฐกาทินิปาต,ปาฬิ 47 ปณฺเณ

เวรญฺโช สีโห อาชญฺญํ, ขฬุงฺเกน มลานิ จ;

ทูเตยฺยํ ทฺเว จ พนฺธนา, ปหาราโท อุโปสโถติฯ

3. คหปติวคฺโค

1. ปฐมอุคฺคสุตฺตํ

[21] เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ ‘‘อฏฺฐหิ, ภิกฺขเว, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ [อพฺภุตธมฺเมหิ (สฺยา. ก.)] สมนฺนาคตํ อุคฺคํ คหปติํ เวสาลิกํ ธาเรถา’’ติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิฯ

อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อุคฺคสฺส คหปติโน เวสาลิกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อุคฺคํ คหปติํ เวสาลิกํ โส ภิกฺขุ เอตทโวจ –

‘‘อฏฺฐหิ โข ตฺวํ, คหปติ, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตฯ กตเม เต, คหปติ, อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เยหิ ตฺวํ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโต’’ติ? ‘‘น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ – กตเมหิ อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตติฯ อปิ จ, ภนฺเต, เย เม อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ, ตํ สุโณหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ โข โส ภิกฺขุ อุคฺคสฺส คหปติโน เวสาลิกสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ

อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก เอตทโวจ – ‘‘ยทาหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ปฐมํ ทูรโตว อทฺทสํ; สห ทสฺสเนเนว เม, ภนฺเต , ภควโต จิตฺตํ ปสีทิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติ’’ฯ

‘‘โส โข อหํ, ภนฺเต, ปสนฺนจิตฺโต ภควนฺตํ ปยิรุปาสิํฯ ตสฺส เม ภควา อนุปุพฺพิํ กถํ กเถสิ , เสยฺยถิทํ – ทานกถํ สีลกถํ สคฺคกถํ; กามานํ อาทีนวํ โอการํ สํกิเลสํ, เนกฺขมฺเม อานิสํสํ ปกาเสสิฯ ยทา มํ ภควา อญฺญาสิ กลฺลจิตฺตํ มุทุจิตฺตํ วินีวรณจิตฺตํ อุทคฺคจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตํ, อถ ยา พุทฺธานํ สามุกฺกํสิกา ธมฺมเทสนา ตํ ปกาเสสิ – ทุกฺขํ, สมุทยํ, นิโรธํ, มคฺคํฯ เสยฺยถาปิ นาม สุทฺธํ วตฺถํ อปคตกาฬกํ สมฺมเทว รชนํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย; เอวเมวํ โข เม ตสฺมิํเยว อาสเน วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ – ‘ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพํ ตํ นิโรธธมฺม’นฺติฯ โส โข อหํ, ภนฺเต, ทิฏฺฐธมฺโม ปตฺตธมฺโม วิทิตธมฺโม ปริโยคาฬฺหธมฺโม ติณฺณวิจิกิจฺโฉ วิคตกถํกโถ เวสารชฺชปฺปตฺโต อปรปฺปจฺจโย สตฺถุสาสเน ตตฺเถว พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ อคมาสิํ, พฺรหฺมจริยปญฺจมานิ จ สิกฺขาปทานิ สมาทิยิํฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ทุติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, จตสฺโส โกมาริโย ปชาปติโย อเหสุํฯ อถ ขฺวาหํ, ภนฺเต, เยน ตา ปชาปติโย เตนุปสงฺกมิํ; อุปสงฺกมิตฺวา ตา ปชาปติโย เอตทวจํ – ‘มยา โข, ภคินิโย, พฺรหฺมจริยปญฺจมานิ สิกฺขาปทานิ สมาทินฺนานิ [สมาทิณฺณานิ (สี. ก.)]ฯ ยา อิจฺฉติ สา อิเธว โภเค จ ภุญฺชตุ ปุญฺญานิ จ กโรตุ, สกานิ วา ญาติกุลานิ คจฺฉตุฯ โหติ วา ปน ปุริสาธิปฺปาโย, กสฺส โว ทมฺมี’ติ? เอวํ วุตฺเต สา, ภนฺเต, เชฏฺฐา ปชาปติ มํ เอตทโวจ – ‘อิตฺถนฺนามสฺส มํ, อยฺยปุตฺต, ปุริสสฺส เทหี’ติฯ อถ โข อหํ, ภนฺเต, ตํ ปุริสํ ปกฺโกสาเปตฺวา วาเมน หตฺเถน ปชาปติํ คเหตฺวา ทกฺขิเณน หตฺเถน ภิงฺคารํ คเหตฺวา ตสฺส ปุริสสฺส โอโณเชสิํฯ โกมาริํ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ทารํ ปริจฺจชนฺโต นาภิชานามิ จิตฺตสฺส อญฺญถตฺตํฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ตติโย อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘สํวิชฺชนฺติ โข ปน เม, ภนฺเต, กุเล โภคาฯ เต จ โข อปฺปฏิวิภตฺตา สีลวนฺเตหิ กลฺยาณธมฺเมหิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, จตุตฺโถ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘ยํ โข ปนาหํ, ภนฺเต, ภิกฺขุํ ปยิรุปาสามิ; สกฺกจฺจํเยว ปยิรุปาสามิ, โน อสกฺกจฺจํฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ปญฺจโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘โส เจ, ภนฺเต, เม อายสฺมา ธมฺมํ เทเสติ; สกฺกจฺจํเยว สุโณมิ, โน อสกฺกจฺจํฯ โน เจ เม โส อายสฺมา ธมฺมํ เทเสติ, อหมสฺส ธมฺมํ เทเสมิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต ฉฏฺโฐ อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘อนจฺฉริยํ โข ปน มํ, ภนฺเต, เทวตา อุปสงฺกมิตฺวา อาโรเจนฺติ – ‘สฺวากฺขาโต, คหปติ, ภควตา ธมฺโม’ติฯ เอวํ วุตฺเต อหํ, ภนฺเต, ตา เทวตา เอวํ วทามิ – ‘วเทยฺยาถ วา เอวํ โข ตุมฺเห เทวตา โน วา วเทยฺยาถ, อถ โข สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม’ติฯ น โข ปนาหํ, ภนฺเต, อภิชานามิ ตโตนิทานํ จิตฺตสฺส อุนฺนติํ [อุณฺณติํ (ก.) ธ. ส. 1121; วิภ. 843, 845 ปสฺสิตพฺพํ] – ‘มํ วา เทวตา อุปสงฺกมนฺติ, อหํ วา เทวตาหิ สทฺธิํ สลฺลปามี’ติฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, สตฺตโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ

