‘‘อจฺฉริยํ , อาวุโส, อพฺภุตํ, อาวุโส, ยาว สุภาสิตํ จิทํ อายสฺมตา อานนฺเทนฯ อิเมหิ จ มยํ ฉหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ธาเรมฯ อายสฺมา หิ อานนฺโท ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ ฯ อายสฺมา อานนฺโท ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ เทเสติ, อายสฺมา อานนฺโท ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ วาเจติ, อายสฺมา อานนฺโท ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน สชฺฌายํ กโรติ, อายสฺมา อานนฺโท ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ มนสานุเปกฺขติฯ อายสฺมา อานนฺโท ยสฺมิํ อาวาเส เถรา ภิกฺขู วิหรนฺติ พหุสฺสุตา อาคตาคมา ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา ตสฺมิํ อาวาเส วสฺสํ อุเปติฯ เต อายสฺมา อานนฺโท กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉติ ปริปญฺหติ – ‘อิทํ, ภนฺเต, กถํ; อิมสฺส กฺวตฺโถ’ติ? เต อายสฺมโต อานนฺทสฺส อวิวฏญฺเจว วิวรนฺติ, อนุตฺตานีกตญฺจ อุตฺตานีกโรนฺติ, อเนกวิหิเตสุ จ กงฺขาฐานิเยสุ ธมฺเมสุ กงฺขํ ปฏิวิโนเทนฺตี’’ติฯ นวมํฯ

10. ขตฺติยสุตฺตํ

[52] อถ โข ชาณุสฺโสณิ [ชาณุโสณิ (ก.)] พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชาณุสฺโสณิ พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘ขตฺติยา , โภ โคตม, กิํอธิปฺปายา, กิํอุปวิจารา, กิํอธิฏฺฐานา, กิํอภินิเวสา, กิํปริโยสานา’’ติ? ‘‘ขตฺติยา โข, พฺราหฺมณ, โภคาธิปฺปายา ปญฺญูปวิจารา พลาธิฏฺฐานา ปถวีภินิเวสา อิสฺสริยปริโยสานา’’ติฯ

‘‘พฺราหฺมณา ปน, โภ โคตม, กิํอธิปฺปายา, กิํอุปวิจารา, กิํอธิฏฺฐานา, กิํอภินิเวสา, กิํปริโยสานา’’ติ? ‘‘พฺราหฺมณา โข, พฺราหฺมณ, โภคาธิปฺปายา ปญฺญูปวิจารา มนฺตาธิฏฺฐานา ยญฺญาภินิเวสา พฺรหฺมโลกปริโยสานา’’ติฯ

‘‘คหปติกา ปน, โภ โคตม, กิํอธิปฺปายา, กิํอุปวิจารา, กิํอธิฏฺฐานา, กิํอภินิเวสา, กิํปริโยสานา’’ติ? ‘‘คหปติกา โข, พฺราหฺมณ, โภคาธิปฺปายา ปญฺญูปวิจารา สิปฺปาธิฏฺฐานา กมฺมนฺตาภินิเวสา นิฏฺฐิตกมฺมนฺตปริโยสานา’’ติฯ

‘‘อิตฺถี ปน, โภ โคตม, กิํอธิปฺปายา, กิํอุปวิจารา, กิํอธิฏฺฐานา, กิํอภินิเวสา, กิํปริโยสานา’’ติ? ‘‘อิตฺถี โข, พฺราหฺมณ, ปุริสาธิปฺปายา อลงฺการูปวิจารา ปุตฺตาธิฏฺฐานา อสปตีภินิเวสา อิสฺสริยปริโยสานา’’ติฯ

‘‘โจรา ปน, โภ โคตม, กิํอธิปฺปายา, กิํอุปวิจารา, กิํอธิฏฺฐานา, กิํอภินิเวสา, กิํปริโยสานา’’ติ? ‘‘โจรา โข, พฺราหฺมณ, อาทานาธิปฺปายา คหนูปวิจารา สตฺถาธิฏฺฐานา อนฺธการาภินิเวสา อทสฺสนปริโยสานา’’ติฯ

‘‘สมณา ปน, โภ โคตม, กิํอธิปฺปายา, กิํอุปวิจารา, กิํอธิฏฺฐานา, กิํอภินิเวสา, กิํปริโยสานา’’ติ? ‘‘สมณา โข, พฺราหฺมณ, ขนฺติโสรจฺจาธิปฺปายา ปญฺญูปวิจารา สีลาธิฏฺฐานา อากิญฺจญฺญาภินิเวสา [อกิญฺจนาภินิเวสา (สฺยา. ก.)] นิพฺพานปริโยสานา’’ติฯ

