ยถารูปาย จ, อานนฺท, ปญฺญาย อิสิทตฺโต สมนฺนาคโต อโหสิ, ตถารูปาย ปญฺญาย ปุราโณ สมนฺนาคโต อภวิสฺสฯ นยิธ อิสิทตฺโต ปุราณสฺส คติมฺปิ อญฺญสฺสฯ อิติ โข, อานนฺท, อิเม ปุคฺคลา อุโภ เอกงฺคหีนา’’ติฯ ทุติยํฯ

3. อิณสุตฺตํ

[45] ‘‘ทาลิทฺทิยํ [ทาฬิทฺทิยํ (สี.)], ภิกฺขเว, ทุกฺขํ โลกสฺมิํ กามโภคิโน’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท [ทฬิทฺโท (สี.)] อสฺสโก อนาฬฺหิโก [อนทฺธิโก (สฺยา. กํ.)] อิณํ อาทิยติ, อิณาทานมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ โลกสฺมิํ กามโภคิโน’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโก อิณํ อาทิยิตฺวา วฑฺฒิํ ปฏิสฺสุณาติ, วฑฺฒิปิ, ภิกฺขเว, ทุกฺขา โลกสฺมิํ กามโภคิโน’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโก วฑฺฒิํ ปฏิสฺสุณิตฺวา กาลาภตํ [กาลคตํ (ก.)] วฑฺฒิํ น เทติ, โจเทนฺติปิ นํ; โจทนาปิ, ภิกฺขเว, ทุกฺขา โลกสฺมิํ กามโภคิโน’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโก โจทิยมาโน น เทติ, อนุจรนฺติปิ นํ; อนุจริยาปิ, ภิกฺขเว, ทุกฺขา โลกสฺมิํ กามโภคิโน’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ยมฺปิ, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโก อนุจริยมาโน น เทติ, พนฺธนฺติปิ นํ; พนฺธนมฺปิ, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ โลกสฺมิํ กามโภคิโน’’ติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ

‘‘อิติ โข, ภิกฺขเว, ทาลิทฺทิยมฺปิ ทุกฺขํ โลกสฺมิํ กามโภคิโน, อิณาทานมฺปิ ทุกฺขํ โลกสฺมิํ กามโภคิโน, วฑฺฒิปิ ทุกฺขา โลกสฺมิํ กามโภคิโน, โจทนาปิ ทุกฺขา โลกสฺมิํ กามโภคิโน, อนุจริยาปิ ทุกฺขา โลกสฺมิํ กามโภคิโน, พนฺธนมฺปิ ทุกฺขํ โลกสฺมิํ กามโภคิโน; เอวเมวํ โข, ภิกฺขเว , ยสฺส กสฺสจิ สทฺธา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิรี นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺปํ นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริยํ นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปญฺญา นตฺถิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโกฯ

‘‘ส โข โส, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโก สทฺธาย อสติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, หิริยา อสติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, โอตฺตปฺเป อสติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, วีริเย อสติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, ปญฺญาย อสติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ, กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ, วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรติฯ อิทมสฺส อิณาทานสฺมิํ วทามิฯ

‘‘โส ตสฺส กายทุจฺจริตสฺส ปฏิจฺฉาทนเหตุ ปาปิกํ อิจฺฉํ ปณิทหติ [ปทหติ (ก.)]ฯ ‘มา มํ ชญฺญู’ติ อิจฺฉติ, ‘มา มํ ชญฺญู’ติ สงฺกปฺปติ , ‘มา มํ ชญฺญู’ติ วาจํ ภาสติ, ‘มา มํ ชญฺญู’ติ กาเยน ปรกฺกมติฯ โส ตสฺส วจีทุจฺจริตสฺส ปฏิจฺฉาทนเหตุ…เป.… โส ตสฺส มโนทุจฺจริตสฺส ปฏิจฺฉาทนเหตุ…เป.… ‘มา มํ ชญฺญู’ติ กาเยน ปรกฺกมติฯ อิทมสฺส วฑฺฒิยา วทามิฯ

