‘กามญฺเญ ภิกฺขู สิกฺขนฺตุ วา มา วา, อหเมตฺถ สิกฺขิสฺสามี’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทติฯ คจฺฉนฺโต โข ปน อุชุมคฺเคเนว คจฺฉติ; ตตฺรายํ อุชุมคฺโค, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิ…เป.… สมฺมาสมาธิฯ อารทฺธวีริโย วิหรติ – ‘กามํ ตโจ จ นฺหารุ [นหารุ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] จ อฏฺฐิ จ อวสิสฺสตุ, สรีเร อุปสุสฺสตุ มํสโลหิตํ; ยํ ตํ ปุริสถาเมน ปุริสวีริเยน ปุริสปรกฺกเมน ปตฺตพฺพํ, น ตํ อปาปุณิตฺวา วีริยสฺส สณฺฐานํ ภวิสฺสตี’ติฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ อาหุเนยฺโย โหติ…เป.… อนุตฺตรํ ปุญฺญกฺเขตฺตํ โลกสฺสา’’ติ ฯ ตติยํฯ

4. อสฺสขฬุงฺกสุตฺตํ

[14] ‘‘อฏฺฐ จ [อฏฺฐ (สฺยา.)], ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺเก [อสฺสขลุงฺเก (สี.)] เทเสสฺสามิ อฏฺฐ จ อสฺสโทเส, อฏฺฐ จ ปุริสขฬุงฺเก อฏฺฐ จ ปุริสโทเสฯ ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ; ภาสิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, อฏฺฐ อสฺสขฬุงฺกา อฏฺฐ จ อสฺสโทสา? อิธ, ภิกฺขเว, เอกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ปจฺฉโต ปฏิกฺกมติ, ปิฏฺฐิโต รถํ ปวตฺเตติฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ปจฺฉา ลงฺฆติ, กุพฺพรํ หนติ, ติทณฺฑํ ภญฺชติฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา รถีสาย สตฺถิํ อุสฺสชฺชิตฺวา รถีสํเยว อชฺโฌมทฺทติฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา อุมฺมคฺคํ คณฺหติ, อุพฺพฏุมํ รถํ กโรติฯ

เอวรูโปปิ , ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ลงฺฆติ ปุริมกายํ ปคฺคณฺหติ ปุริเม ปาเทฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจโม อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา อนาทิยิตฺวา สารถิํ อนาทิยิตฺวา ปโตทลฏฺฐิํ [ปโตทํ (สี. ปี.), ปโตทยฏฺฐิํ (สฺยา. กํ.)] ทนฺเตหิ มุขาธานํ [มุขาฐานํ (ก.)] วิธํสิตฺวา เยน กามํ ปกฺกมติฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโฐ อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา เนว อภิกฺกมติ โน ปฏิกฺกมติ ตตฺเถว ขีลฏฺฐายี ฐิโต โหติฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม อสฺสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ปุริเม จ ปาเท สํหริตฺวา ปจฺฉิเม จ ปาเท สํหริตฺวา [สงฺขริตฺวา (ก.)] ตตฺเถว จตฺตาโร ปาเท อภินิสีทติฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ อสฺสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺฐโม อสฺสโทโสฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐ อสฺสขฬุงฺกา อฏฺฐ จ อสฺสโทสาฯ

