อถ โข ภควา อจิรปกฺกนฺเตสุ อายสฺมนฺเต จ เขเม อายสฺมนฺเต จ สุมเน ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘เอวํ โข, ภิกฺขเว, กุลปุตฺตา อญฺญํ พฺยากโรนฺติ ฯ อตฺโถ จ วุตฺโต อตฺตา จ อนุปนีโตฯ อถ จ ปน อิเธกจฺเจ โมฆปุริสา หสมานกา [หสมานกํ (ก.) มหาว. 245] มญฺเญ อญฺญํ พฺยากโรนฺติฯ เต ปจฺฉา วิฆาตํ อาปชฺชนฺตี’’ติฯ

‘‘น อุสฺเสสุ น โอเมสุ, สมตฺเต โนปนียเร [โนปนิยฺยเร (สฺยา. ปี. ก.)];

ขีณา ชาติ วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, จรนฺติ สํโยชนวิปฺปมุตฺตา’’ติฯ สตฺตมํ;

8. อินฺทฺริยสํวรสุตฺตํ

[50] [อ. นิ. 5.24, 168; 2.7.65] ‘‘อินฺทฺริยสํวเร , ภิกฺขเว, อสติ อินฺทฺริยสํวรวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ สีลํ; สีเล อสติ สีลวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ สมฺมาสมาธิ; สมฺมาสมาธิมฺหิ อสติ สมฺมาสมาธิวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ ยถาภูตญาณทสฺสนํ; ยถาภูตญาณทสฺสเน อสติ ยถาภูตญาณทสฺสนวิปนฺนสฺส หตูปนิโส โหติ นิพฺพิทาวิราโค; นิพฺพิทาวิราเค อสติ นิพฺพิทาวิราควิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, รุกฺโข สาขาปลาสวิปนฺโนฯ ตสฺส ปปฏิกาปิ น ปาริปูริํ คจฺฉติ, ตโจปิ น ปาริปูริํ คจฺฉติ, เผคฺคุปิ น ปาริปูริํ คจฺฉติ, สาโรปิ น ปาริปูริํ คจฺฉติฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยสํวเร อสติ อินฺทฺริยสํวรวิปนฺนสฺส หตูปนิสํ โหติ สีลํ…เป.… วิมุตฺติญาณทสฺสนํฯ

‘‘อินฺทฺริยสํวเร , ภิกฺขเว, สติ อินฺทฺริยสํวรสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ สีลํ; สีเล สติ สีลสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ สมฺมาสมาธิ; สมฺมาสมาธิมฺหิ สติ สมฺมาสมาธิสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ ยถาภูตญาณทสฺสนํ; ยถาภูตญาณทสฺสเน สติ ยถาภูตญาณทสฺสนสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺโน โหติ นิพฺพิทาวิราโค; นิพฺพิทาวิราเค สติ นิพฺพิทาวิราคสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ วิมุตฺติญาณทสฺสนํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, รุกฺโข สาขาปลาสสมฺปนฺโนฯ

ตสฺส ปปฏิกาปิ ปาริปูริํ คจฺฉติ, ตโจปิ ปาริปูริํ คจฺฉติ, เผคฺคุปิ ปาริปูริํ คจฺฉติ, สาโรปิ ปาริปูริํ คจฺฉติ ฯ เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว, อินฺทฺริยสํวเร สติ อินฺทฺริยสํวรสมฺปนฺนสฺส อุปนิสสมฺปนฺนํ โหติ สีลํ…เป.… วิมุตฺติญาณทสฺสน’’นฺติฯ อฏฺฐมํฯ

9. อานนฺทสุตฺตํ

[51] อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา สาริปุตฺเตน สทฺธิํ สมฺโมทิฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโท อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจ –

‘‘กิตฺตาวตา นุ โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุ อสฺสุตญฺเจว ธมฺมํ สุณาติ, สุตา จสฺส ธมฺมา น สมฺโมสํ คจฺฉนฺติ, เย จสฺส ธมฺมา ปุพฺเพ เจตสา สมฺผุฏฺฐปุพฺพา เต จ สมุทาจรนฺติ, อวิญฺญาตญฺจ วิชานาตี’’ติ? ‘‘อายสฺมา โข อานนฺโท พหุสฺสุโตฯ ปฏิภาตุ อายสฺมนฺตํเยว อานนฺท’’นฺติฯ ‘‘เตนหาวุโส สาริปุตฺต, สุณาหิ, สาธุกํ มนสิ กโรหิ; ภาสิสฺสามี’’ติ ฯ ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมโต อานนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสิฯ อายสฺมา อานนฺโท เอตทโวจ –

‘‘อิธาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาติ – สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถํ อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํฯ โส ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ เทเสติ, ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน ปเรสํ วาเจติ, ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ วิตฺถาเรน สชฺฌายํ กโรติ, ยถาสุตํ ยถาปริยตฺตํ ธมฺมํ เจตสา อนุวิตกฺเกติ อนุวิจาเรติ มนสานุเปกฺขติฯ ยสฺมิํ อาวาเส เถรา ภิกฺขู วิหรนฺติ พหุสฺสุตา อาคตาคมา ธมฺมธรา วินยธรา มาติกาธรา ตสฺมิํ อาวาเส วสฺสํ อุเปติฯ เต กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา ปริปุจฺฉติ ปริปญฺหติ – ‘อิทํ, ภนฺเต, กถํ; อิมสฺส กฺวตฺโถ’ติ? เต ตสฺส อายสฺมโต อวิวฏญฺเจว วิวรนฺติ, อนุตฺตานีกตญฺจ อุตฺตานีกโรนฺติ, อเนกวิหิเตสุ จ กงฺขาฐานิเยสุ ธมฺเมสุ กงฺขํ ปฏิวิโนเทนฺติฯ เอตฺตาวตา โข, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุ อสฺสุตญฺเจว ธมฺมํ สุณาติ, สุตา จสฺส ธมฺมา น สมฺโมสํ คจฺฉนฺติ, เย จสฺส ธมฺมา ปุพฺเพ เจตสา สมฺผุฏฺฐปุพฺพา เต จ สมุทาจรนฺติ, อวิญฺญาตญฺจ วิชานาตี’’ติฯ