‘‘ยานิมานิ, ภนฺเต, ภควตา เทสิตานิ ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ, นาหํ เตสํ กิญฺจิ อตฺตนิ อปฺปหีนํ สมนุปสฺสามิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, อฏฺฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ อิเม โข เม, ภนฺเต, อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา สํวิชฺชนฺติฯ น จ โข อหํ ชานามิ – กตเมหิ จาหํ [กตเมหิปหํ (สี.), กตเมหิปาหํ (ปี. ก.)] อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโต’’ติฯ

อถ โข โส ภิกฺขุ อุคฺคสฺส คหปติโน เวสาลิกสฺส นิเวสเน ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ยาวตโก อโหสิ อุคฺเคน คหปตินา เวสาลิเกน สทฺธิํ กถาสลฺลาโป, ตํ สพฺพํ ภควโต อาโรเจสิฯ

‘‘สาธุ สาธุ, ภิกฺขุ! ยถา ตํ อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก สมฺมา พฺยากรมาโน พฺยากเรยฺย, อิเมเหว โข, ภิกฺขุ, อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุคฺโค คหปติ เวสาลิโก มยา พฺยากโตฯ อิเมหิ จ ปน, ภิกฺขุ, อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อุคฺคํ คหปติํ เวสาลิกํ ธาเรหี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยอุคฺคสุตฺตํ

[22] เอกํ สมยํ ภควา วชฺชีสุ วิหรติ หตฺถิคาเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อฏฺฐหิ, ภิกฺขเว, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อุคฺคํ คหปติํ หตฺถิคามกํ ธาเรถา’’ติฯ อิทมโวจ ภควาฯ อิทํ วตฺวาน สุคโต อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิฯ

อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน อุคฺคสฺส คหปติโน หตฺถิคามกสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิฯ อถ โข อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข อุคฺคํ คหปติํ หตฺถิคามกํ โส ภิกฺขุ เอตทโวจ – ‘‘อฏฺฐหิ โข ตฺวํ, คหปติ, อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตฯ กตเม เต, คหปติ, อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา, เยหิ ตฺวํ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโต’’ติ?

‘‘น โข อหํ, ภนฺเต, ชานามิ – กตเมหิ อฏฺฐหิ อจฺฉริเยหิ อพฺภุเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภควตา พฺยากโตติฯ อปิ จ, ภนฺเต, เย เม อฏฺฐ อจฺฉริยา อพฺภุตา ธมฺมา สํวิชฺชนฺติ, ตํ สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, คหปตี’’ติ โข โส ภิกฺขุ อุคฺคสฺส คหปติโน หตฺถิคามกสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ อุคฺโค คหปติ หตฺถิคามโก เอตทโวจ – ‘‘ยทาหํ, ภนฺเต, นาควเน ปริจรนฺโต ภควนฺตํ ปฐมํ ทูรโตว อทฺทสํ; สห ทสฺสเนเนว เม, ภนฺเต, ภควโต จิตฺตํ ปสีทิ, สุรามโท จ ปหียิฯ อยํ โข เม, ภนฺเต, ปฐโม อจฺฉริโย อพฺภุโต ธมฺโม สํวิชฺชติฯ