[วิภ. 956] ‘‘กตเม จ, ภิกฺขเว, อฏฺฐ ปุริสขฬุงฺกา อฏฺฐ จ ปุริสโทสา? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน ‘น สรามี’ติ อสติยา นิพฺเพเฐติฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ปจฺฉโต ปฏิกฺกมติ, ปิฏฺฐิโต รถํ วตฺเตติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว , ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน โจทกํเยว ปฏิปฺผรติ – ‘กิํ นุ โข ตุยฺหํ พาลสฺส อพฺยตฺตสฺส ภณิเตน! ตฺวมฺปิ นาม ภณิตพฺพํ มญฺญสี’ติ! เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ปจฺฉา ลงฺฆติ, กุพฺพรํ หนติ, ติทณฺฑํ ภญฺชติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน โจทกสฺเสว ปจฺจาโรเปติ – ‘ตฺวํ โขสิ อิตฺถนฺนามํ อาปตฺติํ อาปนฺโน, ตฺวํ ตาว ปฐมํ ปฏิกโรหี’ติฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา รถีสาย สตฺถิํ อุสฺสชฺชิตฺวา รถีสํเยว อชฺโฌมทฺทติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน อญฺเญนาญฺญํ ปฏิจรติ, พหิทฺธา กถํ อปนาเมติ, โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตุกโรติฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา อุมฺมคฺคํ คณฺหติ, อุพฺพฏุมํ รถํ กโรติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน สงฺฆมชฺเฌ พาหุวิกฺเขปํ กโรติฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว , อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ลงฺฆติ, ปุริมกายํ ปคฺคณฺหติ ปุริเม ปาเท; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจโม ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน อนาทิยิตฺวา สงฺฆํ อนาทิยิตฺวา โจทกํ สาปตฺติโกว เยน กามํ ปกฺกมติฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา อนาทิยิตฺวา สารถิํ อนาทิยิตฺวา ปโตทลฏฺฐิํ ทนฺเตหิ มุขาธานํ วิธํสิตฺวา เยน กามํ ปกฺกมติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโฐ ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน ‘เนวาหํ อาปนฺโนมฺหิ, น ปนาหํ อาปนฺโนมฺหี’ติ โส ตุณฺหีภาเวน สงฺฆํ วิเหเฐติ [วิเหเสติ (ปี. ก.)]ฯ เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา เนว อภิกฺกมติ โน ปฏิกฺกมติ ตตฺเถว ขีลฏฺฐายี ฐิโต โหติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม ปุริสโทโสฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ภิกฺขู ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ โส ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ อาปตฺติยา โจทิยมาโน เอวมาห – ‘กิํ นุ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต อติพาฬฺหํ มยิ พฺยาวฏา ยาว [อิทํ ปทํ สีหฬโปตฺถเก นตฺถิ] อิทานาหํ สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติสฺสามี’ติฯ โส สิกฺขํ ปจฺจกฺขาย หีนายาวตฺติตฺวา เอวมาห – ‘อิทานิ โข ตุมฺเห อายสฺมนฺโต อตฺตมนา โหถา’ติ? เสยฺยถาปิ โส, ภิกฺขเว, อสฺสขฬุงฺโก ‘เปหี’ติ วุตฺโต, วิทฺโธ สมาโน โจทิโต สารถินา ปุริเม จ ปาเท สํหริตฺวา ปจฺฉิเม จ ปาเท สํหริตฺวา ตตฺเถว จตฺตาโร ปาเท อภินิสีทติ; ตถูปมาหํ, ภิกฺขเว, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวรูโปปิ, ภิกฺขเว, อิเธกจฺโจ ปุริสขฬุงฺโก โหติฯ อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺฐโม ปุริสโทโสฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐ ปุริสขฬุงฺกา อฏฺฐ จ ปุริสโทสา’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. มลสุตฺตํ

[15] ‘‘อฏฺฐิมานิ , ภิกฺขเว, มลานิฯ กตมานิ อฏฺฐ? อสชฺฌายมลา, ภิกฺขเว, มนฺตา; อนุฏฺฐานมลา, ภิกฺขเว, ฆรา; มลํ, ภิกฺขเว, วณฺณสฺส โกสชฺชํ; ปมาโท, ภิกฺขเว, รกฺขโต มลํ; มลํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิยา ทุจฺจริตํ; มจฺเฉรํ, ภิกฺขเว, ททโต มลํ; มลา, ภิกฺขเว, ปาปกา อกุสลา ธมฺมา อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จ; ตโต [ตโต จ (สฺยา. ปี.)], ภิกฺขเว, มลา มลตรํ อวิชฺชา ปรมํ มลํฯ อิมานิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐ มลานี’’ติฯ

‘‘อสชฺฌายมลา มนฺตา, อนุฏฺฐานมลา ฆรา;

มลํ วณฺณสฺส โกสชฺชํ, ปมาโท รกฺขโต มลํฯ

‘‘มลิตฺถิยา ทุจฺจริตํ, มจฺเฉรํ ททโต มลํ;

มลา เว ปาปกา ธมฺมา, อสฺมิํ โลเก ปรมฺหิ จ;

ตโต มลา มลตรํ, อวิชฺชา ปรมํ มล’’นฺติฯ ปญฺจมํ;

6. ทูเตยฺยสุตฺตํ

[16] [จูฬว. 347] ‘‘อฏฺฐหิ , ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหติฯ กตเมหิ อฏฺฐหิ? อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา จ โหติ, สาเวตา จ, อุคฺคเหตา จ, ธาเรตา จ, วิญฺญาตา จ, วิญฺญาเปตา จ, กุสโล จ สหิตาสหิตสฺส, โน จ กลหการโก – อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหติฯ อฏฺฐหิ, ภิกฺขเว, ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สาริปุตฺโต ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหติฯ กตเมหิ อฏฺฐหิ? อิธ, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต โสตา จ โหติ, สาเวตา จ, อุคฺคเหตา จ, ธาเรตา จ, วิญฺญาตา จ, วิญฺญาเปตา จ, กุสโล จ สหิตาสหิตสฺส, โน จ กลหการโกฯ อิเมหิ โข, ภิกฺขเว, อฏฺฐหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต สาริปุตฺโต ทูเตยฺยํ คนฺตุมรหตี’’ติฯ

‘‘โย เว น พฺยถติ [น เวธติ (สี.), น พฺยาธติ (สฺยา. ปี.)] ปตฺวา, ปริสํ อุคฺควาทินิํ [อุคฺควาทินํ (สี.), อุคฺคหวาทินํ (สฺยา. ปี.), อุคฺคตวาทินิํ (ก.)];

น จ หาเปติ วจนํ, น จ ฉาเทติ สาสนํฯ