‘‘ตเมนํ เปสลา สพฺรหฺมจารี เอวมาหํสุ – ‘อยญฺจ โส อายสฺมา เอวํการี เอวํสมาจาโร’ติฯ อิทมสฺส โจทนาย วทามิฯ

‘‘ตเมนํ อรญฺญคตํ วา รุกฺขมูลคตํ วา สุญฺญาคารคตํ วา วิปฺปฏิสารสหคตา ปาปกา อกุสลวิตกฺกา สมุทาจรนฺติฯ อิทมสฺส อนุจริยาย วทามิฯ

‘‘ส โข โส, ภิกฺขเว, ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโก กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา นิรยพนฺธเน วา พชฺฌติ ติรจฺฉานโยนิพนฺธเน วาฯ นาหํ, ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกพนฺธนมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํทารุณํ เอวํกฏุกํ [เอวํทุกฺขํ (สฺยา. กํ. ก.)] เอวํอนฺตรายกรํ อนุตฺตรสฺส โยคกฺเขมสฺส อธิคมาย, ยถยิทํ, ภิกฺขเว, นิรยพนฺธนํ วา ติรจฺฉานโยนิพนฺธนํ วา’’ติฯ

‘‘ทาลิทฺทิยํ ทุกฺขํ โลเก, อิณาทานญฺจ วุจฺจติ;

ทลิทฺโท อิณมาทาย, ภุญฺชมาโน วิหญฺญติฯ

‘‘ตโต อนุจรนฺติ นํ, พนฺธนมฺปิ นิคจฺฉติ;

เอตญฺหิ พนฺธนํ ทุกฺขํ, กามลาภาภิชปฺปินํฯ

‘‘ตเถว อริยวินเย, สทฺธา ยสฺส น วิชฺชติ;

อหิรีโก อโนตฺตปฺปี, ปาปกมฺมวินิพฺพโยฯ

‘‘กายทุจฺจริตํ กตฺวา, วจีทุจฺจริตานิ จ;

มโนทุจฺจริตํ กตฺวา, ‘มา มํ ชญฺญู’ติ อิจฺฉติฯ

‘‘โส สํสปฺปติ [สงฺกปฺปติ (ก.)] กาเยน, วาจาย อุท เจตสา;

ปาปกมฺมํ ปวฑฺเฒนฺโต, ตตฺถ ตตฺถ ปุนปฺปุนํฯ

‘‘โส ปาปกมฺโม ทุมฺเมโธ, ชานํ ทุกฺกฏมตฺตโน;

ทลิทฺโท อิณมาทาย, ภุญฺชมาโน วิหญฺญติฯ

‘‘ตโต อนุจรนฺติ นํ, สงฺกปฺปา มานสา ทุขา;

คาเม วา ยทิ วารญฺเญ, ยสฺส วิปฺปฏิสารชาฯ

‘‘โส ปาปกมฺโม ทุมฺเมโธ, ชานํ ทุกฺกฏมตฺตโน;

โยนิมญฺญตรํ คนฺตฺวา, นิรเย วาปิ พชฺฌติฯ

‘‘เอตญฺหิ พนฺธนํ ทุกฺขํ, ยมฺหา ธีโร ปมุจฺจติ;

ธมฺมลทฺเธหิ โภเคหิ, ททํ จิตฺตํ ปสาทยํฯ

‘‘อุภยตฺถ กฏคฺคาโห, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;

ทิฏฺฐธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จ;

เอวเมตํ คหฏฺฐานํ, จาโค ปุญฺญํ ปวฑฺฒติฯ

‘‘ตเถว อริยวินเย, สทฺธา ยสฺส ปติฏฺฐิตา;

หิรีมโน จ โอตฺตปฺปี, ปญฺญวา สีลสํวุโตฯ

‘‘เอโส โข อริยวินเย, ‘สุขชีวี’ติ วุจฺจติ;

นิรามิสํ สุขํ ลทฺธา, อุเปกฺขํ อธิติฏฺฐติฯ

‘‘ปญฺจ นีวรเณ หิตฺวา, นิจฺจํ อารทฺธวีริโย;