‘‘อจฺฉริยํ, โภ โคตม, อพฺภุตํ, โภ โคตม! ขตฺติยานมฺปิ ภวํ โคตโม ชานาติ อธิปฺปายญฺจ อุปวิจารญฺจ อธิฏฺฐานญฺจ อภินิเวสญฺจ ปริโยสานญฺจฯ พฺราหฺมณานมฺปิ ภวํ โคตโม ชานาติ…เป.… คหปตีนมฺปิ ภวํ โคตโม ชานาติ… อิตฺถีนมฺปิ ภวํ โคตโม ชานาติ… โจรานมฺปิ ภวํ โคตโม ชานาติ … สมณานมฺปิ ภวํ โคตโม ชานาติ อธิปฺปายญฺจ อุปวิจารญฺจ อธิฏฺฐานญฺจ อภินิเวสญฺจ ปริโยสานญฺจฯ อภิกฺกนฺตํ, โภ โคตม…เป.… อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณํ คต’’นฺติฯ ทสมํฯ

11. อปฺปมาทสุตฺตํ

[53] อถ โข อญฺญตโร พฺราหฺมโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส พฺราหฺมโณ ภควนฺตํ เอตทโวจ –

‘‘อตฺถิ นุ โข, โภ โคตม, เอโก ธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต โย อุโภ อตฺเถ สมธิคฺคยฺห ติฏฺฐติ – ทิฏฺฐธมฺมิกญฺเจว อตฺถํ, โย จ อตฺโถ สมฺปรายิโก’’ติ? ‘‘อตฺถิ โข, พฺราหฺมณ , เอโก ธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต โย อุโภ อตฺเถ สมธิคฺคยฺห ติฏฺฐติ – ทิฏฺฐธมฺมิกญฺเจว อตฺถํ, โย จ อตฺโถ สมฺปรายิโก’’ติฯ

‘‘กตโม ปน, โภ โคตม, เอโก ธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต โย อุโภ อตฺเถ สมธิคฺคยฺห ติฏฺฐติ – ทิฏฺฐธมฺมิกญฺเจว อตฺถํ, โย จ อตฺโถ สมฺปรายิโก’’ติ? ‘‘อปฺปมาโท โข, พฺราหฺมณ, เอโก ธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต อุโภ อตฺเถ สมธิคฺคยฺห ติฏฺฐติ – ทิฏฺฐธมฺมิกญฺเจว อตฺถํ, โย จ อตฺโถ สมฺปรายิโก’’ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, ยานิ กานิจิ ชงฺคลานํ [ชงฺคมานํ (สี. ปี.) อ. นิ. 10.15; ม. นิ. 1.300] ปาณานํ ปทชาตานิ, สพฺพานิ ตานิ หตฺถิปเท สโมธานํ คจฺฉนฺติ; หตฺถิปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ มหนฺตตฺเตนฯ เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ, อปฺปมาโท เอโก ธมฺโม ภาวิโต พหุลีกโต อุโภ อตฺเถ สมธิคฺคยฺห ติฏฺฐติ – ทิฏฺฐธมฺมิกญฺเจว อตฺถํ, โย จ อตฺโถ สมฺปรายิโกฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, กูฏาคารสฺส ยา กาจิ โคปานสิโย สพฺพา ตา กูฏงฺคมา กูฏนินฺนา กูฏสโมสรณา, กูฏํ ตาสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ …เป.…ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, ปพฺพชลายโก ปพฺพชํ [พพฺพชลายโก พพฺพชํ (สี. ปี.)] ลายิตฺวา อคฺเค คเหตฺวา โอธุนาติ นิธุนาติ นิจฺฉาเทติ; เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ…เป.…ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, อมฺพปิณฺฑิยา วณฺฏจฺฉินฺนาย ยานิ กานิจิ อมฺพานิ วณฺฏูปนิพนฺธนานิ สพฺพานิ ตานิ ตทนฺวยานิ ภวนฺติ; เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ…เป.…ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, พฺราหฺมณ, เย เกจิ ขุทฺทราชาโน [กุฑฺฑราชาโน (สี. สฺยา. อฏฺฐ.), กุทฺทราชาโน (ปี.) อ. นิ. 10.15] สพฺเพเต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา [อนุยุตฺตา (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ภวนฺติ, ราชา เตสํ จกฺกวตฺตี อคฺคมกฺขายติ; เอวเมวํ โข, พฺราหฺมณ…เป.…ฯ