ฌานานิ อุปสมฺปชฺช, เอโกทิ นิปโก สโตฯ

‘‘เอวํ ญตฺวา ยถาภูตํ, สพฺพสํโยชนกฺขเย;

สพฺพโส อนุปาทาย, สมฺมา จิตฺตํ วิมุจฺจติฯ

‘‘ตสฺส สมฺมา วิมุตฺตสฺส, ญาณํ เจ โหติ ตาทิโน;

‘อกุปฺปา เม วิมุตฺตี’ติ, ภวสํโยชนกฺขเยฯ

‘‘เอตํ โข ปรมํ ญาณํ, เอตํ สุขมนุตฺตรํ;

อโสกํ วิรชํ เขมํ, เอตํ อานณฺยมุตฺตม’’นฺติฯ ตติยํ;

4. มหาจุนฺทสุตฺตํ

[46] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ อายสฺมา มหาจุนฺโท เจตีสุ วิหรติ สยํชาติยํ [สหชาติยํ (สี. ปี.), สญฺชาติยํ (สฺยา. กํ.)]ฯ ตตฺร โข อายสฺมา มหาจุนฺโท ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส ภิกฺขเว’’ติฯ ‘‘อาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต มหาจุนฺทสฺส ปจฺจสฺโสสุํฯ อายสฺมา มหาจุนฺโท เอตทโวจ –

‘‘อิธาวุโส, ธมฺมโยคา ภิกฺขู ฌายี ภิกฺขู อปสาเทนฺติ – ‘อิเม ปน ฌายิโนมฺหา, ฌายิโนมฺหาติ ฌายนฺติ ปชฺฌายนฺติ นิชฺฌายนฺติ อวชฺฌายนฺติ [อปชฺฌายนฺติ (ม. นิ. 1.508)]ฯ กิมิเม [กิํ หิเม (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] ฌายนฺติ, กินฺติเม ฌายนฺติ, กถํ อิเม ฌายนฺตี’ติ? ตตฺถ ธมฺมโยคา จ ภิกฺขู นปฺปสีทนฺติ, ฌายี จ ภิกฺขู นปฺปสีทนฺติ, น จ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา โหนฺติ พหุชนสุขาย พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํฯ

‘‘อิธ ปนาวุโส, ฌายี ภิกฺขู ธมฺมโยเค ภิกฺขู อปสาเทนฺติ – ‘อิเม ปน ธมฺมโยคมฺหา, ธมฺมโยคมฺหาติ อุทฺธตา อุนฺนฬา จปลา มุขรา วิกิณฺณวาจา มุฏฺฐสฺสตี อสมฺปชานา อสมาหิตา วิพฺภนฺตจิตฺตา ปากตินฺทฺริยาฯ กิมิเม ธมฺมโยคา, กินฺติเม ธมฺมโยคา, กถํ อิเม ธมฺมโยคา’ติ? ตตฺถ ฌายี จ ภิกฺขู นปฺปสีทนฺติ, ธมฺมโยคา จ ภิกฺขู นปฺปสีทนฺติ, น จ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา โหนฺติ พหุชนสุขาย พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํฯ

‘‘อิธ ปนาวุโส, ธมฺมโยคา ภิกฺขู ธมฺมโยคานญฺเญว ภิกฺขูนํ วณฺณํ ภาสนฺติ, โน ฌายีนํ ภิกฺขูนํ วณฺณํ ภาสนฺติฯ ตตฺถ ธมฺมโยคา จ ภิกฺขู นปฺปสีทนฺติ, ฌายี จ ภิกฺขู นปฺปสีทนฺติ, น จ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนา โหนฺติ พหุชนสุขาย พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํฯ

‘‘อิธ ปนาวุโส, ฌายี ภิกฺขู ฌายีนญฺเญว ภิกฺขูนํ วณฺณํ ภาสนฺติ, โน ธมฺมโยคานํ ภิกฺขูนํ วณฺณํ ภาสนฺติฯ